Лекция №3.

Жоспар:

1. Діннің алғ ашқ ы формалары жә не тарихи типтері.
2. Фетишизм, анимизм, тотемизм, магия.
3. Алғ ашқ ы діни сенімдердің ә лемдік діндердегі орны.

Сабақ тың мақ саты: Діннің кө не тү рлері олардың пайда болуы, дамуы жә не қ азіргі кө ріністерін қ арастыру.

Сабақ тың міндеті: Діннің пайда болуы мен оның қ оғ амдағ ы даму кезең дерін қ арастыру. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Болмыстың қ ай кезең і болмасын, адамдар қ андай да бір қ ұ діретке сенуге ұ мтылғ ан. Діни немесе басқ а да нанымдар адамдар сана-сезімін байлағ ан.

1. Дін: Ә р ұ лттың ө зіне тә н иман жә не сенім жү йесі.

2. Тіл: Ә р ұ лттың ө зіне тә н сө йлеу жә не тү сінісу қ ұ ралы.

3. Ө нер: Ә р ұ лттың ө зіне тә н сә н, зауық жә не сезімдердің бейнеленуі жә не жасалуы.

4. Тарих: Ә р ұ лттың ө зіне тә н ө мір сү ру салтының, мә дени байлығ ының замана ағ ымындағ ы кө рінісі, іс-ә рекеттердің даму барысы.

5. Ә дет-ғ ұ рыптар: Қ ұ қ ық тық -қ алыптық қ ұ жат еместігіне қ арамастан, қ оғ ам тарапынан есепке алынатын, іске асырылатын салт-дә стү рлер./8/
Олардың ішінде:

Фетишизм – табиғ и заттарғ а табыну.

Магия – белгілі бір сиқ ырлық тың барысында болжау қ абілетінің кө мегімен табиғ и заттар мен қ ұ былыстарғ а қ оғ амдық ө мірдің барысында, кейінірек ө з мү мкіншілігімен адамдарғ а ә сер ете білу.

Шаманизм – кейбір адамдардың аруақ тармен қ атынас жасау мү мкіндігіне сену арқ ылы, сол аруақ тар арқ ылы адамдардың ауруын емдеу, жақ сы аң шылық ты қ амтамасыз ету, қ ай жұ мысы болса да алғ а бастыру, жауын жауғ ызу сияқ ты ә рекеттер жасау.

Табиғ атқ а табыну – ә ртү рлі жануарлар мен ө сімдіктердің аспан денелерінің (ай, кү н, жұ лдыз) қ ұ діретті кү ші болып сыйынғ ан адамғ а жә рдемі тиеді деген сенімге келу.

Ата-бабалар аруағ ына сену – қ айтыс болғ ан ата-бабаларының аруағ ына сыйыну, оларғ а ұ рпақ тарын жебеп жү реді немесе оларғ а жә бір кө рсетеді деп сену.

Диханшылық қ а, малшылық қ а табыну – егіншілік пен мал ө сіруді жеке сала ретінде қ арап, оғ ан табынады. Бұ л жерде малғ а, дә н егелеріне табынады.

Анимизм – айналадағ ы кө зге кө рінбейтін заттардың тіршілік ететініне, табиғ аттан тыс елестердің - жандар мен аруақ тардың ә рекет ө мірлеріне сену.

Міне, осы қ ұ былыстарды алғ ашқ ы қ оғ амдық қ ұ рылыстың кезінде діни сенімдер деп олар ә р қ илы жә не ә ртү рлі мә нде болады деп тү сіндіреді. Солай бола тұ ра, оларғ а ортақ нә рсе – айналадағ ы нақ ты дү ниенің ү стінен бір кү штің ү стемдік етуін жоқ қ а шығ ара алғ ан жоқ.

Ежелгі адамның сенімінің сырын ашу ү шін ғ алымдарғ а аз ең бек ету керек болмады. Белгілі бір тарихи кезең де қ ұ рмет тұ татын мү ліктің ү стінен алдамшы ә рекет жасау, қ атаң, нақ ты тә ртіппен жү ргізілген сияқ ты тылсым кү ш табиғ аттан бө лінген жоқ. Бірте-бірте адамның санасында ө зінше бө лектенген жеке кү шке айналды.

Мысалы: ұ станым, жол, заң дылық, бой ұ стану, Алла мен қ ұ л арасындағ ы байланысты тә ртіптейтін жү йе, дү ниенің мағ ынасын ашатын тылсым кү ш деген кө птеген мағ ыналары бар. Адам қ оғ амда ө мір сү ретін болмыс болғ андық тан, ә ркімнің жеке жә не қ оғ амдық ө мірін, қ арым-қ атынасын реттеуші де дін болып табылады. Дін қ оғ амда ө зіндік бір бағ ытта тіршілік етпейді. Ол қ оғ амның тіршілік ә рекетімен: яғ ни саясатпен, экономикамен мә дениетпен, қ ұ қ ық пен, жә не тағ ы басқ а қ оғ ам қ ұ рылысымен тығ ыз байланыста. Діннің қ оғ амғ а ық палы табынушылық кең селер. діндарлар қ ауымдастығ ы жә не басқ а да ұ йымдар арқ ылы жү зеге асады. Cондық тан да, алғ ашқ ы діни сенімдердің ә лемдік діндердегі орны ерекше.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003
2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002
3. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996