А. Экологиялық кризис және оны шешу жолдары

Мә дениет тү сінігі туралы

Мә дениет – адамның ө з қ олымен, ақ ыл-ойымен жасағ андары жә не жасап жатқ андарының бә рін тү гел қ амтиды. Жай ғ ана сауат ашудан жә не тазалық ережелерін сақ таудан бастап, ө мірдің асқ ан ү лгілі шығ армаларын жасағ анғ а дейінгі ұ ғ ымды қ амтып жатқ ан – мә дениет саласының ө рісі кең.

Оның дә режесі мен сипаты қ оғ амдық ө мірдің жағ дайларына байланысты ө згеріп отырады. Тарихи дә уірлердің алмасуы мә дениеттің мазмұ ны мен формаларына сө зсіз терең ө згерістер енгізеді.

Мә дениет ө зінің кең мағ ынасында бір ұ рпақ тың келесі ұ рпақ қ а жолдағ ан ө мір сү ру тә сілі болғ андық тан, осы жалғ астық ты, мұ рагерлікті жү зеге асыратын салт-дә стү рлер жү йесі мә дениет ө зегін қ ү растырады. Ә сіресе, жазу-сызу болмағ ан ерте заманда мә дениет ырымдар мен сә уегейлікке,. сенім-нанымдарғ а, дә стү рлі тү сініктерге иек артқ ан.

Ғ асырлар бойы кү нделікті іс-тә жірибе негізінде сұ рыпталғ ан жазу-сызу мен азаматтық қ оғ ам ө лі жоқ кезде қ алыптасқ ан салт-дә стү рлер мен ә дет-ғ ұ рыптар мә дени мирасқ орлық тың жалғ ыз мү мкіндігі болды. Ескі ырымдар мен ә дет-ғ ұ рыптардан надандық, анайылық ты емес, қ азіргі ү лттық мә дениеттердің архетипін аң ғ арғ ан жө н.

Кез келген ұ лттық мә дениеттің негізі мен ділін, ондағ ы адамгершілік қ асиеттер мен дү ниетанымды ү ғ ыну ү шін мә дениеттің тағ ы бір тү п-тамыры дінге жү гіну қ ажет. Тоталитарлық жү йе ұ лттық мә дениеттерді қ ұ рту мақ сатында, дінді «апиын» деген марксизм қ ағ идасын басшылық қ а алып, ешқ андай қ асиетті тірліктері жоқ, шолақ белсенді мә ң гү рттерді тә рбиелеуге тырысты. Ал шындығ ында діни Ренессанс мә дени дамуда орасан зор роль атқ арды. Дінге дейінгі дү ниетаным ретіндегі мифте табиғ ат қ асиетті кү штерге баланса, ұ лттық немесе дү ниежү зілік діндерде адам мен қ оғ амның қ ұ діреттілігіне басты назар аударылады. Осының нә тижесінде ө ркениет қ алыптасады. Жалпы алғ анда, дінтанусыз мә дениеттану жоқ.

А. Экологиялық кризис жә не оны шешу жолдары

Қ азіргі заманғ ы адамзат қ оғ амының алдында, топтастыра айтканда, екі қ ауіп тұ р. Оның бірі адамның ө з ақ ыл ойы ойлап шығ арғ ан ядролық соғ ыс, ал екіншіден ө з ө міріне қ ажетті табиғ и негізді жойып жіберу қ аупі. Бірінші қ ауіпті қ азіргі кү нде іс жү зінде дү ниежү зілік халық тарының бә рі дерлік мойындап отыр ядролық соғ ысты жең уші жақ бомайтынына олардың ешқ айсысы таласа алмады.

Ал қ ауіптің екіншісіне келсек, оның қ атерлігін ұ ғ ынбай жатқ ан сияқ ты.Сол себепті де кө птеген адамдар ө зінің табиғ атпен практикалық қ арым катынасын кө бінесе пайда кү немдік тұ рғ ыдан қ ұ рады.

Табиғ атпен тіл табысу ү шін, біріншіден, ө ндірісті экологизациялау мақ сатына сай келетін бірқ атар шараларды іске асыру керек. Олар табиғ атты қ орғ айтын технологиялар мен ө ндірістерді қ олдану, жаң а ө ндіріс жобаларын экологиялық тұ рғ ыдан міндетті экспертизадан ө ткізу, ал тү бінде табиғ ат ү шін де, адам ү шін де зиянсыз калдық сыз технологияларды жасау азық тү лік ө ндірісіне қ атаң бақ ылау орнату жә не т.б шараларды іске асыру керек. Экологиялық пробемаларды шешудің тағ ы бір аса маң ызды бағ ыты бар, ол мемлекеттік жә не қ оғ амдық ұ йымдардың экологиялық саясат пен практикада жауапкершілігін арттыру мен катар тұ рғ ын халық тың, ә рбір адамының экологиялық санасын калыптастырды.

Б. Қ ара ойыктар ғ ылымда 1939 жылы Ғ аламдағ ы “қ ара ойық тар” туралы гипотеза пайда болды. Бұ л ойық тар кө зге кө рінбейді, бірақ олар Ғ аламның массасының 9/10 бө лігін қ ұ райды. Қ ара ойық – атмосферадағ ы «жара». Ал атмосфера тұ тастай оттегіден қ ұ ралғ ан. Біз тыныс алатын, тіршілік ететін табиғ и орта. Оттегі озон қ абатын тү зеді. Озон қ абатының негізгі қ ызметі – Кү н кө зінен тү сетін ультракү лгін сә улелердің тіршілікке зиянды ә серін ұ стап қ алады, азайтады. Озон қ абатынсыз тіршілік толайымен жойылып кетуі ә бден мү мкін деген сө з.Алғ аш қ ара ойық туралы 1973 жылы Кембридж университеті математика кафедрасының профессоры С.Хокингом айтқ ан. Хокингом – қ азіргі заманғ ы ұ лы физиктер қ атарынан аталып жү рген ғ алым. Қ ара ойық – кү нделікті ө зіміз тұ тынатын дезодорант тү рлері мен тоң азытқ ыш жү йесінде пайдаланылатын фреон қ оспасының ауағ а тарауынан тү зіледі. Соң ғ ы 100 жыл ішінде адамзат орта есеппен 240 миллиард тонна оттегін қ олданып, атмосферағ а 260 тонна кө мірқ ышқ ыл газын шығ арғ ан. Яғ ни, бү лдіруіміз басым екен. Ойланатын, оң шешім шығ аратын мә селе.

2.