Ан ұюына қарсы (антикоагулянттық) жүйе

Антитромбин III бауырда К-витаминінің қ атысуымен ө ндірілетін қ уатты антикоагулянт. Ол ә серленген XII, XI, IX, X факторларды жә не тромбинді ә серсіздендіреді. Оның ә сері гепариннің ық палынан кү шейеді.

Гепарин – глюкозаминдерден, глюкурон, идурон жә не кү кірт қ ышқ ылдарынан тұ ратын протеогликан. Қ алыпты жағ дайда қ анда оның мө лшері 1, 5-1, 8 мг/л. Гепариннің басым бө лігі мес жасушалары мен базофилдік лейкоциттерде болады. Олардан босағ ан гепарин жергілікті антикоагулянттық ә сер етеді. Ол антитромбин III-тің тромбинмен ә рекеттесуін кү шейтеді. Гепарин кешен қ ұ ру арқ ылы X жә не IX факторлардың белсенділігін бө гейді.

Гепарин қ анайналымғ а тү сіп қ ан ұ юы тежелуін қ амтамасыз етеді. Ол қ анда қ ан ұ ю факторларымен тұ рақ ты кешен қ ұ рып фибринолизді кү шейтеді. Гепариен-тромбопластин кешені атеросклероздық ық палдардың ә серінен тежелген қ ан ұ юына қ арсы факторларды ә серлендіреді. Гепарин-фибриноген, гепарин-фибрин-мономер, гепарин-тромбин, гепарин-XII фактор, гепарин-плазминоген жә не гепарин-плазмин кешендері фибрин-мономерлерді ыдыратады жә не олардың полимерленуін ә лсіретеді, VIII факторды тежейді. Гепарин плазмадағ ы калликреиннің жә не ө ткіштік факторының белсенділігін тежейді, Х фактордың бә сең сіткішінің ә серін қ атты кү шейтеді.

Бұ лардан басқ а гепарин кө птеген қ ызметтер атқ арады. Ол қ абынуғ а қ арсы ә сер етеді, нейтрофилдердің хемотаксисін бө гейді, миелопероксидаза, лизосомалық протеаза ферменттерінің белсенділігін тө мендетеді, белсенді радикалдардың қ ұ рылуын тежейді. Сонымен бірге гепарин Т-лимфоциттерінің қ ызметін, комплемент жү йесінің белсенділігін, қ ан тамырлары қ абырғ асында тегіс салалы ет талшық тарының ө сіп-ө нуін тежейді. Ол қ анның тұ тқ ылығ ын азайтады, жаң а тамыр пайда болуын сергітеді. Қ анда гепариннің аз мө лшерде болуы гистаминнің ә серінен дамитын тамыр қ абырғ аларының ө ткізгіштігі кө терілуінен сақ тандырады. Гепарин гистаминмен, серотонинмен, нейтрофилдердің катиондық нә руыздарымен кешенді қ оспалар қ ұ рады. Қ ан жасушаларының сыртқ ы беттерінде ол теріс электр дә рменін кө бейтіп, олардың агрегациясын азайтады. Лимфалық тіндерде ол жасушалардың пролиферациясын сергітеді.

Гепарин қ анғ а ұ дайы шығ арылып тұ ратын антикоагулянтқ а жатады. Қ анда тромбопластин немесе тромбин пайда болғ анда ол уақ ытша ә сер ететін антикоагулянттардың ө ндірілуін жә не босап шығ уын арттырады. Бұ ларғ а С протеині, S протеині, тромбомодулин, гепариндік кофактор II жә не фибриолиз ө німдері жатады.

C протеині бауырда К-витаминінің қ атысуымен ө ндірілетін гликопротеид. Ол қ анда белсенді емес тү рінде 3-5 мг/л шамасында айналып жү реді. С протеинінің белсенділігі тромбиннің, тромбопластиннің жә не Са²⁺ ә серінен кө теріледі. С протеині ә серлену кезінде S протеині пайдаланылады. Тромбин тромбомодулинмен байланысқ анда С протеинінің ә серленуі кү шейеді.

S протеині бауырда К-витаминінің қ атысуымен ө ндірілетін гликопротеид жә не ол қ анда 35 мг/л мө лшерінде болады. Оның жартысы бос кү йінде жә не екінші жартысы қ ан нә руызымен, негізінен комплемент қ ұ рамбө лшегімен, байланысқ ан тү рде қ анмен айналып жү реді. Бос S протеині эндотелий жасушаларымен жә не тромбоциттермен ө зара ә рекеттесуі кезінде ә серленген с протеинінің антикоагулянттық ә серін кү шейтеді.

Тромбомодулин мый тамырларынан басқ а барлық қ ан тамырланың эндотелий жасушаларында болатын жә не тромбинді байланыстыратын рецепторлық нә руыз. Тромбомодулин-С протеині- S протеині жү йесі қ ылтамырлар дең гейінде қ анның тұ тқ ырлығ ын азайтып тромбоз дамуынан сақ тандырады. С протеині тромбинмен жанасудан қ атты ә серленеді жә не ә серленген V, VIII факторларды ыдырататын протеазалық қ абілет қ абылдайды. Осыдан тромб дамуы болмайды. Сонымен бірге ә серленген с протеині-S протеині кешені фибринолизді де кү шейтеді.

Гепариндік кофактор II гепариннің қ атысуымен тромбиннің кү шті бә сең сіткіші. Ол тері мен шырышты қ абық тардың дерматансульфаттарының ә серінен белсенділігін кө тереді. Қ анда оның дең гейі 50%-ғ а дейі азайғ анда тромбэмболия дамиды.

Ә серленген қ ан ұ ю факторлары. Қ ан ұ юында жә не фибринолиз кезінде кө птеген прокоагулянттар артынан антикоагулянттық қ асиет қ абылдайды. Мә селен, фибрин тү йіндерінің сыртқ ы бетімен тромбинді жұ тып алудың нә тижесінде ары қ арай фибриннің қ алыптасуы тежеледі. Сондық танда фибринді антитромбин 1 деп атайды. Тромбин протромбиннен X, V факторлардың тежегіштерін бө ліп алады да, ұ юғ а қ атысқ аннан кейін протромбиннің тромбинге ауысуын тежей бастайды. Фибриноген мен фибриннің ферменттік ыдырау ө німдерінің антикоагулянттық қ асиеттері бар. Олар тромбиндік уақ ытты ұ зартады, фибрин-мономерлермен немесе фибриногенмен қ осылып, фибриннің пайда болуына бө гет жасайды.

Фибринолиз ө німдері қ ан ұ юына қ арсы ә сер етеді. Фибриннің X жә не Y қ ұ рамбө лшектері тромбинді тежейді, тромбоциттердің адгезиясы мен агрегациясын ә лсіретеді.

D қ ұ рамбө лшегі фибрин мономерлерінің полимерленуін бә сең сітеді, брадикининнің, калликреинннің, ангиотензиннің, гистаминнің ә серлерін кү шейтеді.

Е қ ұ рамбө лшегі фибриноген молекуласының бетінде тромбинмен байланысатын рецепторлармен байланысады.

Гепаринсульфатты протеогликандар эндотелий жасушаларының жә не эндотелий асты қ ұ рылымдарда орналасады. Эндотелий жасушаларының бетінде ол антитромбин III-тің кофакторы болады.

Тіндік фактордың бә сең сіткіші бауырда жә не эндотелий жасушаларында ө ндіріледі, қ анда аз мө лшерде болады. Ол протеаза ферменттерін тежейді.

Дерттік антикоагулянттар. Ә ртү рлі дерттер (гепатит, аутоиммундық аурулар, дә рілік аллергия т.б.) кездерінде антикоагулянттар тү зілуі мү мкін. Иммундық аурулар кездерінде жекелеген қ ан ұ ю факторларына қ арсы антиденелер тү зілуі болады. Бауыр ұ лпасы бү ліністерінде прокоагулянттық, антикоагулянттық жә не фибринолиздік жү йелердің ү йлескен функцияларының бұ зылыстары пайда болуы ық тимал.