Леуметтік қатынастың пайда болуы

Қ оғ амдық қ атынастар - белгілі бір ө ндіріс тә сілі негізінде ө ндірісте жә не ө мірде адамдар арасында қ алыптасатын кү рделі де сан қ илы қ атынастар. Философия тарихты материалистік тұ рғ ыдан қ оғ амдық қ атынастарды материалдық жә не идеологиялық деп екіге жіктеді. Материалдық қ оғ амдық қ атынас объективті, адамдардың санасы мен еркіне байланысты емес. Материалдық қ оғ амдық қ атынас ішіндегі ең бастысы ә рі айқ ындаушысы адамдардың ө ндірістік қ атынастары болып табылады. Ө ндірістік қ атынастар қ оғ амдық ө ндіріс процесіндегі адамдар арасындағ ы материалдық экономикалық қ атынастардың жиынтығ ы. Ө ндірістік қ атынас - қ оғ амдық ө ндірістің қ ажетті жағ ы. Жеке адам материалдық игіліктерді ө ндіре алмайды. Ө ндіру ү шін адамдар белгілі байланыстар мен қ атынастар жасайды, сө йтіп осы қ оғ амдық байланыстар мен қ атынастар арқ ылы ғ ана олардың табиғ атқ а қ атынасы болады, ө ндіріс орын алады.

Идеологиялық қ атынастар адамның санасына байланысты бола-ды. Оның ең маң ыздылары - саяси, қ ұ қ ық тық, моральдық, ұ лттық, діни т.б. қ атынастар. Қ оғ амдық қ атынастардың барлық жиынтығ ы - ө зара заң ды байланысқ ан реттелген бұ лжымас бір ізді жү йе. Қ оғ амдық қ атынастардың жиынтығ ынан белгілі бір ізділікті табу, оның ең бастысын, негізін анық тау. Қ оғ амдық қ атынастардың ө зара байланысын сипаттайтын заң дылық тарды ашу - ғ ылымның зор ең бегі. Қ оғ амдық ө мірде қ арым-қ атынастар ә ртү рлі ә леуметтік топтар арасындағ ы қ атынастар ретінде жә не сол ұ жым ішіндегі қ атынастар ретінде де ө мір сү реді. Қ оғ амдық қ атынастардың жиынтығ ы адамдар ұ жымдары ү шін олардың ө мір сү ретін белгілі бір ә леуметтік ортасы болып табылады.

Қ оғ амдық қ атынас антагонистік жә не антагонистік емес болып екіге бө лінеді. Антагонистік қ оғ амдық қ атынастар жеке меншікке жә не адамды қ анауғ а негізделген қ оғ амдық -экономикалық формацияда болады. Антагонистік емес қ оғ амдық қ атынастар қ анаушылық жоқ қ оғ амда болады. Мә селен, алғ ашқ ы қ ауымдық қ оғ ам, марксизм болашақ коммунизм қ оғ амында да болуғ а тиіс деп тү сіндіреді. Қ оғ амдық қ атынастардағ ы кез келген тү бірлі ө згеріс тек ө ндірістік қ атынастардың ө згеруіне байланысты.

Қ оғ амдық қ атынастардың басым кө пшілігі ә леуметтік нормалар арқ ылы реттеліп, басқ арылып жатады. Қ оғ амның мү дде-мақ саттары, саясат, мемлекеттік билік т.б. кү рделі мә селелер қ ұ қ ық тық нормалар арқ ылы реттеліп, басқ арылады. Ө йткені бұ л бағ ытта қ оғ амдық қ атынастардың ең маң ыздысы, ең кү рделі тү рлері топтасып, мемлекет пен қ ұ қ ық тың ең жауапты қ ызметіне айналады.

Қ ұ қ ық тық қ атынастар - адамдардың ө зара ә леуметтік байланысы, қ арым-қ атынасы. Адамдар ө мір сү ру ү шін, ұ рпақ ты жалғ астыру ү шін т.б. басқ а себептермен бір-бірімен қ арым-қ атынаста болады. Бұ л объективтік процесс. Қ оғ амның диалектикалық даму процесіне сә йкес қ арым-қ атынастар да ескіріп, жаң арып жатады. Бұ л процесс ә ртү рлі жолмен дамиды, адамдардың бостандығ ының, іс-ә рекетінің шең бері кең иді. Ғ ылым мен техниканың дамуы қ оғ амдағ ы қ арым-қ атынастардың тү рін шексіз кө бейтіп, қ арқ ынды дең гейде дамытты. Бірақ бұ л қ арқ ынды даму процесі адамды қ оршағ ан ортаның экологиясын нашарлатты, табиғ и ресурстарды, байлық тарды азайтты. Сондық тан адамдардың жә не қ оғ амның мү дде-мақ саттары тұ рғ ысынан бостандық ты дамыта отырып, кейбір қ арым-қ атынастарғ а шектеу қ ойылды.

XVIII ғ асырда адамзат пен табиғ ат арасындагы қ арым-қ атынас жалпы алганда ү йлесімдік (тепе-тендік) сипатта еді деуге болатын болса, ал XIX ғ асырдың аяғ ына карай ол ү йлесімділік (тепе-тендік) бұ зылды деуге болады. XIX ғ асырдың аяқ кезінен бастап, ә сіресе XX ғ асырда, ғ ылыми-техникалық революцияның жү зеге асуына байланысты, табиғ атқ а, биосферағ а орны толмас зиян келтірілді. Бұ ғ ан дә лел ретінде мынадай мә ліметтерді келтірсе де болады: соң ғ ы 100 жыл ішінде адамзат энергияның қ орын мың есе арттырыпты.Дамығ ан ө ндірісі мен қ ызмет кө рсету ә рбір 15 жылда екі есе артады екен. Бірақ сонымен бірге атмосфераны, су қ оймалары мен топырақ ты улаң дыратын шаруашылық жұ мыс қ алдық тарының кө лемі де екі еке ө седі екен. Қ азіргі заманғ ы ө ндірістер табиғ аттан алғ ан 100 кг шикізаттың 3-4 кг ғ ана пайдаланып, 96 кг табиғ аты уландырғ ыш немесе ластаушы зат ретінде қ айырады екен. Осылардың нә тижесінде Жер шарының айналасында топтасқ ан кө мірқ ышқ ыл газының қ абаты жер бетінің климатын ө згертіп жіберу қ аупін тудырады. Оттегінің тепе-тендік балансының бұ зылу қ аупі, дыбыстан жылдам ұ шақ тардың ұ шуы кезінде жә не сондай-ақ ө ндіріс пен тұ рмыста фреон деп аталатын химиялық заттың қ олданылуы салдарынан стратосфераның тө менгі жағ ында озондық экранның бұ зылу қ аупі бар. Дү ние жү зі мұ хиттарының ластануы кү шейді.Біріккен Ұ лттар Ұ йымының 1972 жылы қ оршағ ан сыртқ ы орта жө нінде болғ ан Бірінші Конференциясында Жерде бү кіл биосфера дү ниежү зілік дағ дарысқ а ұ шырап отырғ аны ресми тү рде хабарланғ ан еді, ал бү гінгі танда жергілікті (локальды) емес, дуниежузілік (глобальды) экологиялық проблемалар барлық елдердін алдында тү р: ө сімдіктер мен жануарлардың мың дағ ан тү рлері қ ұ рып бітті жә не қ ұ руда; ормандар алқ абы айтарлық тай азаюла; пайдалы қ азбалардың бар қ оры қ ұ рт азаюда; атмосфераның кө птеген жерлерде шегіне жете ластанғ аны сонша, таза ауа жетіспеуге айналды; жер бетінде адам ө з қ олымен енгізген химиялык элементтер кездеспейтін бір де бір квадрат метр аудан қ алмады.Бұ рын естілмеген тағ ы бір проблема шық ты — ол адам денсаулыгының экологиясы. Ауаның, судың жә не топырақ тың ластануы адам ауруының есуіне жә не тү рлерінің ө згеруіне ә кеп соқ ты: аллергия, сә уле жә не улану ауруларының жаң а тү рлері шық ты. Организмде генетикалық ауытқ улар пайда болды. Ірі ө неркә сіп орталық тарыііда тыныс алу мү шелерінің ауруы кө бейді. Жү рек-қ ан тамыры аурулары мен жү йке-психикалық жә не онкологиялық аурулар да жиілеп кетті.Аурулардың шамамен 85% судан болады дейді дә рігерлер. Ауруларды тудыратын, ең алдымен, қ ұ рамында ауыр металдардың тү рліше улы қ оспалары бар жә не зиянды органикалық қ оспалар мен бактериялар бар, сапасы тө мен ауыз сулар. Суда неғ ү рлым тұ здар кө п болса, соғ ұ рлым ол атеросклероз, инсульт, инфаркт деген жә не басқ а ауруларды кө п тудырады екен. Зерттеу мә ліметтеріне қ арағ анда, Адамның денсаулығ ы ү шін ластанғ ан топырақ та аса қ ауіпті екен. Топырақ ты ластайтын қ алдық тардың ішінде ө неркә сіп пен шаруашылық тан шығ атын уландырғ ыш ауыр металл қ алдық тарын, радиоактивтік заттарды, гербицидтерді жә не басқ а ауыл шаруашылық уландырғ ыштарының қ алдық тарын атап кө рсету қ ажет. Қ алдық тардан туатын экологиялық проблемалардың зиянды нә тижесінің кө лемін мынадан да кө руге болады: бұ рынғ ы совет елінде 90-жылдардың басына қ арай жинақ талғ ан тек қ атты қ алдық тардың ө зі ғ ана 80 млрд тонна болғ ан екен. Бұ л басқ а елдердегіден 1, 5-2 есе кө п.Радиация процесінің жоғ ары дең гейінің адам ү шін, денсаулық ү шін қ аншалық ты қ ауіпті екені елдің бә ріне белгілі. Оның ең басты қ ауіптілігі радиациялық сә уле алғ ан адамның ө з басының ауруында емес, ол аурудың болашақ ұ рпақ тарына берілуінде, онкологиялық ауруғ а тап болғ ан балалардың тууында. Ресейдің Чернобылге, Қ азақ станның Семейге жақ ын облыстарында жә не т.б. жерлерінде онкологиялык сә улеленудің зардабын кө руіні адамдар бү гінгі таң да да аз емес.