Лекция №4. Көне Египет діні.

Жоспар:

1. Кө не Египет мифология.

2. Дінінің ерекшелігі.

Сабақ тың мақ сатыі: Египет дінінің пайда болуы, дамуы кезең дері, дін ілімінің ерекшеліктері жә не Египет тарихы мен мә дениетіндегі маң ызын қ арастыру

Сабақ тың міндеті: Кө не Египет діндерінің ерекшеліктерін тү сіндіру. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Египетте дін бү кіл мә дениеттің біртұ тас негізі болды жә не сә улет, бейнелеу ө нерлерінің, ә дебиеттің қ айталанбас туындыларын жасады. Тү пнұ сқ алардан қ олда бары б.д.дейінгі 2600-2300 жылдарындағ ы Кө не патшалық дә уірінің «Пирамидалар мә тіні» мен б.д. дейінгі ХХІ-ХVІІІ ғ асырлар шамасындағ ы Орта патшалық дә уірінің «Саркофагтар мә тіндері» сияқ ты жекелеген жазулар. Жаң а патшалық дә уірі «Ө лілер кітабы», «О дү ниеде не бары туралы кітап» деген, тағ ы басқ а бірқ атар діни шығ армалардан кө рініс табады.

Кө не Египеттің қ ұ дайлар пантеоны Жоғ арғ ы жә не Тө менгі Египет патшалық тарының қ ұ рылуы барысында қ алыптасты, Кө не Египетте ертерек дә уірлерде Жер – Ана жә не оның кү йеуі, Нил ө зенінің иесі Хапиді культі басым болды. Олар баршағ а тіршілік сыйлаушы деп аталды. Одан біртініректе жер қ ұ дайлары Геб жә не Акер, олармен қ атар аспанды мадақ тайтын ана қ ұ діреті кейпіндегі Нут қ ұ дайына сиыну орнық қ ан уақ ыттың ө зінде Жер – Ана мен Хапи культінің мерейі жоғ ары болды. Египпеттіктердің кө недегі тотемдік нанымдары қ ұ дайлармен рә міздерге енгізілген хайуанаттар культінен кө рініс береді.

Египетті Орта жә не Жаң а патшалық дә уірлерінде атақ ты Фива қ аласынан шық қ ан фараондар (перғ ауындар) биледі. Ра –Кү н қ ұ дайы Фивадағ ы Кү н қ ұ дайы Амонмен тең дестрілді. Сө йтіп, бұ л екеуі біріктіріліп Амон – Ра Кү н қ ұ дайы пайда болды.

Кө не Египеттің мифтері ә лемнің жаралуын ә ртү рлі тү сіндіреді. Бір қ аң ида бойынша ең мә ртебелі Кү н қ ұ дайы Хаостан пайда болы делінсе, екінші бірінде су болып, одан керемет лотос гү лі бө лініп шығ ып, осы гү лден Ра пайда болды да, осығ ан дейін қ араң ғ ылық қ апасында жатқ ан жерге жарық шашады. Тағ ы бір Хаостан кө теріліп шық қ ан аралғ а келіп ғ ажайып қ ұ с жұ мыртқ а салып, одан Ра шығ ады. Жаратылу туралы ең кү рделі миф Гелиополис қ аласында туғ ан. Біртін келе кү н қ ұ дайы Рамен біріктірілген Атумен қ ұ дайы Хаостан пайда болып, ө зін - ө зі ұ рық тандырып, екі қ ұ діретті – ауа қ ұ дайы Шу мен дымқ ылдық қ ұ дайы Тефнутті дү ниеге келтіреді. Олардан жер қ ұ дайы Нут туады.

Мифтердің ішінде Мемфис қ аласының қ орғ аушысы Птах атты қ ұ дайдың ә лемді жаратуы туралы миф ерекше маң ызды. Бұ л қ ұ дай барлық дү ниені, бү кіл дү ниені оймен жә не сө збен жаратқ ан. Ол аттарын тізіп айта отырып, алғ ашқ ы сегіз қ ұ дайды жаратады. Осымен бірге Амон – Ра Египет дінінде «барлық ә келерді, барлық қ ұ дайлардың ә кесі, кө кті кө теріп, жерді орнтушы, бірден – бір ұ л қ ұ дай» болып қ ала береді. «Амон» сө зі «қ ұ пия», «тылсым» деген мағ ынаны білдіреді. Яғ ни оның бү кіл брлмысы кө зге кө рінбейтін, ғ айып, тылсым. Ол Египеттің барлық қ алаларында бас қ ұ дай болып танылды. ө зге қ ұ дайлардың бә рі жиыла келе осы бір Амон – Раның болмысын сипаттаушы болып танылды. Амон – Ра бір уақ ытта Осирис те, Птах та, басқ а қ ұ дайлар кейпінде де бола алады деп саналды. Мә селен, кештің қ ұ дайы Атум, таң ды сә улендендіруші Хепри болса, осылардың екеуі де, сонымен бірге Кү ннің де қ ұ дайы жиынтығ ында Амон – Ра деп танылды. Ол тотемдік рә міз қ аршығ а жә не алып мысық кейпінде де бейнеленді. Антропозооморфтық бейнесінде қ аршығ а басты, кү н тә різді тә ж киген адам тү рінде саналды. Амон – Ра ә лемнің баршасына иелік жасап, кү ндіз алтын қ айық пен нілді жү зіп жү реді, тү нге қ арай жер асты дү ниесін кезеді деп есептелді. Ол - ә лемге ө зінің ү ш кө мекшісі – данышпандыұ ә йел қ ұ дайы Сиа, қ ұ діретті сө з қ ұ дайы Ху жә не ә лемдегі тә ртіп пен ә ділет сақ шысы, ө зінің қ ұ дай дағ уасындағ ы қ ызы Маат арқ ылы патшалық етті.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003
2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002
3. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996
4. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006