Лекция № 6. Көне Қытайдағы Діндер.

Жоспар:

1.Кө не Қ ытайдағ ы діндер

2. Дао діні.

3. Конфуций діні

Сабақ тың мақ саты: Ежелгі Қ ытай, Конфуций, Дао діндерінің пайда болуы, дамуы кезең дері, дін ілімінің ерекшеліктері, мә дениеті мен ө ркениетінің маң ызын қ арастыру.

Сабақ тың міндеті: Ежелгі Қ ытай діндерінің ерекшеліктерін тү сіндіру. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Дао діні Біздің жыл санауымызғ а дейінгі VI ғ асырда Қ ытайда жаң а фолософиялық -дү ниетанымдық ілім пайда болды. Ол бертін келе дін дә режесіне орнық ты. Бұ л ілімнің негізін салушы Кун-Цзы немесе Кун-ұ стаз (европалық транскрипцияда-Конфуций) болды. Конфуций б.э.д. 551 жылы туып, 407 жылы дү ниеден қ айтты.

Конфуцийлік тоғ ыз кітап аталатын жинақ осы Конфуций қ аламынан туғ ан шығ армалардан қ ұ ралғ ан деп саналады. Бірақ, олардың бә рі бірдей Конфуций туындылары емес. Оның ішінде ғ ұ ламаның шә кірттерінің де қ осқ андары аз емес. Бұ л аса кө лемді ең бектің бірінші сериясы мынадай бес кітаптан тұ рады:

-«Ө згерістер кітабы». Бұ л кітап қ ұ лшылық жә не тылсым дұ ғ алары, ө сиет сө здер тпотастырылғ ан. Ол алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыстан бергіні сө з етеді, барлық кітаптардың ішіндегі кө несі болып табылады. Осығ ан қ арағ анда ол бір адамның қ аламынан шық қ ан дү ние емес, қ ұ растырылғ ан ең бек болуы мү мкін.

-«Кө не тарих кітабы». Ол кө не уақ ыттарда жасағ ан императорлардың аң ызбен астасқ ан тарихынан мә лімет береді;

-«Діни ө лең дер кітабы». Жинақ қ а ә лемнің жаратылуы мен қ ұ рылуы туралы мифтер, діни мадақ ө лең дері енгізілген;

-«Салтанатты рә сімдер кітабы»;

-«Кө ктем мен кү з кітабы». Даусыз Кун-Цзының тө л туындысы деп танылатын бұ л кітапта Лу князьдығ ының тарихы баяндалады.

«Да-Сюэ» (Ұ лы ілім), «Чжун-юн» (Тепе-тең дік туралы), «Лун-юй» (Ә ң гімелер мен ойлар) жә не Кун-Цзының шә кірті жә не оның ісін алғ а апарушы Мэн-Цзының атымен аталғ ан ең бек – екінші серияны қ ұ райтын тө рт кітап, зерттеуші ғ алымдардың пікірінше, Кун-Цзының шә кірттерінің қ аламдарынан туғ ан дү ниелер.

Конфуций ілімі – тұ тасымен дерлік адамшылық туралы ілім. Мұ нда турасында бір ауыз сө з жоқ. Қ ұ дайды танып-білуге адамның ақ ылы жетпейді.

Барлық ө зге діндер ү шін аса маң ызды мә селе - ә лемнің, адамзаттың жаратылуы, адам мен қ ұ дайғ а қ атысты мә селер Конфуций ілімінде мү лдем қ арастырылмайды. Бірақ, ғ ұ лама қ ытай тарихында тұ ң ғ ыш рет кө не мифологияны тә піштеп жазып шық қ ан. Мұ нда дінге, кө не мифтердегі айтылғ ан қ ұ дайларғ а сенгендіктен емес, тарих жіне халық тың ғ асырлар бойы орнық қ ан дә стү рі болғ андығ ынан жазғ ан жә не осы дә стү рлерді мейлінше мұ қ ият сақ тауғ а уағ ыздағ ан. Бұ л дә стү рлер неғ ұ рлым кө не болса, олар соғ ұ рлым маң ызды жә не қ ұ нды деп есептеген.

Діни ғ ұ рыптар мен рә сімдер адам мен қ ұ дірет иесін байланыстыру жолдары емес, адамдардың тұ рмысын белгілі бір ізге салудың, оны мазмұ нмен толтырудың жолы ретінде қ арастырылғ ан. Кофуцийдің тү сігінігінде ғ ұ рыптпр мен салттарды сақ тамайтын адам - ө зінің басындағ ы шашына кү тім жасамайтын адам сияқ ты барып тұ рғ ан надан, адам емес, мақ ұ лық. Яғ ни, конфуйийліктегі қ ұ лшылық объектісі – кө не замандарда жасалып, біржола орнық қ ан, ө мірдің барлық жақ тарын қ амтитын Ұ лы Рә сімдер. Философтың ө мірі – осы Рә сімдерді сақ таудың ү лгісі. Ол, ө зінің айтуынша, ү ш мың ереже мен ү ш жү з ғ ұ рыпты орындағ ан. Храмдарғ а баруды ө те ұ натқ ан. Аспан қ ұ діреті – Тяннің қ ұ рметіне ө ткізілетін діни қ ызметтерге, қ ұ рбандық ғ ұ рыптарына ү немі қ атынасып отырғ ан. Сонымен бірге, ә лдекім Қ ұ діретті Аспан туралы сө з қ озғ ай бастаса, бұ л уақ ытты босқ а шығ ындау деп, ашу шақ ыратын болғ ан. Ал оның шә кірттерінің кейбірі Аспан – табиғ аттың бір бө легі жә не ол туралы сө з етудің еш қ ажеті жоқ деп тура қ айырып тастайтын.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003
2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002
3. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996
4. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006