Іс-әрекеттің қылмыс екенін жоятын мән-жайлар

Іс-ә рекеттің қ ылмыс еместігін айқ ындайтын мә н-жайлар:

1) қ ажетті қ орғ ану;

2) аса мә жбү рлі қ ажеттілік;

3) қ ылмыскерді ұ стау кезінде зиян келтіру;

4) жедел-іздестіру шараларын жү зеге асыру;

5) орынды тә уекел;

6) кү штеу немесе психикалық мә жбү рлеу;

7) бұ йрық ты немесе ө кімді орындау

4. Жаз тү сінігі, мақ саты, тү рлері, жаза тағ айындау мен жазадан босату. Қ ылмыстық жаза соттың ү кімі бойынша тағ айындалатын мемлекеттік мә жбү рлеу шарасы. Қ ылмыстық жазаның мақ саты - қ ұ қ ық тық ә ділдікті орнына келтіру, қ ылмыстың алдын алу, қ ылмыскерді тә рбиелеу. Қ ылмыскерді тә н азабына салу жә не оның ар-намысын қ орлау қ ылмыстық жазаның мақ сатына жатпайды. Қ ылмыстық жаза тү рлері негізгі жә не қ осымша болып бө лінеді. Негізгі жаза тү рлері: айыппұ л салу; белгілі бір лауазым атқ ару немесе қ ызметпен айналасу қ ұ қ ығ ынан айыру; қ оғ амдық жұ мыстарғ а тарту; тү зеу жұ мыстары; ә скери қ ызметтен шектеу; қ амауғ а алу; тә ртіптік ә скери бө лімде ұ стау; бас бостандығ ын шектеу; бас бостандығ ынан айыру; ө лім жазасы. Қ осымша жаза тү рлері: айыппұ л; арнаулы ә скери атағ ынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дә режесінен, біліктілік сыныбынан жә не мемлекеттік наградалардан айыру; мү лкін тә ркілеу.Негізгі де, қ осымша жаза да бола алатын жаза тү рлері: айыппұ л салу; белгілі бір лауазым атқ ару немесе қ ызметпен айналасу қ ұ қ ығ ынан айыру. Айыппұ л - Қ ылмыстық кодексте кө зделген щекте, заң мен бейгіленген жә не жаза тағ айындауц сә тінде қ олдалынып жү рген айлық есептік кө рсеткіштің белгілі бір мө лшеріне сә йкес келетін мө лшерде немесе сотталғ ан адамның жалақ ысының немесе басқ ада табыс кө зінің мө лшерінде тағ айындалатын ақ ша ө ндіріп алу. Белгілі бір лауазымды аттқ ару немесе белгілі бір қ ызметпен айналысу қ ұ қ ығ ынан айыру мемлекеттік қ ызметте, жергілікті ө зін - ө зі басқ ару органдарында белгілі бір лауазымды аттқ аруғ а, немесе белгілі бір кә сіптік немесе ө зге де қ ызметпен айналысуғ а тыйым салудан тұ рады. Бұ л жаза негізгі жаза ретінде 1 жылдан 5 жылғ а дейін, ал қ осымша жаза ретінде 6 айдан 3 жылғ а дейінгі мерзімге тағ айындалады. Қ оғ амдық жұ мыстарғ а тарту сотталушының негізгі жұ мыснан немесе оқ уынан бос уақ ытында тегін қ оғ амдық жұ мыстарды орындауынан тұ рады, жұ мыстардың тү рлерін жергілікті артқ арушы немесе ө зін-ө зі басқ ару органдары белгілейді. Қ оғ амдық жұ мыстар 60 сағ аттан 240 сағ атқ а дейін белгіленеді жә не кү ніне 4 сағ аттан аспайтын уақ ытқ а ө теледі. Тү зеу жұ мыстары сотталушының негізгі жұ мыс орны бойынша ө теледі жә не табыстың 5 процентен 25 процентке дейінгі шекте мемлекеттік кірісіне ұ стап қ алынады. Тү зеу жұ мыстары 2 айдан 2 жылғ а дейін тағ айындалады. Ә скери қ ызмет бойынша шеттеу - келісім шат бойынша ә скери қ ызметін ө теп жү рген ә скери қ ызметшілердің, сондай ақ шақ ыру бойынша ә скери қ ызметін ө теп жү рген офицерлердін ү лес қ аражатынан 20 процентен аспайтын мө лшерде мемлекет кірісіне ақ ша ұ сталып қ алынады жә не осы мерзім ішінде сотталғ андардың ә скери шені жә не лауазымы кө терілмейді. Бас бостандығ ынан шеттеу сотталғ ан адамды қ оғ амнан оқ шауламай арнулы мекемеде 1 жылдан 5 жылғ а дейінгі мерзімге оны қ адағ алау жағ дайында ұ стаудан тұ рады. Қ амау сотталғ ан адамы тағ айындалғ ан жазанын бү кіл мерзімінде қ оғ амнан қ атаң оқ шаулау жағ дайында ұ стау болып табылады. Ол 1 айдан 6 айғ а дейінгі мерзімге тағ айындалады. тә ртіптік ә скери бө лімде ұ стау шақ ыру бойынша тағ айындалады. Бас бостандығ ынан айыру сотталушының колония - қ онысқ а жіберу, жалпы, қ атаң, ерекше режимдегі тү зеу колонияларына отыпғ ызу жолымен оқ шаулаудан тұ рады. Кә мелетке толмағ андар бас бостандығ ынан айыруғ а кесілсе жалпы немесе ерекше режимдегі тә рбиелеу колонияларына орналастырылады. Бас бостандығ ынан айыру 6 айдан ө мір бойы мерзімге дейін белгіленеді. Ө мір бойына бас бостандығ ынан айыру ө мірге қ астандық жасалынатын аса ауыр қ ылмыстар ү шін берілетін ө лім жасасына балама ретінде беріледі. Ол ә йелдерге, 18 жасқ а толмағ ан жә не 65 жасқ а толғ ан еркектерге тағ айындалмайды. Арнаулы ә скери атағ ынан, сыныптық шенінен, дипломатияалық дә режесінен, біліктілік сыныбынан жә не мемлекеттік наградаларынан айыру ауыр немесе аса ауыр қ ылмыс жасағ аны ү шін қ осымша жаза ретінде белгіленуі мү мкін. Мү лікті тә ркілеу дегеніміз сотталғ ан адамның меншігі болып табылатын мү ліктің бә рін немесе бір бө лігін мемлекеттің меншігіне мә жбү рлеп ө теусіз алу.Қ Р Қ ылмыстық кодексінің 49- бабын сә йкес ө лім жазасы-ату жазасы адамө міріне қ ол сұ ғ атын аса ауыр қ ылмыстар ү шін, соғ ыс кезінде немесе ұ рыс жағ дайында мемлекеттік сатқ ындық, ә скери қ ылмыстар жасағ аны ү шінең ауыр жаза ретінде қ олданылады.Ө лім жазасы ә йелдерге, он сегіз жасқ а толмағ ан қ ылмыскерлерге, жә не сот ү кімі шық қ ан кезде 65- жасқ а толғ ан еркектерге тағ айындалмайды.Қ азақ станда ө лім жазасы ә зірге жаза ретінде қ олданылады, ә рі тағ айындалады. Бірақ, Қ Р Президентінің 2003ж.17 желтоқ сандағ ы жарлығ ымен ө лім жазасын орындауғ а мараторий енгізілді. Сондық тан ө лім жазасы туралы ү кімді орындау мараторий қ олданылғ ан уақ ытта тоқ татыла тұ рады, яғ ни мараторий ө лім жазасын тағ айындауғ а емес, оны орындауғ а жарияланғ ан. Қ Р Қ ылмыстық Кодексінде Қ ылмыстық жауаптылық тан жә не жазадан босатудың бес негізі қ арастырылғ ан: 1) шын ө кінуіне байланысты қ ылмыстық жауаптылық тан босату. Қ ылымыс жасағ ан адам айыбын мойындап қ ұ қ ық қ орғ ау органдарына келсе, қ ылмысты ашуғ а кө мектессе, немесе келтірген зиянды ө згеше қ алпына келтіргенде (65-бап); 2)қ ажетті қ орғ ану кезінде шегінен асқ ан кезде қ ылмыстық жауаптылық тан босату.Қ ылмыстанболғ ан ү рейлену, қ орқ у немесе сасқ алақ тау салдарынан қ ажетті қ орғ ану шегінен асқ анда соттың шешімімен (66-бап); 3)жә бірленушімен татуласуына байланысты қ ылмыстық жауаптылық тан босату ауыр емес, орташа ауыр қ ылмыстарда қ олданылады (67-бап); 4)жағ дайдың ө згеруіне байланысты қ ылмыстық жауаптылық тан босату. Сот қ арағ ан кезде жағ дайдың ө згеруіне байланысты жасалғ ан ә рекет қ оғ амғ а қ ауіпті емес деп танылса (68-бап); 5)ескіру мерзімінің ө туіне байланысты қ ылмыстық жауаптылық тан босату; Егер қ ылмыс жасағ аннан бастап мынандай мерзімдер ө тсе қ ылмыстық жауаптылық тан босатылады: 1)кішігірім қ ылмыс жасағ аннан кейін екі жыл; 2) орташа ауырлық тағ ы қ ылмыс жасағ аннан кейін бес жыл; 3) ауыр қ ылмыс жасағ аннан кейін он жыл; 4)аса ауыр қ ылмыс жасағ аннан кейін он бес жыл; (69-бап); Рақ ымшылдық (амнистия) жасау жө ніндегі актіні Қ Р Парламенті шығ арады. Актінің негізінде сотталғ ан адамдаржазадан босатылуы, жазаның қ ысқ артылуы немесе неғ ұ рлым жең іл тү рімен ауыстырылуы мү мкін. Жә не жазаның қ осымша тү рінен босатылуы мү мкін.жазадан босатылғ андардың соттылығ ы да алынып тасталады. Мысалы 2006 жылы 9 қ аң тарда Қ Р Парламенті «Қ азақ стан Республикасының Тә уелсіздік кү нін мерекелеуге байланысты рақ ымшылыұ жасау туралы» заң ын қ абылдады. Заң ның орындалуын қ ұ қ ық қ орғ ау органдары 6-ай ішінде қ амтамасыз етуге тиісті болды. Жеке адамғ а, ол жө ніндегі айыптау ү кімі кү шіне енген жағ дайда кешірім жасау туралы актіні Қ Р Президенті шығ арады. Соттылық Сотталушы адам ү кім заң ды кү шіне енген сә тінен бастап сотталғ андық ты жойғ анғ а немесе алып тастағ анғ а дейін сотталғ ан болып есептеледі. Сотталғ андық келесі мерзімде жойылады: 1)шартты тү рде сотталғ ан адамдар бойынша--сынақ мерзімі ө туі бойынша; 2) онша ауыр емес жә не орташа ауыр қ ылмыстар ү шін бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан адамдар бойынша жазасын ө тегеннен кейін ү ш жыл ө туі бойынша; 3)ауыр қ ылмыстар ү шін бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан адамдар жазасын ө тегеннен кейін алты жыл ө ткеннен кейін;

4) аса ауыр қ ылмыстар ү шін бас бостандығ ынан айыруғ а сотталғ ан адамдарғ а жазасын ө тегеннен кейін сегіз жыл ө ткеннен кейін;