Лекция №14

Жоспар:

1. Дә стү рлі емес діни қ озғ алыстар.

2. Олардың қ оғ амдағ ы ролі мен мә ні.

Сабақ тың мақ саты: Дә стү рлі емес діни қ озғ алыстар мен ғ ибадаттардың пайда болуының себептері. Оларды классификациялаудың принциптерін жә не ерекшеліктерін кө рсету.

Сабақ тың міндеті: Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Адамдардың діни сенімдеріне қ атысты Қ азақ стан Республикасы Конституциясының 22-бабында былай делінген: “Ә ркімнің ар-ождан бостандығ ына қ ұ қ ығ ы бар.” Адамның қ андай діни сенімге енуі, оның жеке басының ісі. Бұ л жө нінде Президент Нұ рсұ лтан Назарбаев “Қ азақ стан - 2030” деген Қ азақ стан халқ ына жолдауында: “Ә ртү рлі этникалық жә не діни топтардың біреуіне мү мкіндік беріп, екіншісіне еркіндік бермеген елдің болашағ ы жоқ, ”-деген болатын.

Конституцияның бесінші бабында дін жә не діни бірлестіктер туралы былай жазылғ ан:

«3. Мақ саты немесе іс - ә рекеті Республиканың Конституциялық қ ұ рылысын кү штеп ө згертуге, оның тұ тастығ ын бұ зуғ а, мемлекет қ ауіпсіздігіне нұ қ сан келтіруге, ә леуметтік, нә сілдік, ұ лттық, діни, тектік- топтық жә не рулық араздық ты қ оздыруғ а бағ ытталғ ан қ оғ амдық бірлестіктер қ ұ руғ а жә не олардың қ ызметіне, сондай-ақ заң дарда кө зделмеген ә скерилендірілген қ ұ рамалар қ ұ руғ а тыйым салынады.

4.Республикада басқ а мемлекеттердің саяси партиялары мен кә сіптік одақ тарының, діни негіздегі партиялардың қ ызметіне, содай – ақ саяси партиялар мен кә сіптік одақ тарды шетелдік заң ды тұ лғ алар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен халық аралық ұ йымдардың қ аржыландыруына жол берілмейді.

5. Шетелдік діни бірлестіктердің Республика аумағ ындағ ы қ ызметі, содай – ақ шетелдік діни орталық тардың Республикадағ ы діни бірлестіктер басшыларын тағ айындауы Республиканың тиысті мемлекеттік органдарымен келісу арқ ылы жү зеге асырылады.”

Он тө ртінші бапта былай жазылғ ан:

“2. Тегіне, ә леуметтік, лауазымдық жә не мү ліктік жағ дайына, жынысына, нә сіліне, ұ лтына, тіліне, дінге кө зқ арасына, нанымына, тұ рғ ылық ты жеріне байланысты немесе кез – келген ө зге жағ даяттар бойынша ешкімді ешқ андай кемсітуге болмайды.”

Он тоғ ызыншы бапта:

“1. Ә ркім ө зінің қ ай ұ лтқ а, қ ай партияғ а жә не қ ай дінге жататынын ө зі анық тауғ а жә не кө рсету кө рсетпеуге хақ ылы.”

Жиырмасыншы бапта:

“3. Республиканың конституциялық қ ұ рылысын кү штеп ө згертуді, оның тұ тастығ ын бұ зуды, мемлекет қ ауіпсіздігіне нұ қ сан келтіруді, соғ ысты, ә леуметтік, нә сілдік, ұ лттық, діни, тектік-топтық жә не рулық астамшылық ты, сондай-ақ қ атыгездік пен зорлық -зомбылық қ а бас ұ руды насихаттауғ а немесе ү гіттеуге жол берілмейді.”

Демек, дін жә не діни бірлестіктер туралы қ ұ қ ық тық конституциялық негіз жасалғ ан. Бірақ, бү гінде 1992 жылы қ абылдағ ан “Діни сенім бостандығ ы жә не діни бірлестіктер туралы” заң ды 1995 жылғ ы қ абылданғ ан соң ғ ы Конституция негіздеріне сай етіп, қ айта толық тыру мә селесі басылым беттерінде талқ ыланып жатыр.

Қ азақ стан Республикасы тә уелсіз ел болып жарияланғ ан соң, дін бостандығ ы жаң а арнағ а тү сті. Кең ес империясы негізінде атеизм мемлекеттік идеология болғ андық тан діни ә рекеттер шектеу қ ойылғ ан болатын. Марксистік – лениндік ілімнің келмеске кетуімен бірге атеизм бұ рынғ ы кү шін жойды. Атеистік дә стү р орнына дінге сену ісі ө ріс алды.

Қ азіргі Қ азақ станда 46 конфессия мен деноминациядан ө кілдә ік танытатын 2192 діни бірлестік қ ұ қ ық қ орғ ау орындарында тіркелген. Сонымен қ атар 246 шетелдік миссионер республика кө лемінде ә рекет етуде. Мұ ның бірі 1992 жылғ ы “Діни сенім бостандығ ы жә не діни бірлестіктер туралы” заң мен реттелген.

Соң ғ ы халық санағ ы бойынша қ азақ тардың еліміздегі ү лес салмағ ы елу пайыздан асқ андық тан ислам дінінің қ оғ ам ө міріндегі орны ерекше.

Республикада лютеран шіркеуінің негізгі ү ш бағ ытының ө кілдері бар. Олар – евангелие шіркеуі, лютеран ағ айындар жә не Миссури синодының қ олдаушылары. Бұ лардың бә рі ө з ілімдерін Ауксбург дін уағ ызына (1530 жылы) негіздейді. Айырмасы – қ ұ лшылық ты атқ ару рә сімінде ғ ана. Сондық тан олар бір-біріне қ арсы келмек былай тұ рсын, ә рдайым жә рдем кө рсетіп отырады.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003

2. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996

1. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006