Туризмдегі шағын кәсіпкерлік тұлғаларын мемлекеттік қолдау және халықаралық туризмдегі оның ролі

Шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ аларына мыналар жатқ ызылады: заң ды тұ лғ аны қ ұ рмағ ан жеке адамдар, немесе жеке кә сіпкерлер; заң ды тұ лғ алар (тө менде кө рсетілгендей) толық серіктестік, командиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қ осымша жауапкершілікті серіктестік, ө ндірістік кооператив. Ең кө п тарағ ан тү рі – жеке кә сіпкер. Шағ ын кә сіпкерлікпен айналысу Қ Р азаматтық заң дары шең берінде айқ ындалғ андық тан болашақ кә сіпкер ө зіне не керек екендігін таң дау мү мкіндігі бар. Шағ ын кә сіпкерлікті мемлекеттік қ олдау негіздері болып табылатын: Қ Р шағ ын кә сіпкерлікпен айналысуғ а артық шылық берілген; Мемлекеттік қ олдаудың кешенділігі; Шағ ын кә сіпкерлікті дамыту аумағ ында барлық жағ дайлардың жасалуы; Шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау жә не дамыту мақ сатында жасалғ ан халық аралық қ атынастар; Шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау келесі бағ ыттарда жү ргізіледі: шағ ын кә сіпкерлікпен айналысатын мамандарды дайындау, қ айта дайындау, білімін жетілдеру шаралары; шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ аларына жең ілдік шаралары мемлекеттік қ аржы, статистика, материалды–техникалық, ақ парат жә не ғ ылыми–техникалық зерттеулер мен технологиялары жү йесінде қ амтамасыз етілуі; шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ аларын мемлекеттік тіркеу кезінде жең ілдіктер, жұ мысты лицензиялау, ө німдерді сұ рыптауды ұ йымдастыру; шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ аларына қ ұ қ ық тық жең ілдіктер беру, салық жең ілдіктері, кедендік тө лемдер (салық тық каникулдар, мү ліктік гранттар, салық тық несиелер, салық мө лшерінің азайтылуы, кедендік тө лемдердің жең ілдіктері); шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау мақ сатында инвестицияларжү йесін қ ұ ру (шетелдіктермен қ оса) шағ ын кә сіпкерліктің сыртқ ы экономикалық байланыс негіздерін қ ұ ру, оның ішінде сауда байланысы, ғ ылыми–техникалық, ө ндірістік жә не шетел кә сіпкерлерімен байланысты ұ йымдастыру; шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ аларын қ олдау мақ сатында арнаулы несие бағ дарламаларын, оның кө здерін ашу; шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ аларын мемлекеттік тапсырыстармен (ө нім ө ндіруге, жұ мыс жасалуына, қ ызмет тү рлерін кө рсетулеріне) қ атынастар кездерінде жең ілдіктер кө рсету. Осы кө рсетілген жағ дайлардың бә рі Қ азақ стан Республикасының шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау жә не дамыту шең берінде қ олданылатын мемлекеттік жә не аумақ тық бағ дарламаларда анық талып,, айқ ындалып отырылады. Шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау кезінде кө рсетілетін жең ілдіктер шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау жө нінде Қ Р заң дарында кө рсетілген. статистикалық жә не ақ парат қ олқ абыстары ғ ылыми–техникалық зерттеулер жә не технологиялар бойынша жең ілдіктер мемлекеттің шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау жө ніндегі жылдық бюджеті бекіткен мө лшерде атқ арылады. шағ ын кә сіпкерлікке мамандарды дайындау, қ айта дайындау, білімін жетілдіру жө ніндегі шаралар ғ ылыми зерттеу орталық тарында, арнаулы консалтингтік мекемелерде ақ паратты қ олдау жү йелері шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау мақ сатында бө лінетін қ аржының 2% мө лшерінде атқ арылады; шағ ын кә сіпкерлікке мамандар дайындайтын жә не оқ ытатын тұ лғ алар жылжымайтын мү лікті тіркеу жә не саудалау кезіндегі тө лемдерден тіркелгеннен кейінгі 3 жылғ а босатылады; шағ ын кә сіпкерлік нысандарын тіркеу жең ілдетілген тә ріппен атқ арылады; шағ ын кә сіпкерлік жұ мыстарына берілетін лицензиялар 10 жұ мыс кү ні ішінде беріледі (ал жалпы жағ дайда 30 жұ мыс кү ні ішінде) шағ ын кә сіпкерлікпен айналысатын жеке тұ лғ алар мен заң ды тұ лғ аларғ а берілетін жерлер (сату, жалғ а беру) шаруашылық жұ мыстарымен айналысатындарына жергілікті атқ арушы органдар жерді пайдалану жө ніндегі актісін алу кезіндегі тө лемдерді жә не жерді сатып алу, жалғ а алу тө лемдерін 3 жылғ а кешіктіріп тө леуіне рұ қ сат беріледі. ө ндіріспен айналысатын шағ ын кә сіпкерлік нысандары электр қ уатына, жылу, су кө здерімен, лас су қ ұ бырларына қ осу кө здерінде тө лемдерді тө лемейді. шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ алары 2-ші дең гейдегі банктерде есеп–шот ашқ ан кездегі тө лемдерден босатылады; шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ аларғ а арнаулы салық жең ілдіктері қ олданылады; Осының бә рі шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау мақ сатында мемлекеттің жү ргізіп отырғ ан саясатының арқ асында жү зеге асады. Ө здерінің қ ұ қ ық тарын қ орғ ау мақ сатында шағ ын кә сіпкерлік тұ лғ алары бірлестіктер ұ йымдастыра алады. Заң ды тұ лғ алар одақ тар қ ұ рса, жеке кә сіпкерлер қ оғ амдық бірлестіктер қ ұ ра алады. Қ Р заң дары шағ ын кә сіпкерлер нысандармен* мемлекеттік мекемелер арасындағ ы қ атынастарды реттейді. Шағ ын кә сіпкерлік нысандарына лауазымды адамдардың, мемлекеттік мекемелердің орынсыз шаруашылық жұ мыстарына араласуына тыйым салады. Қ орытынды: Кейінгі жылдары елімізде шағ ын кә сіпкерлік нысандары кө птен ө сті. Мұ ндай мекемелер тұ тынушылық заттар шығ ару жә не қ ызмет кө рсету, ғ ылыми орталық тарында кө птеп саналады. Кә сіпкерлікті қ алыптастыру ү шін экономикалық – ә леуметтік, қ ұ қ ық тық жағ дайларды қ амтамасызету қ ажет.

Шағ ын кә сiпкерлiктi мемлекеттiк қ олдаудың негiзгi принциптерi

Қ азақ стан Республикасында шағ ын кә сiпкерлiктi дамытудың басымдығ ы;

шағ ын кә сiпкерлiктi мемлекеттiк қ олдаудың кешендiлiгi;

шағ ын кә сiпкерлiктi қ олдау инфрақ ұ рылымының жә не жү зеге асырылатын шаралардың шағ ын кә сiпкерлiктiң барлық субъектiлер ү шiн қ ол жеткiзерлiк болуы;

шағ ын кә сiпкерлiктi қ олдау мен дамыту саласындағ ы халық аралық ынтымақ тастық болып табылады.

5-бап. Шағ ын кә сiпкерлiктi мемлекеттiк қ олдаудың негiзгi бағ ыттары

Шағ ын кә сiпкерлiктi мемлекеттiк қ олдау мынадай бағ ыттар бойынша жү зеге асырылады:

шағ ын кә сiпкерлiк субъектiлерiн мемлекеттiк тiркеудiң, олардың қ ызметiн лицензиялаудың оң айлатылғ ан тә ртiбiн белгiлеу; < *>

шағ ын кә сiпкерлiк субъектiлерi ү шiн салық салудың, кеден бажын тө леудiң жең iлдiктi режимiн қ амтитын қ олайлы жағ дай жасаудың қ ұ қ ық тық режимiн белгiлеу;

шағ ын кә сiпкерлiк субъектiлерiн қ олдау мен дамыту ү шiн инвестицияларды, оның iшiнде шетел инвестицияларын тарту мен пайдалану жү йесiн жасау;

шағ ын кә сiпкерлiк субъектiлерiнiң шетелдiк ә рiптестермен сауда, ғ ылыми-техникалық, ө ндiрiстiк жә не ө зге де байланыстарын дамытуды қ оса алғ анда, олардың сыртқ ы экономикалық қ ызметiн қ олдау;

қ аржы кө здерiн анық тай отырып, шағ ын кә сiпкерлiк субъектiлерiне несие берудiң арнаулы бағ дарламаларын қ абылдау;

ө нiмдер ө ндiруге, жұ мыс атқ арып, қ ызмет кө рсетуге мемлекеттiк сатып алуды орналастырғ ан кезде шағ ын кә сiпкерлiк субъектiлерiне артық шылық тар беру;

Қ азақ стан Республикасы Ү кіметі мен жергілікті атқ арушы органдар жанындағ ы шағ ын кә сіпкерлікті дамыту жө ніндегі комиссиялардың қ ызметін ұ йымдастыру.

мемлекеттік органдар ө з қ ұ зыреті шегінде шағ ын кә сіпкерлік субъектілерінің қ ызметіне Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі белгілеген тә ртіппен тексеру жү ргізеді. < *>

Ескерту. 5-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ азақ стан Республикасының 1999.07.26. N 458, 2002.07.10. N 341, 2003.10.13. N 487, 2004.12.20. N 13 (2005 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап кү шіне енеді) Заң дарымен.

6-бап. Шағ ын кә сiпкерлiктi қ олдау мен дамытудың мемлекеттiк, салалық жә не аймақ тық бағ дарламалары

1. Шағ ын кә сіпкерлікті мемлекеттік қ олдау мемлекеттік, салалық жә не аймақ тық бағ дарламалар негізінде жү зеге асырылады жә не ол шағ ын кә сіпкерлікті дамыту мен қ олдауғ а бағ ытталғ ан шаралар кешені болып табылады.

1-1. < *>

1-2. < *>

2. Мү дделi мемлекеттiк органдар, қ оғ амдық ұ йымдар мен азаматтар шағ ын кә сiпкерлiктi қ олдауды жү зеге асыратын уә кiлеттi органғ а мемлекеттiк, салалық жә не аймақ тық бағ дарламаларғ а жекелеген жобаларды енгiзу туралы дербес ұ сыныс жасауғ а хақ ылы.

3. Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi шағ ын кә сiпкерлiктi қ олдау мен дамытудың мемлекеттiк жә не салалық бағ дарламаларын iске асыру барысында алынғ ан нә тижелер туралы Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң алдында жыл қ орытындысы бойынша заң дарда белгiленген тә ртiппен есеп берiп отырады.

Шағ ын кә сіпкерлікті мемлекеттік қ олдау бағ ыттарының бірі – мемлекеттің қ аржы-несиелік жә не инвестициялық климат жасау жә не несиелеу жү йесін жетілдіру басты мә селелер болып саналады. Шағ ын кә сіпкерлікті қ аржы-несиелік жә не инвестициялық тұ рғ ыдан қ олдау мынадай жолдармен жү зеге асырылады:

- Екінші дең гейдегі банктердің шағ ын кә сіпкерліктің ө ндірістік секторына жергілікті жә не республикалық бюджеттің, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген, мемлекеттік емес сыртқ ы қ арыздардың есебінен, заң дарда белгіленген тә ртіппен несие беруі;

- Шағ ын кә сіпкерлік субъектілеріне несие беруді, сондай-ақ несие алғ ан

кә сіпкерлердің міндеттемелерін орындауын қ амтамасыз ету ү шін, аймақ тарда қ алыптасатын кепілдік қ орлар есебінен екінші дең гейдегі банктерді ынталандыру тетігін ә зірлеу;

- Тиісті жылдарғ а арналғ ан республикалық бюджетте аталғ ан мақ сатқ а қ аражат кө зделген жағ дайда жобаларды екінші дең гейдегі банктермен қ оса, бюджеттен қ аржыландыру;

- Қ оғ амдардың ө зара несие беру жә не ө зара сақ тандыру қ ызметін ұ йымдастыру тетіктерін ә зірлеу.

Қ азіргі кезде Республикада жаң а ашылғ ан кә сіпорындарды несиелеудің қ ұ ралдары мен обьектілері ә лі де дамымай келеді. Бұ л лизингтің, кейстық несие, франчайзинг, факторинг жә не басқ алары. Шағ ын бизнес ә лі кү нге шейін банктердің қ ызығ ушылық сферасынан тыс қ алуда. Осығ ан байланысты оларды лизингтік несиелер, сақ тандыру, франчайзинг пен факторингті дамыту жә не қ олдаудың басқ а дә стү рлі тү рлерінің маң ызы зор.

Шағ ын бизнесті қ аржы-несиелік жә не инвестициялық қ олдауды қ амтамасыз ету мамандандырылғ ан институттарды дамыту мен шағ ын кә сіпкерлік субъектілері ү шін қ олайлы несие беру шарттары мен рә сімдерін белгілей отырып, олардың мақ сатты топтарын қ аржы-несиелік қ амтамасыз етудің дең гейлі схемасын енгізуді кө здейді.

Айналым қ аражаты мен ө тімді кепілдің жетіспеушілігімен ұ штасқ ан бизнестің неғ ұ рлым кү рделі жә не жауапты кезең інде тұ рғ ан кә сіпкерлерді қ олдау мақ сатында шағ ын кә сіпкерлікке несие берудің кепілді жү йесін жасау ү шін жағ дай жасалады. Осы жү йе несиені ө теу қ абілетсіздігі жағ дайында шығ ындардың орнын толтыру жолымен несиелік мекемелермен тә уекелдерді бө лісуге жә не ө міршең жобаларды жү зеге асыруғ а ниет білдірген, бірақ жеткілікті қ амтамасыз етілмеген немесе несие беруші банктің талаптарын қ анағ аттандыра алатын несие тарихы жоқ кә сіпкерлерді қ олдауғ а бағ ытталғ ан. Бұ л мә селе шағ ын кә сіпкерлерліктің салалық қ ұ рылымын жетілдіру, бастапқ ы капиталды қ аржыландыру арқ ылы перспективалы қ айта ө ң деуші ө ндірістерді дамыту қ ажеттігіне байланысты ерекше маң ызды.

Белгілі бір тә жірибесі бар жә не қ ызметтің жаң а бағ ыттарын игеру ү шін жоғ ары технологиялы жабдық тар мен қ осымша капиталғ а мұ қ таж кә сіпкерлер ү шін қ аржылық қ олдаудың жаң а қ ұ ралдары (лизинг, венчурлық қ аржыландыру жә не басқ алары) іске қ осылады. Лизингтік қ ұ рылымдарды дамыту мен венчурлық қ ұ рылымдарды қ ұ ру жаң а ө ндірістердің пайда болуына жә не дә стү рлі қ аржыландыру кө здерін тарта алатын кезең ге дейін ө ндірістерді қ алпына келтіруге ық пал етеді.

Бұ дан басқ а, екінші дең гейдегі банктердің шағ ын кә сіпкерлік субъектілеріне:

- несиелер беру рә сімдерін жә не онымен байланысты шығ ыстарды;

- шағ ын бизнес субъектілері ү шін несиелерге қ ызметтер кө рсету тө лемдерін азайту жө ніндегі тетіктерді ә зірлеу жә не енгізу;

- шағ ын бизнес кә сіпорындарын оларды жең ілдетілген нысан бойынша жобаның техника-экономикалық негіздемесімен ауыстыра отырып, несие берілетін іс-шара бойынша бизнес жоспарларды міндетті тү рде ұ сынудан босату;

- қ арыз алушы – шағ ын бизнес кә сіпорындарының қ аржы жағ дайын бағ алау ө лшемдерін, сондай-ақ несиелерді қ амтамасыз ету тү рлеріне қ ойылатын талаптарды жең ілдету жолымен оң тайландыру қ ажет болады.

Шағ ын кә сіпкерлік субъектілерінің несие ресурстарына қ ол жетімділігін кең ейтуге байланысты мә селелердің шешілуі, қ арыз алушылардың тізілімдерін жасау мен жү ргізу оларғ а несие тарихын қ амтамасыз етуге мү мкіндік береді, бұ л шағ ын кә сіпорындар саны мен ө німділігінің тұ рақ ты ө суіне ық пал ететін болады. [2].

Осылардан кө ріп отырғ анымыздай, шағ ын бизнестің тиімді ә рі ырғ ақ ты дамуы ү шін мемлекет тұ рғ ысынан қ аржы-несиелік жә не инвестициялық қ олдаудың қ олайлы саясаты алдың ғ ы орынғ а шығ ады. Шағ ын бизнестің гү лденуіне еліміздегі инвестициялық климаттың жағ дайы тікелей ә сер етеді. Соң ғ ы кезде тә жірибеге енгізілген тура инвестициялар тартудың рө лі зор. Мә селен, Астана, Алматы, Шымкент, қ алаларында жү зеге асырылғ ан тура инвестициялар тартудың тә жірибесі – бұ л ә дістің ө міршең дігін кө рсетті. Кә сіпкерлер форумы кезінде ел Президенті Н.Ә.Назарбаев былай деп атап ө тті: Кә сіпкерлердің қ аржы-несие ресурстарына қ ол жеткізуіндегі шектеушілік проблемасы біз қ ажет еткендей қ арқ ынмен шешіліп отырғ ан жоқ. Несие алудағ ы негізгі кедергілер жоғ ары қ арыз пайызы жә не несиені қ айтарудың қ ысқ а мерзімі болып отыр. Бү гінгі кү ні коммерциялық банктердің шағ ын бизнеске берілетін несиелер бойынша пайыздық ставкалар мө лшері шетел валютасында 16-18% жә не тең геде 20-24%–ғ а дейінді қ ұ райды. Алынғ ан несие ресурстарын игерудің орташа мерзімі шамамен 11-12 ай. Сондық тан да Елбасы Ұ лттық Банк пен Ү кіметке шағ ын бизнес секторын дамытудың арзан халық аралық бағ дарламалық заемдарына қ ызмет кө рсету кезінде банк маржасының тө мен ставкаларын белгілейтін шараларды, сондай-ақ екінші дең гейдегі банктерді басқ а кө здерден несиелеу ставкаларын тө мендетуге ынталандыру жө ніндегі шараларды талдап жасауды тапсырды.«Даму» бағ дарламалары бойынша ШОБ субьектілеріне берілген қ аржының былай бө лінгенін байқ ауғ а болады: сауда саласына – 45, 7%; қ ызмет кө рсету саласына – 24, 2%; ө неркә сіпке –17, 2%; қ ұ рылысқ а – 5, 2%; ауыл шаруашылығ ына – 5, 1%; кө лік пен байланысқ а – 2, 7%.Республикамызда шағ ын жә не орта бизнестi қ олдау саясаты жоқ деуге болмайды. Қ айта мемлекет тарапынан кө птеген заң жү зiндегi қ олдаулар кө беюде.

«БТА Банк» АҚ, «Самұ рық -Қ азына» Ұ лттық ә л-ауқ ат қ оры, «Даму» Кә сіпкерлікті дамыту қ оры жә не Қ азақ стан Республикасындағ ы шағ ын жә не орта кә сіпкерлікті қ аржылық қ олдау бойынша мемлекеттік бағ дарламаларды іске асыру шең беріндегі Стресті активтер қ оры бизнесті дамытуғ а несиелер ұ сынады. «ДАМУ» қ оры аймақ тарда басымдық қ а ие салалардағ ы шағ ын жә не орта бизнесті дамытуғ а бағ ытталғ ан мақ сатты қ аржыландырудың ондағ ан бағ дарламасын іске асыруда.