Көне Үнді діндері

Жоспар:

1.Индуизмнің пайда болуы, эволюцияның негізгі бағ ыттары.

2.Ведалар.

3.Брахманизм.

Сабақ тың мақ саты: Ежелгі Ү нді діндерінің пайда болуы, дамуы кезең дері, діни философиялық ілімінің ерекшеліктері, мә дениеті мен ө ркениетінің маң ызын қ арастыру.

Сабақ тың міндеті: Индуизм дінінің тарихы мен ерекшеліктерін тү сіндіру жә не студентті оқ у материалын ө зінше іздеп табуғ а, оны тү сініп пайдалануғ а, онымен жұ мыс істеуге ү йрету. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.б.з.д. бірінші мың жылдық та пайда болды. Ол адамды рухани қ ұ тқ арудың ү ш жолын ұ сынды.Олар: қ асиетті істер жолы(басты шарты-қ ұ рбандық атау); таным жолы (медитация жә не қ ұ діреттті болмыс туралы ойлар); адалдық жолы (қ ұ дайғ а жә не оның рахымына сену).

Индуизмның тұ ң ғ ыш қ ауымы-«адживака» тақ уалық жолын тұ тып, тә н қ ұ марлығ ымен кү ресті.Бірақ Вишуғ а табынды.Адживака» діни идеяларын бхагаватами» толық тыра тү сті.Ол Вишнумен қ атар Кришнағ а тең дә режеде қ ұ рмет кө рсетті.ХІІ ғ асырда брахмандар жарты қ ұ дай-Римағ а ерекше тұ ғ ыр орнатты.

ХV ғ асырда діни ғ ұ рыптар қ ара халық тың тілі болып саналатын хинди тілінде атқ арыла ьастады.Осының нә тижесінде Вишнудің кө шілік арасындағ ы мә ртебесі жоғ арылай тү сті.Шивағ а қ ұ лшылық жасауда осы қ ұ дайды мойындаушы қ ауымдардың бірлігінің нығ аюына қ ызмет етті.Бірақ кө пқ ұ дайлық ү нді халық тарының одан ә рі қ ауымдаса тү суіне кедергі болғ ан жоқ.Керісінше, осы кө п қ ұ дайлар бір тұ тас діни тү сінік аясында қ ұ рметтеліп, индуизм баршаның дініне айналды.

Индуизм ү шін «Махабхрата» жә не Рамаяна» эпостары-Ү ндістанды арий тайпалары жаулап алуы кезең індегі ү нділердің қ аһ армандық кү ресі туралы ә ң гімелейтін қ асиетті аң ыздар жинағ ы. Поэмада индуизм қ ұ дайлары пантеоны туралы кең ә ң гімелейді.Рамаянада» Ританың жә не оның жұ байы Ситаның ө мірі баяндалады.

Индуизмнің діни ескерткіштерінің ішінде қ ұ рылымдық жағ ынан «Махабхарата» эпосына енетін дү ниетанымдық проблемаларғ а Тү сініктемелер беретін Бхагават-Гита»(Жартушы ө лең і немесе қ ұ дірітті ө лең)философиялық концепция тұ тастығ ымен ерекшеленеді. Концепцияның негізінкү ллі болмыстың (соның ішінде психика мен сананың) бастауы ретіндегі пракрит (материя, табиғ ат) туралы жә не одан дербес таза рух-пуруша(кейде Брахман немесе Атман деп аталады) туралы ережелер қ ұ райды.Осылардан шығ арма авторларының екі негізді мойындағ ан дуалистік кө зқ арасы айқ ын кө рінеді.

«Бхагавад-Гитаның» негізгі мазмұ нын Кришнаның ө сиеттері деген орынды. Ү нді мифологиясы бойынша Вишнудың сегізінші аватарасы (осы кейіпте кө рінуі)болып саналатын Кришна ә р адамды ө зінің ә леуметтік (варналық) қ ызметі мен міндеттерін орындауғ а, тұ рмыс-тіршілігі жемістеріне бейтарап болуғ ы, ө зінің бар ойын қ ұ дайларғ а бағ ыштауғ а ү йретеді.Кітап адамның дү ниеге келуі мен ө луінің қ ұ пиялары, материя мен адам табиғ атының арақ атынасы, адамның тіршіліктегі ө мірін анық таушы табиғ ат тудырғ ан ү ш материалдық бастау- тамас( ә рекетсіз ), раджас( қ ұ маршыл, іскер, жігерлендіруші ), саттва ( рухтандырушы, ой сарайын ашатын, саналы ) жә не осылардың тү стері (тиісінше қ ара, қ ызыл жә не ақ тү стер), йога жолы( ө зінің ө мірін йога арқ ылы санасын жетілдіруге арнағ ан адам жолы), Ақ иқ ат жә не ақ иқ ат емес білімдер туралы кө не ү нді философиясынан мол мә ліметтер береді.Байсалдылық, қ ұ марлық тан аулақ болу, тіршілікке байланбау сияқ тылар басты адамшылық қ сиеттері қ атарынан аталады.

Йога «Ведаларғ а» сү йенеді жә не Веда философиялық мектептерінің бірі болып табылады.Ол ә рі философия, ә рі тә жірибе(харекет), жекелей алғ анда, ә р адамның рух еркіндігіне жету жолы, ол ең бірінші кезекте медитация арқ ылы адамның ө з есімі мен ойын ө з ырқ ына бағ ындыруғ а арналады.Медитацияны жақ сы мең герген жағ дайда адам самадха кү йіне (толық интраверсия) енді.

Индуизмнің тағ ы бір арнасы-«пурана» діни-мистикалық поэмалары. Оларда космогониялық аң ыздар мен қ ұ дайлар геналогиясы топтастырылғ ан. Индуизм тарихының ерте кезең інде Брахманың ә лемді жаратушылық орны, оның қ ұ дайларының ішіндегі біріншілігі қ алтқ ысыз мойындалса, бертін келе Вишну мен Шива онымен қ атар қ ойылып, ”Тримурти”немесе ү штік ұ ғ ымы орнығ ады.Брахманың ө зін барлық ө зге қ ұ дайларды жаратушы бас қ ұ даймын деп жариялағ аны ү шін оны Шиваның жазалап, бес басының бірін шауып тастағ аны, сө йтіп оның адам-қ ұ дай бейнесін алуы туралы айтылады.Одан гө рі кейініректегі аң ыздарда Брахма ә лемді Вишну мен Шиваның нұ сқ ауымен жаратты делініп, оның Тримуртидегі тұ ғ ыры қ айта қ алпына келтіріледі.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003

2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002

3. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996

4. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006