Сурет. Эндотелий жасушаларының атқаратын қызметтері.

Осы аталғ ан қ ызметтерімен қ ан тамырларының эндотелий жасушалары қ анды тамыр ішінде сұ йық кү йінде ұ стап тұ рады.

Тромбоциттердің ө ндірілуі сү йек кемігінде, бауырда, кө кбауырда (аз мө лшерде бү йректе) ө ндірілетін тромбопоетиннің қ атысуымен реттелінеді. Сонымен бірге оны реттеуге интерлейкин-6, интерлейкин-11, интерлейкин-3 қ атысады. Интерлейкин-6 жү йелі қ абынулық аурулар (қ ұ здама тә різдес артриттер) кездерінде тромбоцитоз дамуын сергітеді.

Тромбоциттердің іштерінде тө рт тү рлі тү йіршіктері болады:

● тығ ыз (σ -) тү йіршіктерінде серотонин, адреналин, норадреналин, Са²⁺, АДФ жә не АТФ жинақ талады. Бұ лардың ішінде бірінші ү шеуі тромбоциттердің агрегациясын сергітетін болса, АТФ оны, керісінше, тежейді;

● альфа-тү йіршіктерінде қ ан ұ юына қ атысатын (V, VIII, XIII факторлар, Виллебранд факторы, фибриноген) факторлар, тромбоциттердің ө су факторы болады. Соң ғ ысы қ абыну, жараның бітуі, иммунитет дамуы кездерінде фибробластардың жә не тегіс салалы ет жасушаларының ө сіп-ө нуіне қ уатты сергіткіш ә сер етеді;

● лизосомалық тү йіршіктерінде гидролиздік ферменттер (β -лизиндер, лизоцим) жинақ талғ ан; Бұ лардың кө мегімен қ ан тамырларының жарақ аттары кездерінде денеге сырттан енген ауру туындататын микробтардан қ орғ айды;

● пероксисомаларында – каталаза ферменті болады.

Бұ л тү йіршіктерінің ө німдері тромбоциттер ә серленгенде сыртқ ы ортағ а бө лініп шығ арылады. Олардың ә серленуі эндотелий жасушаларының астындағ ы коллагеннің жә не осы жасушалардың сыртқ ы беттерінде пайда болғ ан тромбиннің қ атысуымен болады. Коллаген мен тромбин тромбоциттердің қ абығ ындағ ы фосфолипаза ферментін ә серлендіріп, арахидон қ ышқ ылын босатып шығ арады. Осыдан тромбоксансинтетаза ферментінің қ атысуымен тромбоксан А₂ (ТхА₂) жә не басқ а гидроксимай қ ышқ ылдары тү зіледі. ТхА₂ АДФ молекуласымен бірге тромбоциттердің бірімен-бірі ө зара жабысуын (агрегациясын) кү шейтеді. Сонымен қ атар тромбоциттердің бү лінген эндотелий жасушаларының орнына барып жабысуында (адгезиясында) жә не агрегациясында Виллебранд факторының маң ызы зор (- сурет).

- сурет. Тромбоциттердің адгезиясы мен агрегациясындағ ы Виллебранд факторының (ВБФ) маң ызы.

Тромбоциттер гемостазғ а мына жолдармен қ атысады:

● олар майда тамырлардың эндотелий жасушаларымен тығ ыз байланыста болып, оларды қ оректендіреді. Бұ ны тромбоциттердің ангиотрофикалық» қ ызметі дейді. Егер тромбоциттер қ анда азайып кетсе, онда эндотелий жасушаларының қ оректенуі бұ зылады да, олардың дистрофиясы дамиды. Осыдан бұ л ө згерген жасушалар ө здерінің денесі арқ ылы эритроциттерді тамыр сыртына шығ арып жібереді, денеде тарғ ыл бө ртпелер пайда болады;

● олардың тү йіршіктерінен босағ ан адреналин, норадреналин, серотонин қ ан тамырларына белсенді ә сер етіп, бү лінген тамырлардың қ атты жиырылуына ә келеді;

● тромбоциттер тамыр қ абырғ аларындағ ы эндотелий жасушаларының бү лінген жерлеріне барып жабысады. Мұ ны тромбоциттердің адгезиясы дейді. Ары қ арай олар ө зара жабысып (агрегациясы), тамырдың бү лінген жерінде тромбоциттік тығ ын қ ұ рады. Бұ л кезде тромбоциттер ісінеді, іштеріндегі тү йіршіктерін шығ арады. Тромбоциттердің агрегациясы АДФ, тромбин, коллаген, адреналин, тромбоксан А₂, ішек уыттары, вирустар, антиген-антидене кешендерінің ә серлерінен болады. Сонымен бірге тромбоциттердің адгезиясы мен агрегациясы болу ү шін кальций, магний иондары, фосфолипидтік фактор 3, фибриноген, Виллебранд факторы қ ажет

● тромбоциттер қ ан ұ юында жә не фибринолизде қ атысады.

Қ ан ұ юына қ атысатын тромбоциттік факторларды Р (пи) - ә рпімен (ағ ылш. platelet – табақ ша) жә не араб цифрларымен белгілейді. Олардың ең маң ыздыларына мыналар жатады:

♣ Р₃-шала тромбопластин, фосфолипидтік фактор, тромбоцит мембранасының бө лшегі, плазмалық қ ан ұ ю факторларын ә серлендіруге қ атысады;

♣ Р₄- антигепариндік фактор;

♣ Р₅- тромбоциттік фибриноген.

Солармен бірге тромбоциттер фибринолиздік фактор немесе фибриногеннің плазминге сезімталдығ ын кө теретін фактор; фибрин-мономерлерін фибрин-полимерлерге ауыстыратын фактор; қ ан ұ йындысын жиырылтатын - тромбостенин бө ліп шығ арады.