Есет Көтібарұлы бастаған көтеріліс

Сыр бойындағ ы қ азақ тардың ұ лт-азаттық қ озғ алысын басқ арғ ан батырлардың бірі Есет Кө тібарұ лы (1807-1888) болды. Ол ө зінің батырлығ ымен, орасан зор дене кү шімен, парасатты ақ ыл-ойымен, қ ызыл тілге шешендігімен, сондай-ақ ат қ ұ лағ ында ойнайтын шабандоздығ ымен халық қ а ерекше танылғ ан еді. Оның ә скери қ олбасшылық ө нерге шеберлігі, бір орыннан екінші орынғ а жедел ауысып кете алатын тактикалық тапқ ырлығ ы жақ сы қ аруланғ ан, кү ші басым орыс ә скерлерін қ апыда қ алдырып, талай рет жең іске жеткізді.

Есет Кө тібарұ лы ғ ажайып шешен адам болатын, ө з тындаушыларын ү йіріп ә кетіп, ерлік кү реске жігерлендіре білетін. Ағ ылшын зерттеушісі Бульжер Демитриус ЧарлзЕсет батырдың ө з руластарын патша ү кіметіне қ арсы кү реске жігерлендіре шақ ырғ аны туралы жазды: «Рас, олардың аттары мен қ аруы бар. Aт пен қ ару бізде жоқ деп кім айта алады? Біздің мұ хит тү біндегі қ ұ мның қ иыршығ ы сияқ ты кө п екеніміз ө тірік пе? Ө здерің мойын бұ рып қ араң даршы: шығ ыс пен батыста, солтү стік пен оң тү стікте де қ аптағ ан қ алың қ азақ тардыды кө ретіндерің анық. Сө йте тұ ра неге біз aт тө беліндей ө зге жатжерліктерге бағ ынуғ а тиістіміз?!»

1838 жылы Есет батыр Ресейдің Елек бекінісіне шабуыл жасауғ а қ атысты. Ол 1847-1848 жылдары Жанқ ожа Нұ рмұ хамедұ лымен бірге Хиуа жә не Қ оқ ан басқ ыншыларына қ арсы белсене кү ресті.

1847 жылдың жазында Жем ө зенінің бойында Есет батыр патша ү кіметінің жазалаушы ә скеріне тұ тқ иылдан шабуыл жасады. Батырдың Ресей ә скеріне шабуылдары кейін де жалғ аса тү сті. Патша ә кімшілігі Есет батырғ а қ арсы бірнеше рет жазалаушы ә скер жіберді. Алайда туып-ө скен елінің жер жағ дайын жақ сы білетін ол жазалаушы отрядты адастырып, оларғ а таптырмай кетіп жү рді. Оның ү стіне, ө з жігіттерін екі топқ а бө ліп, дұ шпанды қ апыда қ алдырумен болды. Есет батырдың жігіттері Ресейдің сауда керуендері мен жазалушы ә скерлерің е батыл да сә тті шабуылдар жасап отырды.

1855 жылы ол отаршыл ә кімшіліктің жергілікті қ олшоқ пары билеуші-сұ лтан Арслан Жантө реұ лын ө лтірді. Патша ү кіметінің сауда керуендері мен бекініс-қ амалдарынашабуыл жасауын ү дете тү седі. Есет Кө тібарұ лының тарапынан Хиуамен ә скери одақ қ ұ ру жө нінде жасағ ан ұ сынысы сә тсіз аяқ талды.

Ресеймен жиырма жыл бойы жанқ иярлық пен кү рес жү ргізген Есет батыр 1858 жылы ө з еркімен Ресей империясының бейбіт келісім жасасу жө ніндегі шартын қ абылдады. Ө йткені ол Ресейдің аса қ уатты ә скери машинасына қ арсы бұ дан ә рі кү рес жү ргізудің пайдасы жоқ бос ә урешілік болып шығ атынын тү сінді. Патша ү кіметі оның бұ ғ ан дейін Ресей империясына қ арсы жү ргізген кү ресіне кешірім жасады. Батыр ү й басынан алынатын тү тін салығ ынан босатылды. Кейінірек ол тіпті Торғ ай облысындағ ыЫрғ ыз уездік бастығ ының кө мекшісі қ ызметіне тағ айындалды. 1873 жылы Хиуағ а қ арсы жасалғ ан жорық қ а Ресей ә скерлерінің қ ұ рамында белсене қ атысты.