Азаматтардың әлеуметтік қамсыздандыру құқығы, Әлеуметтік қамсыздандырудың түрлері

Ә леуметтіә к қ амсыздандыру қ ұ қ ығ ы- ең бекке қ абілетсіз азаматтарғ а материалдық жә не ә леуметтік қ ызмет кө рсету саласындағ ы, сондай-ақ олармен тығ ыз байланыстызаң дық фактілерді анық тау мен дауларды шешу жө ніндегі іс жү ргізу қ атнастарын реттейтін қ ұ қ ық саласы. ә леуметтік қ амсыздандыру қ ұ қ ығ ының пә нін азаматтардың ә леуметтік қ амсыздандыру барысындағ ы қ алыптасатын қ ұ қ ық тық қ атнастар; Зейнетақ ылар, жә рдемақ ылар, жең ілдіктер мен тү рлі қ ызмет кө рсету, ә леуметтік қ амсыздандырудың тү рлері болып табылады.Ә леуметтік қ амсыздандыру азаматтарды қ артайғ анда жә не ең бекке қ абілетсіз болғ ан жағ дайдақ амсыздандырумен, аналар мен балаларғ а қ амқ орлық жасаумен, азаматтарды сауық тыру мен профилактикадан ө ткізу негізінде ең бекке қ абілеттілігін қ алпына келтірумен байланысты мем лекет жү ргізіп отырғ ан ә леуметтік- экономикалық шаралардың жиынтығ ы болып табылады. Ә леуметтік қ амсыө дандыру қ ұ қ ығ ының принциптарі:

1)Қ амсыздандырудың жалпығ а бірдейлігі;

2)Оның тү рлерінің жан-жақ тылығ ы жә не алуан тү рлілігі;

3)азаматтардың ә леуметтік қ амсыздандыру қ ұ қ ығ ын қ орғ ау;

4)Мемлекеттік бюджет жә не ө зге ды тү сімдер есебінен қ амсыздандыру;

5)Ең бек ү лесінің миө леріне, мұ қ таждығ ына жә не ә леуметтік маң ызы бар факторларғ а байланыстыә леуметтік қ амсыздандырудың жағ дайлары мен дең гейлерін саралау;

6) Ең бекке қ абілетті жастағ ы ә рбір азаматтың зейнатақ ыны жинақ тауғ а міндетті тү рде қ атысуы;

7) Ә рбір азаматтың ерікті қ осымша зейнетақ ылық қ амсыздандыруғ а қ ұ қ ығ ы;

Аталғ ан принциптердің жү зеге асырылуы ө зін ә леуметтік мемлекет деп жариялағ ан Қ азақ стан сияқ ты мемлекеттің ә леуметтік саясатының кемелдігін айқ ындайды.

Ә леуметтік қ амсыздандырудағ ы қ ұ қ ық тық қ атнастарғ а:

1) қ амсыздандырудың жекеленген тү рлері бойынша қ ұ қ ық тық қ атнастар;

2) зейнетақ ылық (ынтымақ тастық жә не жинақ таушы зейнетақ ы жү йелері)

3)жә рдемақ ылар жә не ө темдік тө лемдер бойынша) уақ ытша ең бекке қ абілетсіздік бойынша жә рдемақ ылар, мемлекеттік ә леуметтік жә рдемақ ылар),;

4) ә леуметтік қ ызмет кө рсету бойынша (мү гедектерді оқ ыту мен жұ мысқ а орналастыру); Ә леуметтік қ амтамасыз ету қ ұ қ ық тық қ атнастарының ерекшелігі олар олар кү рделі заң ды қ ұ қ ық тан туындайды 1) заң дық фактілер негізінде (зейнеткерлік жас, ең бекке қ абілеттіліктен айрылу т. б.);

2)оғ ан ие адамның ө з қ алауын білдіруі; 3)қ ұ зіретті органдардың қ амсыздандыру тү рін тағ айындау туралы актісі;

Ә леуметтік қ амсыздандырудың тү рлері:

1. Зейнетақ ылар. Зейнетақ ымен қ амсыздандыру 1997 жылғ ы20 маусымдағ ы «Қ азақ стан Республикасында зейнетақ ымен қ амсыздандыру туралы»заң ына сә йкес зейнетақ ымен қ амсыздандыру ү ш тү рге бө лінеді: 1) мемлекеттік зейнетақ ы (зейнетақ ы жө ніндегі орталық тан тө ленеді) 2)мемлекеттік емес)жинақ таушы зейнетақ ы қ орларынан тө ленеді) 3) ә скери қ ызметкерлерге ең бек сің ірген жылдары ү шін тө ленетін зейнетақ ы; Аталғ ан заң бойынша мү гедектігі бойцынша жә не асыраушысынане айрылуына байланысты ә леуметтік зейнетақ ылар жасына байланысты зейнетақ ылар тағ айындалғ ан.

2.Жә рдемақ ылар. Жә рдемақ ылар белгілі бір мақ сатта тағ айындалады.Олар белгілі себептермен жұ мысқ а жарамсыздық қ а байланысты (уақ ытша жұ мысқ а жарамсыздық, жү кті болу мен бала тууғ а байланысты, жұ мыссыздық қ а байланысты) Жә рдемақ ылар мемлекеттік бюджеттен қ аржыландырылады.

3 Қ ызмет кө рсету. тегін медициналық қ ызмет кө рсету, жә не тегін ә леуметтік қ ызиет кө рсету;

4.Тө лемақ ылар.Тө лемақ ылар (компенсациялар) азаматтарғ а материалдық жә не мү ліктік жағ дайларына байланыссыз негізгі табыс кө зі ретінде тағ айындалады. Оғ ан ә скери қ ызметтегі ә йел адамдарғ а бала туу мен кү туге байланысты 1, 5 жылғ а тө ленетін тө лемақ ылар, 16 жасқ а шейінгі мү гедек баланы кү туіне байлынысты жұ мыс істей алмағ ан азаматтарғ а тө ленетін тө лемақ ылар, ең бек шарты бойынша тө ленетін тө лемақ ылар, кә сіпорынның жұ мыс ының тоқ татылуына байланысты ақ ысыз демалыс алғ ан қ ызметкерлерге тө ленетін тө лемақ ылар жатады. Тө лемақ ылар мемлекеттік бюджеттен ә ртү рлі дең гейлерінен тө ленеді.