АЛҒЫ СӨЗ. Иммунология казір өте тез дамып, көптеген жаңалықтар ашылып, биология мен медицинаның проблемаларына жаңа

Иммунология казір ө те тез дамып, кө птеген жаң алық тар ашылып, биология мен медицинаның проблемаларына жаң а тұ рғ ыдан қ арауғ а, дұ рыс тү сінуге жол ашты. Иммунологияның осы жетістіктерін клиникалық медицинада қ олдана білу аурулардың патогенезін теренірек зерттеп, диагностикасын жә не емделуін жақ сартуғ а мү мкіндік береді. Барлық аурулардың патогенезінде иммундық бұ зылыстар бар. Кө птеген аурулардың патогенезінде осы бұ зылыстар негізгі себебі болса, кейбіреуінде қ осымша рө л атқ арады. Сондық тан, клиникалық иммунология мен аллергологияның базистік оқ у бағ дарламасын игеру дә рігердің міндеті. Жаң а ғ асырда медицинаның кө птеген проблемалары иммунологияның жаң а жетістіктерін пайдалану арқ ылы шешілуі керек.

Жаң а ғ асырда адамғ а сыртқ ы орта мен микробтар ә лемі де кө п ө згерістер ә келеді. Сыртқ ы ортаның кері ә серінен адамдардың иммунитеті кеміп, микробтар ә леміне қ олайлы жағ дайлар қ алыптасуда. Бұ рын ауру қ оздыра алмайтын микробтар (стафилококк, саң ырауқ ұ лақ тар, вирустар, қ арапайымдар т.б.) патогендік қ асиетке ие болуда. Вирустық инфекциялардың жаң а тү рлері (ЖИТС, атипиялы пневмония, геморрагиялы қ ызбалар) аса қ ауіпті аурулардың қ атарын кө бейтуде. Вирустық -бактериялық инфекциялар дамып, оппортунистік аурулар пайда болды. Микроорганизмдер бұ рынғ ы антибиотиктерге тө зімді болып ө згерді. Шет елден келетін антибиотиктерді бірімен бірін қ осып қ олданатын болдық. Енді оларғ а да микробтардың тө зімділігі дамығ анда ие істейміз? Дә рілерді кө птеп, ұ зақ емге қ олданудың нә тижесінде «дә рі аурулары» (кандидоз, дисбактериоз, агранулоцитоз, аллергоз, сепсис, иммунитеттің кемуі) кездесіп жү р. Антибиотикпен емдеу нә тижелі болу ү шін, дә рі ауруларының алдын алу ү шін, қ андай ауру болмасын, иммунитетті реттейтін препараттарды бірге тағ айындағ ан жө н. Жалпы емге қ олданылатын дә рілердің иммунитетке қ алай жә не қ андай ә сер ететінін білуіміз керек.

Ресейде академик Р.В. Петров Мә скеу 2-медицина институтында 1978 ж. алғ аш иммунология кафедрасын жә не 1980 ж. иммунология ғ ылыми зерттеу институтын ашты.

Р.В. Петров пен оның шә кірттері ілкі иммунитет тапшылығ ы жіктелуін негіздеп, иммундық тапшылық ты емдеуге айырша без препараттарын қ олдануды ұ сынды.

Қ азақ станда, Семей медицина институтында клиникалық иммунология кафедрасын Е.С. Белозеров 1985 ж. ашты. Кең ес одағ ы кезінде бірінші болып «Клиническая иммунология и аллергология» оқ улық қ ұ ралын Е.С. Белозеров, В.С. Мошкевич, А.А. Шортанбаев (Алматы, 1992) шығ арды. Ал қ азақ тілінде осы кү нге дейін бұ л саладан оқ улық жоқ. Сондық тан осы оқ улық қ ұ ралды негіз етіп, иммунология мен аллергология пә нін оқ ыту бағ дарламасы бойынша студенттерге білім беруге болады. Осы оқ у қ ұ ралының авторлары – клиникалық иммунология мен аллергологиядан ғ ылыми зерттеулер жү ргізген мамандар. Профессор Қ.А.Жұ манбаев Қ арағ анды медициналық академиясында 30 жыл жұ қ палы аурулар кафедрасында (16 жыл кафедра мең герушісі), одан кейін 5 жыл клиникалық иммунология жә не аллергология кафедрасында қ азақ ша дә ріс оқ ып, сабақ берді. Медицина ғ ылымының докторы Ғ.Қ.Жұ манбаева – жұ қ палы аурулар кафедрасының мең герушісі. Авторлардың ғ ылыми жұ мыстары (бруцеллез, ку-риккетсиоз, тілме, токсоплазмоз, цитомегалия, хламидиоз т.б.) иммунологиялық, аллергологиялық зерттеулермен байланысты. Клиникалық медицинағ а енгізген 10 ғ ылыми жаналық, 5 патенті бар. Бұ л ең бектері созылмалы инфекцияларды емдеуге арналып, иммунитетті кү шейтетін, реттейтін ә дістерді, дә рілерді (вакцинотерапия, пирогенал, зимозан, спленин, левамизол, циклоферон, Т-активин, магнит, лазер т.б.) қ олданумен жү ргізілген.

Кітап тө рт тараудан тұ рады. Бірінші тарау – жалпы иммунология, екінші тарауы – клиникалық иммунология, ү шінші – тө ртінші тараулары – аллергология жә не аллергоздар.

Бірінші тарау: 1) иммунология мен иммунитет туралы ұ ғ ымдарғ а тү сініктеме беруден басталып, табиғ и иммунитет жә не жасушалық иммунитет жү йесі сипаттамаларымен жалғ асады; 2) антигендер мен антиденелер; 3) иммунды қ абілетті жасушалар, олардың иммундық жауабындағ ы ө зара байланыстары; 4) цитокиндер, хемокиндер, адгезиялық молекулалар; 5) комплемент жү йесі; 6) кілегей қ абаттың қ орғ анысы; 7) иммундық комплекстер; 8) гистосә йкестік жү йесі; 9) иммунологиялық толеранттылық.

Клиникалық иммунология тарауына: 1) ілкі жә не салдарлық иммундық тапшылық тар, олардың жіктелуі, клиникалық тү рлері кірген; 2) инфекциялық аурулардағ ы иммунитет тапшылығ ы (АИТВ жә не басқ а инфекциялар); 3) қ атерлі ісік жә не иммунитет тапшылық ты жағ дайлар; 4) заттек алмасуы бұ зылғ андағ ы салдарлық иммунитет тапшылық тары; 5) кө з аурулары жә не хирургиялық операциядан, жарақ аттан кейінгі иммундық бұ зылыстар; 6) аутоиммундық бұ зылыстар; 7) фертильділіктің жә не жү ктіліктің иммунологиясы; 8) иммундық статусты бағ алау, тексеру картасы; 9) иммунитетті қ алыптау, иммундық терапия, иммундық ширату. Иммунитет белсендіретін, тежейтін препараттар, цитостатиктер. Иммундық супрессиялық емнің жалпы қ ағ идалары; 10) арнайы иммундық терапия жә не профилактика.

Аллергология тарауына: 1) аллергия мен иммунитет механизмдерінің бірлестігі; 2) гиперсезімталдық; 3) аллергоздардың диагностикасы; 4) аллергиялық ауруларды емдеу қ ағ идалары; 5) поллиноздар; 6) тағ амдық аллергия; 7) микоздық аллергия; 8) дә рілік аллергия; 9) жә ндіктік аллергия; 10) вакциналық жә не сарысулық реакциялар; 11) аллергиялық риниттер; 12) бронх демікпесі; 12) тұ жырым. Оқ улық та 21 кесте, 15 сурет, 3 сызба бар.

Студенттерге (оқ ырмандарғ а) арнайы иммунологиялық атауларды тү сіндіру ү шін иммунологиялық терминдердің қ ысқ аша тү сіндірме сө здігі берілген.

Оқ улық медицина академияларының, институттарының студенттеріне, клиникалық ординаторларғ а, аспиранттарғ а, жалпы дә рігерлерге арналғ ан.

Медицина ғ ылымдарының докторы, профессор Г.Қ.Аскарова.