Патша үкіметінің қоныс аудару саясаты

XIX ғ асырдың 60-90-жылдарында жү ргізілген ә кімшілік реформалар қ азақ тардың жерін тү гелдей мемлекеттің меншігі деп жарыялады. Ол реформаларҚ азақ станды шаруалар арқ ылы кең кө лемде отарлап алуғ а берік негіз қ алады. Орыс шаруаларын шикі Ресейден қ оныс аудару кө п жағ дайда қ азақ тарды ежелгіатамекенінен, қ онысынан жаппай қ уу жә не ең қ ұ нарлы жерлерін кү штеп тартып алу арқ ылы жузеге асырылды.

Мұ ның бірқ атар себептері болды. Біріншіден, 1861 жылы Ресейде шаруаларды басыбайлы езгіде ұ стау жойылды. Шаруалар басыбайлы тә уелділіктен қ ұ тылды. Бірақ олар жаппай жерсіз қ алды немесе ұ лтарақ тай шағ ын жерге ғ ана ие болды. Мұ ның ө зі шаруалардың толқ уын туғ ызды. Патша ү кіметі шаруалар бү ліншілігінің ө рши тү суін болдырмау ү шін оларды Қ азақ стан мен Сібір аумағ ына жаппай қ оныс аударту шараларын ұ йымдастыру жө нінде шешім қ абылдады. Екіншіден, Ресей империясы қ оныс аударушы шаруалар есебінен қ азақ ө лкесінің аумағ ында ө зінің сенімді тірегін қ алыптастыруды мақ сат етті. Ү шіншіден, патша ү кіметі орыс шаруаларын жаппай қ оныс аудару арқ ылы қ азақ тарды егіншілікпен айналысатын отырық шы ө мір салтына кө шіруді ойлады. Ө йткені ондай жағ дайда қ ыруар кө п жер босап қ алып, жергілікті халық ты қ атаң бақ ылауда ұ стаудың тамаша мү мкіндігі туар еді. Тө ртіншіден, патша ү кіметінің жергілікті халық ты христиан дініне енгізу жә не орыстандыру жө нінде арам пиғ ылы да болатын. Бесіншіден, қ оныс аударушы шаруалар Қ азақ станды орыс империясының сарқ ылмас мол астығ ы бар алып қ оймасына айналдыруы тиіс деп ү міттенді. Ө лкені казактар арқ ылы отарлау экономикалық тұ рғ ыдан ойдағ ыдай онды нә тиже бермеді. Ә скери қ ызметте жү рген казактар ө лкедегі ә скери гарнизондар мен шенеуніктер тобының ө зін де азық -тү лікпен жартымды қ амтамасыз ете алғ ан жоқ.
Оның ү стіне Ресейдің жерсіз шаруаларын жаң а жерде емін-еркін тамаша ө мір сү руге болады екен деген хабарлары мен хаттары ол жақ та қ алғ андарды еліктіре елең детті. Мұ ның ө зі орыс шаруаларын одан сайын жаппай қ оныс аударуғ а қ ызық тыра тү сті.
Шаруалардың жаппай қ оныс аудара бастауы
1866 жылы Батыс Сібір бас басқ армасы шаруалардың Қ азақ стан аумағ ына ө з беттерінше қ оныс аударуына рұ қ сат етті. Алғ ашқ ы қ оныс аударушылар Сібірдің ә р тү рлі қ алаларындағ ы мещандар жә не Тобыл губерниясындағ ы Қ орғ ан жә не Есіл округтарындағ ы шаруалар болды. Олар Кө кшетау округының аумағ ындағ ы Саумалкө л деген жерге келіп орналасты. Қ оныс аударушылардың бір бө лігі казак станицаларына жайғ асты. XIX ғ асырдың 70-80-жылдарында олар жергілікті қ азақ тардың жерлерін жалғ а алып, ө з беттерінше орналаса бастады.
Қ азақ станғ а қ оныс аударғ ысы келген орыс шаруалары, ә детте, ең алдымен жер кө ріп қ айтушыларды (ходоқ тарды) жіберді. Олар ө здеріне қ олайлы деген жерлерді таң дап, қ азақ тардан жалғ а алды, жыртып, тұ қ ым септі. Жердің қ ұ нарлы екеніне кө здерін жеткізген олар ұ зақ мерзімді жалғ а алу жө нінде келісімшарттар жасасты, ө здерінің жерлестерін неғ ұ рлым тезірек жетуге шақ ырып, жанталаса ә рекет етті. Орыстардың елді мекендері пайда бола бастады. Кейін ол жерлер ө зінің бұ рынғ ы иелерінен тартып алынып, қ оныс аударып келген орыс шаруаларының иелігіне заң дастырылып берілді. Мұ ндай жағ дайда облыстық отаршылдық билік ә рқ ашан орыс шаруаларының жағ ында болды.