Лекция № 8

Жоспар:

1. Буддизм дінінің негізінде пайда болғ ан діни ағ ымдар.
2. Адамгершілік жайындағ ы буддистік оқ улар.

Сабақ тың мақ саты: Буддизм дінінің пайда болуы, дамуы кезең дері, діни философиялық ілімінің ерекшеліктері, Буддизм мектептері жә не олардың кө зқ арастарымен таныс болу.

Сабақ тың міндеті: Буддизм дінінің пайда болуы жә не таралу тарихы жө нінде мә ліметтер беру. Студентті оқ у материалын ө зінше іздеп табуғ а, оны тү сініп пайдалануғ а, онымен жұ мыс істеуге ү йрету. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Арийлер мифологиясында кейіннен кө не ү нді діни дә стү рлерінен орын алғ ан, соның ішінде будда діні қ абылданғ ан отыз ү ш негізгі қ ұ дірет иесі болды. Оларды бастапқ ыда “перілер” деп атап, орындарына қ арай ү ш топқ а жіктеді. Олар васу - жер қ ұ дайлары, рудра - ауа қ ұ дайлары жә не адитья – аспан қ ұ дайлары болып ажыратылды. Олардың бә рі бірігіп аспанның тылсым кү штері- асулармен кү ресті. Қ ұ рбандық ғ ұ рыптары атқ арылғ анда, бұ л қ ұ дайлардың бә рі бір бейнеге топтастырылып, Вишвеведа, яғ ни “Барлық қ ұ дайлар “деп аталып ортақ дұ ғ а оқ ылды.

Кө не ү нділерде де барлық діндерге тә н қ ұ дайлар пантеоны болды. Олар аспан қ ұ дайы Деус –Питар мен жер қ ұ дайы – Притхивиді ерекше қ ұ рметтеді. Ө зге қ ұ дайлардың кө бі осылардан тарады деп санады. Сол сияқ ты шексіздікті сипаттаушы Адити ә йел қ ұ дайынан Митра, Варуна, Арьямана, Аншу, Бхагу, Дхатар, Индра жә не Вивсват туады деген сенім болды.

Митра (дос, одақ, беріктік) адамдардың достығ ы мен бірлігінің кепілі, оларды ауру-сырқ аудан сақ таушы, кү ннің шығ уы мен батуын қ адағ алаушы, аспан мен жерді ұ стап тұ рушы, сондық тан ең жоғ арғ ы қ ұ дай саналды. Веда мифологиясында Варуна мен Митра бейнелері бір. Ө йткені ол екеуі де ә лемдегі адамшылық ә деп- тә ртібінің бұ лжымастығ ы (дхарман) ү шін жауапты.

Мың кө зді Варуна қ ұ дайы жер мен аспанды ажыратып, ә лемді жасаушы, ол барлық қ ұ дайларғ а, перілер мен адамдарғ а ә мір жұ ргізеді, жаң быр қ ұ дайы болуы себепті бү кіл су иесі. Ол аспанды мекен етеді. Сол биіктен жер бетіндегі болып жатқ ан барлық істерді бақ ылап, ә лемдегі заң дылық тың сақ таушысы жә не бірден-бір тө решісі ретінде адал жолдан ауытқ ығ андарды жазалап отырады.

“Ведаларда”кейде “қ ұ дайлар патшасы”аталатын Индра жауынгер – қ ұ дай, пнрілермен соғ ысып, оларды жең уші найзағ ай қ ұ дайы, жауынгерлерге батылдық пен қ уат беруші бейнесінде суреттеледі. Бірде зұ лым Вритра аспан суларын, яғ ни жауынды ұ рлап алды, Индра онымен соғ ысып, суларды жерге қ айтадан қ айтарды. Индра аспанда бұ лттарды сиыр кейпінде айдап жү реді, содан жерге жауын жауып, ол ұ рысқ а енгенде, жанында ә рдайым маруттар- ағ айынды жауын мен жел қ ұ дайлары еріп жү реді, делінеді мирфологияда.

Рудра- маруттарды тудырушы, ашу мен ыза қ ұ дайы, солтү стікті мекендеген, адамзатқ а тү рлі аурулар жіберіп отырғ ан, сонымен бірге қ андай науқ астан болмасын айық тырушы керемет емші де. Оның бейнесі тү рлі- тү сті бояулармен беріледі. Ә детте қ арны қ ара, арқ асы қ ызыл, мойны кө к тү спен боялады.

Агни -веда гимндерінде қ ұ діретті оттың символы, дін уағ ыздаушы қ ұ дай, адамдар мен қ ұ дайлар арасындағ ы байланыстырушы. Агни ә рқ ашан адамдардың қ ұ лшылық тілектерімен бірге қ ұ дайларғ а жететін қ асиетті қ ұ рбандық оты тұ татылғ ан жерден табылады. Ол алтын шырайлы, жарқ ын сә улелі, жылу беруші данышпан жә не аса инабатты қ ұ дай кейпінде беріледі. Агнидің ерекшелігі- оның ү штік табиғ аты: ү ш басы, ү ш тілі жә не ү ш нұ ры бар, ү ш жерді мекен етеді.

Сома - ө зі де қ ұ дай дағ уасында бола отырып, мә ң гілік ғ ұ мыр, қ уат, бақ ыт пен қ уаныш беретін “сома”қ ұ діреті шырынының символы.“Сома” адамдар ғ ана емес, сонымен бірге қ ұ дайларғ а да қ уат береді, ә йтпегенде олар қ аһ армандық жасай алмағ ан болар еді деп саналғ ан. Ай мен Кү ннің шапақ атып тұ руы да соның еркінде.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003
2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002
3. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996
4. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006