Иммунологияның даму тарихы

Бұ дан кө птеген ғ асырлар бұ рын жұ қ палы аурулардан адамдар кө п ө лген, ал егер тірі қ алса, сол аурумен екінші рет ауырмайтыны белгілі болғ ан. Обамен, шешекпен ауырғ андарғ а кү тім жасау ү шін, аталғ ан аурулармен бұ рын ауырғ андар ғ ана жіберілетін болғ ан. Ел арасында жасанды ауру қ оздыру ү шін ә ртү рлі ә рекеттер жасалғ ан. Қ ытайда (ХІ ғ асыр) шешек бө ртпесінің қ абыршақ тарын мұ рынғ а сепкен, Индияда - теріге жағ ып, ысқ ылағ ан, Грузияда – шешек бө ртпесінің ірің ін сау адамның терісіне инемен енгізіп жұ қ тырғ ан.

Э.Дженнер 1798ж. (ағ ылшын) сиыр шешегімен ауырғ ан сауыншылар кейін адам шешегімен ауырмайтындығ ын байқ ап, балағ а (1796 ж. Дженсу Финасу) ә лгі сиыр шешегін терісіне жұ қ тырып, 1, 5 ай ө ткен соң сол балағ а адам шешегін жұ қ тырғ анда, бала ауырмағ ан. Ө йткені, сиыр шешегі адам шешегіне де қ арсы иммунитет берген. Екі жыл ішінде осы ә діспен 100 мың адам егіліп нә тижесінде бә рі де кейін шешекпен ауырмағ ан. Осылай шешекке қ арсы вакцина егу ә дісі ашылғ ан. Латын тілінде Vacca сиыр деген сө з. Дженнердің зерттеулерінің маң ызы зор болды, жасанды иммунитет дамыту арқ ылы елді жұ қ палы аурудан қ орғ ады. Біздің заманымызда егудің нә тижесінде, сиырдан алынғ ан вакцина жер жү зіндегі елдердің бә рі жаппай егіліп, бү гінде шешек ауруы кездеспейтін болды.

ХІХ ғ асырдың басында Луи Пастердің зерттеулері иммунологияның іргетасын қ алады. Пастер ә р тү рлі ашытқ ыларда микробтардың бар екенін анық тады. Мысалы, Пастер остеомиелитті, ірің ді ауруларды, тауық тырыс-қ ағ ын зерттеу арқ ылы кө птеген микробтардың тү рлерін тауып, анық тады.

Пастер 1881ж. профилактикалық егудің де негізін ашты. Ол вируленттілігі тө мендетілген микробтарды сол аурулардың алдын алу ү шін адамдарғ а егу керек екендігін дә лелдеді. Сө йтіп, вируленттілігі тө мендетілген микробтарды организмге енгізу арқ ылы ә ртү рлі ауруларғ а қ арсы иммунитетті қ алыптастыру жолы табылды (1-сурет).

Эмиль Ру жә не Александр Йерсен (1888 ж.) дифтерия қ оздырғ ышының токсинін бө ліп алып, оның экспериментте дифтерияның клиникалық кө ріністерін дамытуғ а маң ызды екенін дә лелдеді. Сө йтіп, аурудың кейде бактериялар токсинімен дамитыны белгілі болды. Беринг жә не Китазато 1890 ж. сіреспеге қ арсы оны еккеннен кейін токсинді бейтараптайтын заттың пайда болатынын айтты. Бұ ны антитоксин деп атап, кейін «антидене» деп аталғ ан жалпы термин пайда болды. Антидененің шығ уына ә сері бар микробтарды т.б. антиген деп атайтын болды.

Херикоурт жә не Риккет 1895 ж. жануарларғ а адамның ісік клеткаларын егіп, одан алынғ ан сарысуды науқ астарғ а егуді ұ сынды.

ХХ ғ асыр басында Пауль Эрлих гуморалдық иммунитеттің теориясын ұ сынып, оның антиденелерге байланысты екенін дә лелдеді. Қ атерлі ісікте антигендік қ асиет барын тауып, организмдегі ісік жасушалары генетикалық бө где жасушалар болып табылатындығ ы анық талды. Сө йтіп, Пауль Эрлих «иммунологиялық қ адағ алау» теориясының негізін қ алаушы болды.

Грубер жә не Дерхем 1896 ж. бактериялардың, кейін Жюль-Борде эритроциттердің агглютинациясын ашты. Крауз 1897 ж. антидене жә не антиген арасында болатын преципитация реакциясын кө рсетті. Соның нә тижесінде бұ л реакцияларды іn vіtro-да қ ойып, тә жірибелік бақ ылаудың мү мкіндігі туындады.

К. Ландштейнер 1901 ж. эритроциттердің АВО изоантигендерін ашты, тіннің изоантигендері туралы ілімнің негізін дә лелдеді. Осыны ә рі қ арай дамытып Виннер 1940ж. сү тқ оректілер эритроциттерінен RH-факторын тапты. Гросс 1943 ж. бірінші рет қ атерлі ісіктің антигенін тапты.

Доссу, Снеллу жасушалардың генетикалық жү йесін зерттеп, бұ лардың ү стің гі антиген мен рецепторғ а байланысты екенін кө рсетті.

Медавар жә не Гашек 1953 ж. иммунологиялық толеранттылық тың механизмін ұ сынды. Кейін Бернет иммунологиялық толеранттылық тың жү ре пайда болатынын дә лелдеді.

Мечников, Максимов 1940 ж. шеткері қ ан қ ұ рылысын тексерудің клиникалық маң ызы барын кө рсетті. Мечников иммунитеттің фагоцитарлық теориясының негізін ашты.

Р.В. Петров біздің заманымыздағ ы иммунды жү йе жә не оның қ ызметі туралы ілімнің негізін қ алаушы болды. Петров 1965 ж. алғ ыш рет иммунология курсын Новосибирск университетінде ашты.

Қ азір 30-дан артық елде иммунология ғ ылыми тү рде дамып, кө п жетістіктерге жетті.

1. Шешек, қ ұ тыру, кү л, полиомиелит, сіреспе т.б. аса қ ауіпті жұ қ палы ауруларғ а вакцинация жү ргізіледі. 1978 жылы дү ние жү зі денсаулық сақ тау ұ йымы шешекті жойдық деп хабарлап, оғ ан қ арсы егу тоқ татылды.

2. АВО изоантигендерінен басқ а MN, Rh, Pp, Kk т.б антигендері табылып, қ ан қ ұ ю проблемасы шешілді жә не бұ л жаң алық тар медициналық генетикада, сот медицинасында қ олданылады.

3. Нә рестелердің резус-гемолиздік ауруының да проблемасы шешілді. Еуропа, ТМД елдерінде резус-теріс ә йелдердің саны 15%. Резус шиеленіс екінші жү ктілікте дами бастайды. Оның диагнозы иммунологиялық ә діспен анық талады.

4. Толеранттылық тың жә не дә рі ә серімен иммунитетті тежеуін қ олдану арқ ылы ағ заларды алмастыруын жү ргізуге мү мкіндік берді. Жер жү зінде 100 мың ғ а жуық бү йрек алмастыру операциясы жасалғ ан, олардың 80% екі жылдан артық ө мір сү реді.

5. Иммунитет тесттерімен жұ қ палы аурулардың иммунитет жетіспеушілік жағ дайын жә не аллергиялық ауруларды анық тап, емдеу жү ргізіледі.

6. Иммунды биотехнология (инженерлік иммунология) деген жаң а ғ ылым саласы дамып келеді. Молекулалық иммунология жетістіктерінің арқ асында иммундық препараттарды, вакциналарды, антигендерді жасанды ә дістермен алуы жү ргізіледі.

7. Қ атерлі ісіктің дамуы, оны анық тау, емдеу, аурудың алдын алу ә дістері де иммунологиялық факторларғ а байланысты.