Ислам дине фәндәре

Ислам дине буйынса нисек белем алына? Был дә рестә беҙ ошо һ орауғ а яуап бирергә тырышасаҡ быҙ, иншә ллаһ.

Ислам дине тураһ ында дө рө ҫ аң лайыш булһ ын ө сө н, мосолмандар дини белем алырғ а тейеш. Бының ө сө н билдә ле фә ндә р ө йрә нелә. Хә ҙ ер беҙ ошо фә ндә р тураһ ында һ ө йлә п китә сә кбеҙ. Бө гө н кү п кенә мосолмандар, был фә ндә р тураһ ында бер нә мә лә белмә һ ә лә р ҙ ә, ислам дине тураһ ында бү тә ндә ргә «аҡ ыл һ атыуҙ ан» тартынмай. Ә бит был фә ндә рҙ е белмә й тороп, динде лә тулыһ ынса дө рө ҫ аң лап булмай. Мә ҫ ә лә н, ҡ айһ ы бер кешелә р, ислам динен аң лау ө сө н бер-ике китап йә гә зит-журнал уҡ ыу ҙ а етә, тип уйлай. Был, ә лбиттә, яң ылыш фекер. Сө нки гә зит-журналдарҙ а йыш ҡ ына дини белемдә ре булмағ ан яҙ ыусылар, шағ ирҙ ар, философтар, ябай кешелә р дин тураһ ында фә лсә фә итә лә р һ ә м яң ылыш уйҙ ар тараталар, ә гә зит уҡ ыусы иһ ә был мә ҡ ә лә лә рҙ ә н һ уң динде яң ылыш аң лай башлауы бар. Шуғ а кү рә дини белем мосолмандар тураһ ында кинолар, сериалдар, пьесалар ҡ арап, йә совет осоронда яҙ ылғ ан ә ҫ ә рҙ ә р, йә гә зит-журналдарҙ а дини ғ илеме булмағ ан кешелә р тарафынан баҫ тырылғ ан «уйланыуҙ ар» аша алынмай! Диҡ ҡ ә т итегеҙ, ағ ай-эне.

Тимә к, нисек һ ә м кемдә н беҙ ислам динен дө рө ҫ итеп ө йрә нә алабыҙ? Ә лбиттә, иң беренсе – беҙ гә ислам динен биргә н һ ә м беҙ гә Ү ҙ китабын ебә ргә н Раббыбыҙ Аллаһ ы Тә ғ ә лә нә н. Уның китабы, белеү егеҙ сә, «Ҡ ө рьә н» тип атала. Йә ғ ни, беҙ ислам динен иң тә ү ҙ ә Ҡ ө рьә ндә н ө йрә нергә тейешбеҙ. Ярай, ә Ҡ ө рьә н кемгә бирелгә н? Мө хә ммә т пә йғ ә мбә ргә (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м). Тимә к, Ҡ ө рьә нде иң яҡ шы аң лағ ан кеше кем? Ә лбиттә, Мө хә ммә т пә йғ ә мбә р ү ҙ е (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м). Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең һ ү ҙ ҙ ә ре, ҡ ылғ ан эштә ре, йә шә йеше Сө ннә т тип атала. Тимә к, Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең Сө ннә те – ул Аллаһ ы Тә ғ ә лә нең китабы Ҡ ө рьә ндең киң аң латмаһ ы һ ә м практик ө лгө һ ө. Йә ғ ни, ә гә р беҙ: «Ҡ ө рьә нде йө ҙ процент ү тә п йә шә гә н кеше ниндә й булырғ а тейеш?» - тип һ ораһ аҡ, яуап шундай булыр: «Ул кеше нә ҡ Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең ү ҙ е кеү ек булырғ а тейеш». Шулай итеп, Ҡ ө рьә н буйынса нисек йә шә ргә тейешлеген белергә телә һ ә к, беҙ Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең Сө ннә тенә ҡ арарғ а, уны ө йрә нергә тейешбеҙ (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м). Бына ошо ике бө йө к сығ анаҡ – Ҡ ө рьә н һ ә м Сө ннә т – улар ислам диненең нигеҙ е лә инде.

Ҡ ө рьә н һ ә м Сө ннә тте яҡ шы белгә н кеше генә ислам динен яҡ шы белгә н булыр, бынан башҡ а ислам динен ө йрә неү юлдары юҡ. Ә Ҡ ө рьә н һ ә м Сө ннә тте ө йрә нер ө сө н иһ ә кеше ете фә нде яҡ шы белергә тейеш:

1) Аҡ ида.

2) Тә джү ид.

3) Ҡ ө рьә н тә фсире.

4) Фиҡ һ.

5) Хә ҙ истә р.

6) Сира.

7) Ғ ә рә п теле.

Ошо ете фә нде бер-бер артлы һ анап һ ә м аң латып китә йек.

1) Беренсе фә н аҡ ида тип атала. «Аҡ ида» һ ү ҙ е, ғ ә рә п теленә н тә ржемә иткә ндә, «тә рә н ышаныу, инаныу» тигә нде белдерә. Аҡ ида фә нендә беҙ, кем ул Аллаһ ы Тә ғ ә лә, Уның сифаттары ниндә й, беҙ Аллаһ ы Тә ғ ә лә гә иманыбыҙ ҙ ы нисек иҫ батларғ а, арттырырғ а, һ аҡ ларғ а тейешбеҙ, һ ә м башҡ а шуның кеү ек һ орауҙ арҙ ы ө йрә нә беҙ. Ҡ ыҫ ҡ аһ ы, был фә н беҙ ҙ ең иманыбыҙ ҙ ы дө рө ҫ лә й, уны тә рә нә йтә һ ә м уны тө рлө шик-шө бһ ә лә рҙ ә н һ аҡ лай.

2) Икенсе фә н – ул тә джү ид, йә ғ ни Ҡ ө рьә н уҡ ыу ҡ ағ иҙ ә лә ре. «Тә джү ид» һ ү ҙ е, ғ ә рә п теленә н тә ржемә иткә ндә, «нимә нелер яҡ шы эшлә ү» тигә нде аң лата. Һ ә р мосолман Ҡ ө рьә нде оригиналда уҡ ый белергә тейеш. Һ ә р хә лдә һ ә р кемебеҙ кө нө нә биш намаҙ уҡ ырғ а һ ә м шул намаҙ ҙ ар ваҡ ытында сү рә лә рҙ е дө рө ҫ итеп ятларғ а тейеш. Ә бының ө сө н ул һ ә р хә рефтең нисек итеп ә йтелгә нен яҡ шылап ө йрә нергә бурыслы. Йә ғ ни, ниндә й хә реф нисек яң ғ ырай, хә рефтә р нисек ҡ ушылып уҡ ыла, ниндә й хә реф ҡ айһ ы осраҡ та йотола, ҡ айһ ы осраҡ та ул икенсе хә рефкә ә йлә нә, Ҡ ө рьә нде уҡ ый башлағ анда нимә ә йтер кә рә к, ҡ айһ ы аятты уҡ ығ анда сә ждә ҡ ылына, Ҡ ө рьә ндә ге теге йә ки был тамғ а нимә аң лата – быларҙ ың барыһ ын да тә джү ид фә не ө йрә тә. Мө хә ммә т пә йғ ә мбә р (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) мосолмандарғ а Ҡ ө рьә нде уҡ ырғ а, ятларғ а ҡ ушҡ ан. Беҙ быны эшлә мә һ ә к, йө рә ктә ребеҙ таҙ армаҫ, кү ң елдә ребеҙ гә шифа таба алмаҫ быҙ.

3) Ө сө нсө фә н – тә фсир фә не. «Тә фсир» һ ү ҙ е ғ ә рә псә «аң латма биреү» тигә нде аң лата. Тә фсир фә не – ул беҙ гә Ҡ ө рьә нде дө рө ҫ аң ларғ а ярҙ ам итеү се фә н. Тә фсир ғ алимы Ҡ ө рьә ндә ге һ ә р бер аятты аң лата белергә тейеш: ғ ә рә п телендә ундағ ы һ ә р бер һ ү ҙ нимә аң лата, был аят тураһ ында Мө хә ммә т пә йғ ә мбә р (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) нимә ә йткә н, был аятты аң латыусы ниндә й хә ҙ истә р бар, сә хә бә лә р ул аятты нисек аң лағ андар – былар барыһ ы ла тә фсир фә не ө сө н кә рә кле белемдә р. Йә ғ ни, Ҡ ө рьә ндә ге ниндә йҙ ер берә й аятты дө рө ҫ аң лар ө сө н беҙ Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) һ ә м уның сә хә бә лә ренең ул аятты нисек аң лағ андарына ҡ арарғ а тейешбеҙ. Юҡ һ а, ү ҙ ебеҙ ҙ ең кү ҙ аллауҙ арыбыҙ ҙ ан сығ ып ҡ ына ниндә йҙ ер һ ығ ымталар яһ арғ а тырышһ аҡ, яң ылышырбыҙ.

4) Дү ртенсе фә н – ул фиҡ һ фә не. «Фиҡ һ» һ ү ҙ е, ғ ә рә п теленә н тә ржемә иткә ндә, «яҡ шы аң лау» тигә нде аң лата.Фиҡ һ мосолманғ а ябай тә һ ә рә ттә н башлап иң ҙ ур мә сьә лә лә ргә тиклем барлыҡ кә рә кле белемдә рҙ е бирә. Икенсе тө рлө ә йткә ндә, фиҡ һ – ул Ислам хоҡ уғ ы, Ислам юриспруденцияһ ы. Йә ғ ни, мосолмандың Аллаһ ы Тә ғ ә лә алдында ниндә й йө клә мә лә ре бар, ү ҙ -ү ҙ е, ғ аилә һ е, кү ршелә ре һ ә м бө тә башҡ а кешелә р алдында ниндә й хаҡ тары, хоҡ уҡ тары бар – быларҙ ың барыһ ын да фиҡ һ фә не аң лата. Мә ҫ ә лә н, ошо минутта намаҙ ваҡ ыты керһ ә, беҙ Аллаһ ы Тә ғ ә лә алдындағ ы йө клә мә беҙ ҙ е – намаҙ ҙ ы ү тә п ҡ уйырғ а тейешбеҙ. Ә нисек был намаҙ ғ а ә ҙ ерлә нергә, нисек тә һ ә рә т алырғ а, ҡ айһ ы яҡ ҡ а йө ҙ ө бө ҙ ҙ ө борорғ а, намаҙ ҙ ың башында, уртаһ ында, аҙ ағ ында нимә уҡ ырғ а, эргә лә намаҙ уҡ ып торғ ан кешегә ҡ арата нисек мө ғ ә мә лә итергә һ ә м башҡ аһ ы – быларҙ ың барыһ ын да беҙ фиҡ һ фә ненә н ө йрә нә беҙ.

5) Бишенсе фә н – ул хә ҙ истә р. Ғ ә рә псә улар «хә диҫ» тиелә. «Хә диҫ» – ул «булғ ан хә л-ваҡ иғ а, йә иһ ә уны һ ө йлә п биреү» тигә нде аң лата. Йә ғ ни, хә ҙ истә р – улар Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) ү ҙ енең ә йтеп ҡ алдырғ ан һ ү ҙ ҙ ә ре, йә иһ ә уның турала ниндә йҙ ер уҡ ыусыһ ының (сә хә бә нең) һ ө йлә п ҡ алдырғ аны. Мә ҫ ә лә н, Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең ошондай ә йтеп ҡ алдырғ ан һ ү ҙ е, йә ғ ни хә ҙ исе, бик киң билдә ле:

Ғ ә бдулла ибн Зө бә йр Сү фйә ндә н, Сү фйә ндең Йә хйә ибн Сә ғ ид Ә л-Ә нсарийҙ ә н, Йә хйә ибн Сә ғ ид Ә л-Ә нсарийҙ ың Мө хә ммә д ибн Ибраһ имдан, Мө хә ммә д ибн Ибраһ имдың Ғ алҡ ама ибн Уҡ ҡ астан, Ғ алҡ ама ибн Уҡ ҡ астың Ғ ө мә р ибн Ә л-Хаттабтан һ ө йлә ү енсә:

Пә йғ ә мбә р (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) ошолай тине: «Иннә мә л-ә ғ мә лү бин-нийә т». Йә ғ ни, тә ржемә итһ ә к: «Бө тә эштә р ҙ ә ниә ткә ҡ арап баһ алана».

Хә ҙ ер хә ҙ ис фә нен ошо ҡ ыҫ ҡ а миҫ алда аң ларғ а тырышып ҡ арайыҡ. Был фә н Пә йғ ә мбә р (ғ ә лә йһ иссә лә м) ү ҙ е ә йткә н йә уның тураһ ында ә йтелгә н һ ә р бер һ ү ҙ ҙ е ентеклә п тикшерә. Мә ҫ ә лә н, «иннә мә» тигә н һ ү ҙ нимә не аң лата, «ә ғ мә лү» – ниндә й мә ғ ә нә бирә, «би-ннийә т» – нимә ул, һ ә м башҡ аһ ы. Йә ғ ни, һ ә р бер һ ү ҙ тикшерелә. Был фә ндең айырым бер тармағ ы иһ ә хә ҙ истә рҙ е бер ауыҙ ҙ ан икенсе ауыҙ ғ а еткереү се кешелә рҙ ең кем икә нлеген ө йрә нә. Ү рҙ ә ге миҫ алдан кү реү егеҙ сә, был кешелә рҙ ең исемдә ре бер теҙ мә булып хә ҙ истең алдынан килгә н. Был теҙ мә «сә нә д» тип атала. Йә ғ ни, ошо хә ҙ исте еткергә н һ ә р бер кешене ғ алимдар ентеклә п тикшерә лә р, ул кешегә ышанырғ а буламы, юҡ мы икә нен ҡ арайҙ ар. Ә гә р сә нә дтә ге ниндә йҙ ер бер кеше алдаҡ сы йә онотоусан булып табылһ а, был хә ҙ исте «дағ иф» (йә ғ ни, зә ғ иф, кө сһ ө ҙ) тиҙ ә р. Дағ иф хә ҙ истә ргә ышанырғ а ярамай. Тимә к, ниндә йҙ ер бер хә ҙ исте дө рө ҫ аң лар ө сө н уның сә нә ден, һ ә р бер һ ү ҙ ен, дө йө м мә ғ ә нә һ ен белеү лазым. Шулай уҡ, һ ә р бер хә ҙ искә ғ алимдар тарафынан аң латма ла бирелгә н, ул «шә рх» тип атала. Йә ғ ни, ниндә йҙ ер хә ҙ ис аң лашылмай икә н, уның шул шә рхенә ҡ арар кә рә к. Юҡ һ а, ҡ айһ ы бер кешелә р берә й хә ҙ исте уҡ ыйҙ ар ҙ а, уны ү ҙ ҙ ә ренә кү рә аң лайҙ ар, ул хә ҙ искә ғ алимдар тарафынан бирелгә н аң латмағ а (шә рхкә) ҡ арамайҙ ар. Һ ә м был, ә лбиттә, тө рлө яң ылышлыҡ тарғ а юл аса.

6) Алтынсы фә н – ул сира. Сира – ул Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) тормош тарихы (ҡ ара: 9-сы дә рес). Ғ ә рә п теленә н тә ржемә иткә ндә «сира» һ ү ҙ е «юл» тигә н мә ғ ә нә лә килә. Ысынлап та, Пә йғ ә мбә ребеҙ ҙ ең тормош юлын, уның ниндә й осраҡ та нимә лә р эшлә гә нен, нимә ә йткә нен һ ә м башҡ аһ ын яҡ шылап белмә й тороп, Ҡ ө рьә ндең нисек ү тә лергә тейешлелеген беҙ нисек дө рө ҫ аң лай алырбыҙ? Бер нисек тә! Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) тормошо тотошлайы менә н Ҡ ө рьә ндең ғ ә мә ли яғ ын сағ ылдыра. Юҡ ҡ а ғ ына Мө хә ммә т пә йғ ә мбә рҙ ең иң яратҡ ан ҡ атыны Ғ ә йшә уның турала: «Уның холҡ о – Ҡ ө рьә н ине», - тимә гә н бит. Йә ғ ни, уның холоҡ -фиғ еле (характеры), йә шә йеше, ү ҙ -ү ҙ ен тотошо – барыһ ы ла Ҡ ө рьә ндең тере сағ ылышы ине. Шуғ а кү рә лә мосолмандар сираны яҡ шы белергә тейеш.

7) Етенсе фә н – ул ғ ә рә п теле. Раббыбыҙ Ү ҙ китабы Ҡ ө рьә нде ғ ә рә п телендә ебә ргә н. Рус телендә лә тү гел, башҡ ортса ла, ҡ ытайса ла, йә башҡ а телдә лә тү гел, ә ғ ә рә псә. Ғ ә рә псә аң ламай тороп, Ҡ ө рьә ндең тулы мә ғ ә нә һ ен дә аң лау мө мкин тү гел. Сө нки һ ә р телдең ү ҙ нескә лектә ре, ү ҙ енсә лектә ре була. Ҡ ө рьә ндә ге, мә ҫ ә лә н, теге йә был һ ү ҙ нимә аң латҡ анын тө шө нө р ө сө н беҙ был һ ү ҙ ҙ ең ғ ә рә п телендә нимә аң латҡ анын белергә тейешбеҙ. Башланғ ыс мә лдә беҙ, ә лбиттә, Ҡ ө рьә ндең тә ржемә лә ре менә н генә ҡ ә нә ғ ә тлә нергә мә жбү рбеҙ, ә ммә был Китапты тулы мә ғ ә нә һ ендә аң ларғ а телә гә н кешегә был кимә лдә генә туҡ талып ҡ алырғ а ярамай. Хатта ғ ә рә птә р ү ҙ ҙ ә ре лә ғ ә рә п теле фә нен махсус ө йрә нә лә р, сө нки Ҡ ө рьә н индерелгә н ваҡ ытта ҡ айһ ы бер һ ү ҙ ҙ ә рҙ ең мә ғ ә нә һ е икенсе тө рлө булғ ан, ә мең ярым йыл ү ткә ндә н һ уң хә ҙ ер был һ ү ҙ ҙ ә р ү ҙ гә ргә н. Мә ҫ ә лә н, бө гө н ябай рус кешеһ е «Слово о полку Игореве» тигә н ә ҫ ә рҙ е уҡ ыһ а, уны тулыһ ынса аң лай алмаясаҡ. Сө нки, бер ү к тел булһ а ла, ул ваҡ ыт ү теү менә н ү ҙ гә рә. Йә ғ ни, шулай итеп, ғ ә рә п теле – ул Ҡ ө рьә нде аң лау ө сө н иң беренсе асҡ ыс. Бү тә н фә ндә рҙ е тә рә нерә к ө йрә неү ө сө н дә ғ ә рә п теле кә рә к, сө нки барлыҡ иң дө рө ҫ китаптар ҙ а нә ҡ ғ ә рә п телендә яҙ ылғ ан, һ ә м Мө хә ммә т пә йғ ә мбә р ү ҙ е лә (саллаллаһ у ғ ә лә йһ и ү ә сә ллә м) Ҡ ө рьә нде ғ ә рә п телендә аң латҡ ан.

Шулай итеп, ислам диненең иң тө п фә ндә ре етә ү, тинек. Уларҙ ы иҫ егеҙ ҙ ә ҡ алдырығ ыҙ: аҡ ида, тә джү ид, тә фсир, фиҡ һ, хә ҙ истә р, сира һ ә м ғ ә рә п теле. Килә һ е дә рестә рҙ ә беҙ был фә ндә рҙ ең һ ә р береһ е тураһ ында айырым һ ө йлә шеп китә беҙ, иншә ллаһ.

Ун ө сө нсө дә рес тамам.

14-се дә рес