Складванне рэвалюцыйнай сітуацыі. Тры лагеры ў ідэйна-палітычнай барацьбе.

Буйнейшым перажыткам сярэднявечча з’яўлялася царскае самадзяржаўе.

Расія не мела парламента.

Захоўваліся саслоўныя прывілеі дваранства і духавенства.

Адсутнічала свабода слова, друку, саюзаў.

Праследаваліся як крымінальныя злачынствы стачкі рабочых.

Да пачатку ХХ ст. абвастрыліся супярэчнасці паміж імперскай палітыкай царызму і прыгнечанымі ім народамі.

Эканамічны крызіс абвастрыў супярэчнасці паміж пралетарыятам і буржуазіяй.

“Паліцэйскі сацыялізм”. Начальнік Маскоўскага ахоўнага аддзялення С.В.Зубатаў прапанаваў ураду ўзяць на сябе клопаты аб задавальненні эканамічных патрабаванняў рабочых.

Прыхільнікі Зубатава ў Мінску летам 1901 г. утварылі «Яўрэйскую незалежную рабочую партыю» (ЯНРП), якая з дапамогай жандарскага палкоўніка Васільева наладжвала паспяховыя эканамічныя забастоўкі і масавыя культурна-асветніцкія вечары. Аддзяленні ЯНРП узніклі ў Вільні і Адэсе.

Сіянісцкі рух у Беларусі. Для барацьбы з рэвалюцыйным рухам у заходніх губернях, у прыватнасці з Бундам, царскі ўрад па ініцыятыве Зубатава спрабаваў выкарыстаць дзейнасць сіяністаў.

Сіяністы — паслядоўнікі сіянізму — вучэння, якое звязвала вызваленне яўрэяў ад дыскрымінацыі і ганенняў у розных краінах, дзе яны пражывалі, за перасяленнем іх у Палесціну (старажытную радзіму) і стварэннем там яўрэйскай дзяржавы. Слова «сіянізм» паходзіць ад назвы гары Сіён у Іерусаліме, якая для сіяністаў стала сімвалам радзімы. (Дыскрымінацыя — абмежаванне або пазбаўленне правоў грамадзян з-за нацыянальнай, расавай прыналежнасці, веравызнання, полу і г. д.)

Удзел яўрэяў у вызваленчым руху ў «чужых» краінах сіяністы лічылі шкодным для іх нацыянальных інтарэсаў. Гэта і спрабаваў выкарыстаць Зубатаў. Аднак летам 1903 г. прапаганда сіянізму ў Расіі была забаронена. Тым не менш сіянісцкі рух не спыніўся.

У пачатку XX ст. у Расіі склалася рэвалюцыйная сітуацыя. Да гэтага часу былі канчаткова вычарпаны магчымасці адносна мірнага развіцця капіталізму ва ўмовах захавання перажыткаў феадалізму. Эканамічны крызіс 1900— 1903 гг. і руска-японская вайна 1904—1905 гг. садзейнічалі абвастрэнню ўсіх супярэчнасцей. Рэвалюцыйны выбух у Расіі стаў непазбежным.

У гэтых умовах паскорылася ідэйна-палітычнае размежаванне ў грамадстве. У палітычнай барацьбе вылучаюцца тры лагеры: урадавы, ліберальна-буржуазны і дэмакратычны.

Урадавы лагер (РУС) абапіраўся на дваранства, вышэйшыя пласты чыноўніцтва і арміі, яго падтрымлівала буйная манархічна настроеная буржуазія. Усе яны імкнуліся захаваць самадзяржаўе, памешчыцкае землаўладанне і не дапусціць карэнных змен у дзяржаўна – палітычным ладзе Расіі. За захаванне адзінай Расіі.

У ліберальна – буржуазны (акцябрысты, кадэты) лагер уваходзіла буйная і сярэдняя буржуазія, некаторыя прагрэсіўныя памешчыкі, буржуазная інтэлігенцыя. Лібералы выступалі за палітычныя свабоды, ліквідацыю феадальных перажыткаў мірнымі сродкамі, аўтаномію народаў у складзе Расіі.

Дэмакратычны лагер (бундаўцы, эсэры, меншавікі, бальшавікі, БСГ) складаўся з пралетарыяту, сялянства, радыкальна настроенай інтэлігенцыі, шырокіх непралетарскіх пластоў горада і вёскі. Агульнай найбліжэйшай мэтай было знішчэнне ўсіх рэшткаў феадалізму, звяржэнне самадзяржаўя і ўсталяванне дэмакратычнай рэспублікі. Прызнанне права нацый на самавызначэнне.