Лекция №10.

Жоспар:

1. Православие жә не оның негізіндегі секталар.

2. Католицизм жә не оның даму сатылары.

Сабақ тың мақ саты: Христиан дініндегі ең ірі жіктелудің бірі негізгі екі бағ ыты – православие мен католицизмнің пайда болуын жә не тарихын білу. Олардың дү ниетанымдық кө зқ арастарымен танысу.

Сабақ тың міндеті: Студентті оқ у материалын ө зінше іздеп табуғ а, оны тү сініп пайдалануғ а, онымен жұ мыс істеуге ү йрету. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Христианшылдық біртұ тас діни ағ ым бола алмады. Рим империясының кө птеген провинцияларына таралу барысында ол ә р елдің жағ дайына, қ алыптасқ ан ә леуметтік қ атынастарғ а, жергілікті дә стү рлерге бейімделді.

Христиан дініндегі ең ірі жіктелудің бірі негізгі екі бағ ыттың – православие мен католицизмнің пайда болуы еді. Бұ л жіктелу бірнеше ғ асырлар бойы жү рді. Ол Рим империясының батыс пен шығ ыс бө лігіндегі феодалдық қ атынастардың даму ерекшеліктеріне жә не олардың арасындағ ы бә секелестікке байланысты болды.

Рим империясының екіге бө лінуі шіркеудің ыдырауына соқ тырды. Оғ ан Батыста латын, Шығ ыста грек тілдерінің ү стемдік етуі, мә дени дә стү рлердің ө згешелігі бір жағ ынан себепші болса, екінші жағ ынан ә леуметтік-экономикалық жә не саяси мү дделер, ық пал ү шін кү рес, дін тану мә селесіндегі келіспеушіліктер қ осылды. Ә сіресе Рим христиан қ ауымы мен Константинополь қ ауымы басшылары арасындағ ы қ ақ тығ ыс ө ткір сипат алды. 867-ші жылы Рим папасы Никалай І мен Константинополь патриархы Фотий бір-бірінен біржола қ ол ү зді. Осыдан христиандық тарихында ә рқ айсысының ө з жолы бар екі бағ ыт пайда болды. Батыс шіркеу рим-католик шіркеуі («католик»- латынша «жалпығ а бірдей, ә лемдік») немесе католик шіркеуі деп, ал шығ ыс- грек – православие (гректің «жалпығ а ортақ, ә лемдік» деген сө зінен) шіркеуі деп аталды.

ХVІ ғ асырда Батыс Европада жаң а пайда болып келе жатқ ан буржуазия мен феодализм арасындағ ы қ айшылық тар кү шейе тү сті. Бұ л католик шіркеуіне терең ә сер етті. Реформация деп аталғ ан католицизмге қ арсы кең қ озғ алыс орын алды. Осының салдарынан христиандық тың тағ ы бір тармағ ы- протестанизм пайда болды. Ол ө з ішінен тү рлі саларағ а бө лінді.

Православие. Православие діні ІІ ғ асырдан бастап Шығ ыс Рим империясындағ ы (Византияда) басым дінге айналды. Константинополь патриархы ресми тү рде шіркеу басшысы деп жарияланғ анымен, ол абсолютті билікке ешқ ашан ие болғ ан емес.

Ө з билігі ө зінде болғ ан мұ ндай шіркеулер саны ү немі ө згеріп отырды. Қ азір осындай ө з билігі ө з қ олындағ ы он бес шіркеу бар. Олар- Константинполь (Тү ркия), Александрия (Египет), Антиох (Сирия, Ливан), Иерусалим, Орыс, Грузин, Серб, Румын, Болгар, Кипр, Эллада, Албан, Поляк, Словакия жә не Америка шіркеулері. Соң ғ ысы Орыс шіркеуінен 1970 жылы бө лініп шық ты. Бес православие шіркеуінің автономиялық мә ртебесі бар. Олар- Синай, Финн, Жапон, Украина жә не Белорусь шіркеулері. Олар автокефальді (тә усілдік) шіркеулерден елеулі мө лшерде ғ ана тә уелді.

Православиелік ілімінің негізі-Қ асиетті Жазу (Інжіл) жә не Қ асиетті Ө сеиет. Соң ғ ысына алғ ашқ ы жеті ә лемдік собордың ү кімдері мен негізінен ІІІ-ХІ ғ асырлар аралығ ында ө мір сү ріп, христиан догматтарын жасағ ан, «шіркеу ә келері» аталғ ан ірі діни ғ ұ ламалар мен шіркеу қ айраткерлерінің ең бектері жатады.

Католицизм. Рим – католик шіркеуі Батыс Европаның ХVI ғ асырғ а дейін айрық ша ү стемдік етті.

Католик шіркеуінің басшысы- Рим папасы. Ол апостол Петрдің мұ рагері, сол арқ ылы Ғ айсаның жер бетіндегі ө кілі болып танылады. Оны кардиналдар коллегиясының жиыны – конклав сайлайды. Папа шіркеудің ғ ана емес, Ватикан мемлекетінің де басшысы. Ватикан Рим территориясында орналасқ ан. Ол дү ние жү зінің кө птеген елдерімен дипломатиялық қ атынас жасайды. ө ткен ғ асырдың аяғ ынды Папаның кафедрадан сө йлеген сө здерін кү мә нсіз қ абылдау туралы догмат қ абылданды. Бұ л христиандық тың ө зге салаларынан католицизмнің басты айырмашылық тарының бірі болып табылады.

Бірақ, католицизмнің ең басты айырмасы-Қ асиетті Рухтың Ә ке-қ ұ даймен бірге Қ ұ дай Ұ лының ө зінен де таралуы (филиокве-сө збе-сө з-ұ лынан да) туарлы тү сінік. Бұ л тү сінік 589 жылы Толедо соборында қ абылданды. Сол редакциясы православиеден гө рі ө згеше.

Аса маң ызды догмат- «шамадан артық қ ажет істер» туралы ілім. Католиктердің тү сінігінде шіркеудің ұ зақ тарихында Ғ айса, Қ ұ дай-ана жә не ә улиелер жасағ ан игі істер шамадан артылады. Ал Рим Папасы қ ұ дайдың жер бетіндегі ө кілі болғ андық тан ол қ ұ лшылық ү стінде осы «жақ сылық тарды» ө згелерге ү лестіріп, қ ұ дай атынан кешірім жасайды.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003

1. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002