Антропогенездің алғышарттары

Антропогенез (грек. anthropos – адам, genesіs – шығ у тегі) – антропология ғ ылымының адамның шығ у тегін, даму тарихын, оның жеке биол. тү р болып қ алыптасуын жә не адамзат қ оғ амының даму кезең дерін ә рі жаратылыстану, ә рі қ оғ амдық ғ ылымдарғ а сү йене отырып зерттейтін негізгі саласы. Бұ ларды шешуде антропогенез приматология, эмбриология, физиология, психология, геология, археология, этнография, тіл білімі сияқ ты ғ ылымдардың нақ ты деректеріне сү йенеді. Чарлз Дарвиннің эволюциялық білім жү йесі бойынша адам тегі адам тә різдес маймылдан пайда болғ ан, яғ ни адам баласы биол. жағ ынан бір тү рге жатады деп дә лелденді. Бұ л ілім адам эволюциясын ү лкен ү ш дә уірге бө леді:

ең алғ ашқ ы адам тегінің ө кілдері болып адам тә різді маймылдар (антропоидтер) саналады. Олар негізінде екі аяқ пен жү ріп, қ имыл жасағ ан. Дайын табиғ и тастарды, таяқ ты жә не жануарлар сү йегін сол кү йінде қ ол қ аруы ретінде пайдаланғ ан. Бұ ларды ғ ылымда жоғ ары сатығ а дейін жетілген екі аяқ ты приматтар деп атайды. Ө мір сү рген кезең і бұ дан 2–3 млн. жыл бұ рын;

эволюция даму жолдарымен жетілгендер қ атарына архантроп пен палеоантроптар жатады. Олар қ олдан қ ұ рал-саймандар жасай білген жә не қ ауымдасу тү рі біршама жү йеленген. Тіршілік еткен уақ ыты бұ дан 1 млн. жыл бұ рын;

ең соң ғ ы эволюция дә уірде бү гінгі адамдардың тү рі – неантроптар қ алыптасқ ан. Бұ лар соң ғ ы палеолит дә уірінде, яғ ни 40–50 мың жыл бұ рын ө мір сү рген. Ең алғ ашқ ы приматтар ө кіліне австралопитектер жатады. Олардың сү йектерінің кө п табылғ ан жерлері Оң тү стік жә не Шығ ыс Африканың ашық қ ыраттары. Бұ лардың тік жү ргендігі, тастан қ арапайым қ ұ ралдар жасап пайдаланғ андығ ы анық талды. Маң дай бітісі, саусақ тарындағ ы буын сү йектерінің саны, қ олқ а доғ асынан шығ атын артерияның тарамдалу тә ртібі, ө кпесінің ү лестерге бө лінуі адамғ а ұ қ сас. Бірақ мұ ның бә рі тікелей емес, қ арапайым ғ ана ұ қ састық тар. Сондық тан қ азіргі маймылдардың бір де бірі адам тегі болып есептелмейді.

Адамның ә леуметтік эволюциясында ү ш негізгі кезең ді ажыратады

Адамның ә леуметтік эволюциясында ү ш негізгі кезең ді ажыратады. Оның

бірінші кезең і — қ оршағ ан ортаны танып-білуін ө нер туындысы арқ ылы кө рсете білуі. Мысалы, тасқ а ойып суреттер салу.

Екінші кезең — жабайы жануарларды қ олғ а ү йретумен жә не егіншіліктің дамуымен тікелей байланысты. Осындай ә рекеттер арқ ылы адам ө зі ө мір сү ріп отырғ ан табиғ и ортағ а ық пал жасай бастады.

Ү шінші кезең — XV ғ асырда қ айта ө рлеу дә уірінен басталғ ан ғ ылыми-техникалық прогреспен ерекшеленеді.

Қ азіргі кезде адамның ақ ыл-ой санасы басты ә леуметтік факторғ а айналып отыр. Адамзат қ азір Жер шарына кең інен таралып, тіпті ғ арыш кең істігін игеруді де колғ а алуда. Адамдар қ оныстанғ ан жер биосферасы, адамның ақ ыл-ой санасы басқ аратын ноосферағ а ұ ласып отыр.