Астрономиядағы таным тәсілдердің өзгеруі

Астрономия (грек тілінде «астрон» - жұ лдыз жә не «номос» - заң) – аспан денелердің жә не олардың жуйелерінің қ озғ алысының, қ ұ рылысын, пайда болуының жә не дамуың зерттейтін Ә лем туралы ғ ылым.

Аспан денелерді зерттегенде астрономия ө з алдында ү ш негізгі есеп қ ояды:

1. Қ еністіктегі аспан денелердің кө ріністін, одан ә рі нақ ты орындарын мен қ озғ алыстарын зерттеу, олардың ө лшемдері мен пішіндерін анық тау

2. Аспан денелердің физикалық қ ұ рылысын зерттеу, яғ ни аспан денелердің бетіндегі жә не ішіндегі химиялық қ ұ рамын жә не физикалық шарттарын зерттеу

3. Жеке аспан денелердің жә не олардың жуйелерінің пайда болуының, дамуының жә не келешектегі дағ дырының мә селесін шешу

Астрономияның негізгі бө лімдеріне мыналар жатады:

1. Астрономия – кең істік пен уақ ытты ө лшеу туралы ғ ылым

2. Теориялық астрономия

3. Аспан механикасы

4. Астрофизика

5. Жұ лдызды астрономия

6. Космогония

7. Космология

Астрономияның негізгі ұ ғ ымдарына мыналарды жатқ ызуғ а болады:

Астрономиялық бақ ылаулар, аспан денелердің кө рінетін жә не нақ ты қ озғ алыстары, географиялық жә не сфералық координаталар, Кү н тә уліктері, календарь, сфералық тригонометрия, тә улік жә не жұ лдыз параллаксы, Ай жә не Кү н тұ тылыстары, негізгі астрофизикалық саймандар, Кү ннің қ ұ рамы мен ішкі қ ұ рылысы, Кү н жуйесі, қ алыпты, екілік жә не физикалы айнымалы жұ лдыздар, Галактика, галактикалар жиынтығ ы, космология.

Игеру дең гейін бақ ылау сұ рақ тары:

1. «Астрономия» пә ні дегеніміз не?

2. Астрономияның негізгі есептерін атап шығ ындар

3. Астрономияның негізгі бө лімдерін атап шығ ындар

4. Астрономияның негізгі ұ ғ ымдары

Планеталық системалар

Планеталар ө з бақ ыланатын қ озғ алыстары бойынша екі топқ а бө лінеді: тө менгі (Меркурий, Венера) жә не жоғ арғ ы (Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон).

Тө менгі жә не жоғ арғ ы планеталардың жұ лдыз топтары бойынша бақ ыланатын қ озғ алыстары ә р тү рлі болады.

Меркурий жә не Венера (Шолпан) аспанда ә рқ ашан Кү н орналасқ ан жұ лдыз тобында, немесе кө ршілес тобында орналасады. Олар Кү ннен шығ ыстада, батыстада болуы мү мкін, бірақ Меркурий 18-28° алыстамайды, ал Шолпан 45-48° алыстамайды. Планетаның Кү ннен шығ ысқ а ең ү лкен алшақ тауын оның максимал шығ ыс элонгациясы, ал батысқ а – максимал батыс элонгациясы деп атайды.

Планетаның шығ ыстан қ озғ алып, Жер мен Кү н арасында орналасуын планетаның тө менгі қ осылуы деп атайды. Бұ л кезде планета кө рінбейтін болады. Планетаның керісінше батыстан қ озғ алып, Жер мен Кү н арасында орналасуын жоғ арғ ы қ осылуы деп атайды.

Жоғ арғ ы планеталардың жұ лдыз топтары бойынша қ озғ алысы басқ аша ө теді. Олар жұ лдыз арасында, Кү н сияқ ты, батыстан шығ ысқ а ауысады. Бірақ олардың қ озғ алыс жылдамдығ ы Кү ннен кіші болғ андық тан, Кү н планетаны қ ұ ып жетқ енде, ол кө рінбейтін болады. Планета Кү ннен қ алып, шығ ысқ а азаятын жылдамдық пен қ озғ ала береді. Бір кезде планета аспанда тоқ тап, шығ ыстан батысқ а қ озғ ала бастайды. Оның жылдамдығ ы азая беріп, ол бір кезде тоқ тап, қ айтадан батыстан шығ ысқ а қ озғ алады. Сө йтіп, жоғ арғ ы планеталардың қ озғ алысы тұ зақ тә різді болады.

Планета орналасқ ан жұ лдыз тобы Кү н орналасқ ан жұ лдыз тобына аспан сферасында Қ арама-қ арсы болғ ан жағ дайды Кү нмен Қ арама-қ арсы тұ руы деп атайды. Егер Кү н жә не планета бір жұ лдыз тобында болса, бұ л жағ дайды планетаның Кү нмен қ осылуы дейді.

Планеталардың нақ ты қ озғ алысы ө те кү рделі, себебі Кү нмен бірге планеталарғ а басқ а планеталар жә не серіктері ә сер етеді. Бірақ бірінші жуық тауда, Кү ннің ғ ана ә серін есептесек, планеталар қ озғ алысы Кеплер ү ш заң ына бағ ынады. Олар қ азіргі заманда былай тұ жырымдалады.