Лекция №13

Жоспар:

1. Ислам діні жә не ө ркениеті жайында.

2. Ислам ғ ылым жә не ғ алымдар жайында.

3. Ислами модернизм.

Сабақ тың мақ саты: Ислам дінінің пайда болуы, тарихи, мә дени-рухани дамуы кезең дері, діни философиялық ілімінің ерекшеліктері. Ислам дінінің сенімдік жү йесін жә не қ оғ амда алатын орны туралы мә ліметтермен танысу.

Сабақ тың міндеті: Студентті оқ у материалын ө зінше іздеп табуғ а, оны тү сініп пайдалануғ а, онымен жұ мыс істеуге ү йрету. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Теологтар алты кітапты беделді деп мойындайды. Олар - Ә бу Абдаллаһ Мұ хаммед ибн Иамаил ә л – Бухаридің «Ә лжә ми ас – сахих», Муслин ан – Нишапуридің осы аттас кітабы, ибн Маджда Кә буринидің, Ә бу Дә уіт ас – Сиджистанидың, ә н – Нисаидің «Сун-нан» атты кітаптары жә не Мұ хаммед ат – Тирмизидің «Ә л – жами ә л – Кабир» ең бегі. Осылардың арасында ә л – Бухаридің ең бегі беделді саналады. Ол алты жү з мың шамалы хадисті зерттеп, кітабына ақ иқ ат (сахихи) хадистер деп 7250 хадисті енгізген.

Қ ұ ран жә не осы хадистер негізінде жә не оларғ а иджма (алғ ашқ ы тө рт халифтің шығ арғ ан қ ағ ида – ережелері) мен қ ияс (Қ ұ ран, хадис жә не иджмағ а сү йеніп шығ арылғ ан қ ағ ида – ережелер) қ осылып, мұ сылмандар ү шін қ ағ ида – ережелердің жинақ тары жасала-ды. Олар «фикх» - деп аталады. Ал фикх негізінде ислам қ ауымының тұ рмысын реттейтін заң дар мен қ ағ идалар жасалады. Бұ лар «шариғ ат» (арабтың шариа – мақ сатқ а бастайтын тура жол деген сө зінен) деп аталады.

Қ ұ ранның текстінің ең кө не қ олжазба тү рінің сақ талуы VII ғ асырдың аяғ ына барып тіреледі.Мұ ндай кө не Қ ұ ран кө шірмелері Меккедегі Қ ағ бамен Мә динадағ ы пайғ амбар мешітінде сақ талғ ан. Сондай-ақ қ олжазба кітаптін тағ ы екеуі бізге жеткен; бірі Каирдегі Египеттің ұ лттық кітапханасында екіншісі «Оспан қ ұ раны» қ азіргі Орта азия мұ сылмандары діни басқ армасында сақ таулы. Қ ұ ранның аудармаларына тоқ талсақ негізінен Қ ұ ранды оқ ып-ү йренуді батыс ғ алымдары ертерек қ олғ а алғ ан, 1543 жылы Ретененсис оны латын тіліне, ал росс 1649 жылы ағ ылшын тіліне, Глеземакер 1658 жылы Голланд тіліне, 1688 жылы неміс тіліне айударғ ан. Швейцариалық арабтанушы Адам Мец, неміс семитологі. Т.Нельдек, мажарлық И.Гольдцмер жә не т.б. Қ ұ арнды талдаумен тү сініктемелер берумен айналысқ ан. Қ ұ ранның ағ ылшын тіліндегі аудармасын Джорд Сэйле 1734 жылы Лондонда бастырылды. Осы ағ ылшын басылымынан Алексей Колмаков 1792 жылы орысшағ а аударғ ан.Француз тілінде А^, дю Риенің аудармасымен шық ты. Петр І-інің бұ йрығ ымен 1716 жылы орысшағ а осы французшадан айдарылды.Кейіннен 1787 жылы Екатерина ІІ-шінің қ аржысымен Осман-Исмайл мулланың даярлауы жә не тү сініктерімен Қ ұ ранның арабша тексті Петербургте алғ аш рет басылды. Қ ұ ранды арабшадан орысшағ а бірінші рет кө рнекті шығ ыстанушы Г.С.Саблуков аударды. Ол ә уелі де Саратовта мұ ғ алім, кейін Қ азан қ аласының діни академиясының профессоры болатын. Алғ ашқ ы нұ сқ асы 1878 жылы, екінші рет Қ азанда 1884 жылы, ал ү шінші рет 1907 жылы басылды. Ал, академик И.Ю.Крачковтың ғ ылыми аудармасы 1963 жә не 1986 жылдары Мә скеуде басылып шық ты.

Мұ сылман мемлекеттерінде қ оғ амдық заң дардың барлығ ы шариғ ат талаптарына бейімдеу Қ ұ ран аяттарымен бекітіледі (Қ ұ ран 3-ші сү ре, 99-ші; 103-ші аяттар). Сондық тан да шариғ аттың тағ ы да бір сү йенетін қ айнар кө здерінің бірі – иджама (Қ ұ ран мен Сү ннетті негізге ала отырып қ оғ амдағ ы діни ғ алымдардың шығ арғ ан шариғ атқ а қ айшы келмейтің фатуалары).

Қ ұ ранның мә дени мұ ра ретіндегі маң ызы дін ауқ ымынан да ә лдеқ айда кең. Ол ислам ө ркениеттінің гү лденуіне жол салды.ислам діні орнық қ ан соң ерекше дамығ ан «араб тілді философия» аталғ ан ғ ылым саласы марғ ау Европаның шығ армашылық ойын оятты. Бұ л ғ ылымның негізін салушылар қ атарында ә л –Кинди есімімен бір дә режеде біздің данқ ты бабамыз Ә бу –Насыр Мұ хаммед ә л –Фарабиесімі де орнымен аталады. Оның араб тілді аталуының мә ні де сонда – ислам мә дениеттің кө ркеюіне хақ дінді қ абылдаушы барлық халық тар солардың ішінде тү ркі халық тары да тең дә режеде ү лес қ осты.Мұ сылман мейрамдары.

Ә р мұ сылман ү шін жұ ма – қ асиетті кү н. Ол бү кіл араб елдерінде демалыс. Рамазан айының жиырма жетінші тү ні – “лә йлат ә л - қ адр”- қ адір тү ні. Бұ л тү нді шырақ ты сө ндірмей тілек ү стінде ө ткергендерге Алланың рақ меті жауады. Оның шығ у тарихы – Қ ұ ран - Кә рим Алладан Мұ хаммед пайғ амбарғ а аян етілген. Ид - ә л – фитр – ораза мейрамы. Рамазан айындағ ы оразадан соң, шә ууә л айының бірінші жұ лдызында аталады. Міндетті тү рде фитр садақ асы ү лестіріледі.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003

2. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996

1. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006