Жаңа әлеуметтік білімнің орнауы.

В.Н.Шубкин зерттеулеріндегі білімнің ә леуметтік мә селелері. Білімнің ә леуметтік жә не ә леуметтік-психологиялық мә селелері (А.Г.Здравомыслов, В.А. Ядов, С.Н.Иконникова). Жасө спірімдердің білімі жә не ә леуметтік орналасуы (М.Х.Титма). ЖОО-ң ә леуметтік мә селелері (Л.Н.Лесохина, В.В.Водзинская, Л.Я.Рубина, В.Т.Лисовский). Білімдегі ә леуметтік болжамдар (И.В.Бестужев-Лада). Ортақ білімдегі дифференциация (Г.А.Чередниченко). Жоғ ары мектепті зерттеу (А.А.Овсянников). Білім жә не ө мірлік траекториялар (Л.А.Коклягина). ә леуметтік білім мә селелерінің мониторингі (Ф.Э.Шереги). білімдегі меншік болжамдар (В.Давыдов, В.Ильин, М.Кларин). Халық аралық жобалар (В.Н.Шубкин). Білім жү йесін реформалаудың ә леуметтік мә селелері (Ф.Г.Зиятдинова, А.А.Овсянников).

«Ә леуметтік білім» тү сінігінің пайда болуы Э.Дюркгейм есімімен байланысты.

Білім жү йесінің ө зіндік қ асиеті бар. Ол ө ндіріс дамуында жә не ө ндірістік қ атынастарда басы рө л атқ аруы тиіс, сонымен қ атар қ оғ амның бү гінгі ғ ана емес, ертең гі қ ажеттіліктеріне жауапты. Кө птеген зерттеулер нә тижесінде білім жү йесіндегі сандық жә не сапалық кө рсеткіштерінің қ арама – қ айшылық тары анық талғ ан:

- жалпы білім жү йесі мен мамандандырылғ ан білім жү йесі арасында;

- интелектуалды потенциалдың дамуы мен тө мен дә режелі қ алыптарда жү ргізілмеуі арасында;

- қ оғ амның қ ажеттіліктері мен жасө спірімдердің ө мірлік жоспарлары арасында.

Бұ л мә селелерді шешу барысында білім жү йесін қ айта қ ұ ру концепциясы жасалынғ ан.

Білім функциялары:

- біліми;

- ә леуметтік;

- экономикалық;

- тарихи-мә дени;

- кадрлар даярлаушы.

Біліми функциялар:

- кадрларды даярлауғ а қ ажетті біліктілік пен іскерлікті жү йелеу;

- ұ рпақ тан ұ рпақ қ а білімді жә не мә дени тә жірибені жалғ астыру;

- қ оғ ам ө мірінің материалды жә не рухани дамуы;

- қ оғ ам мү шелерін ә леуметтіндіру.

Білімнің ә леуметтік функциялары:

- білімнің, мә дениеттің, ғ ылымның ортақ сапаларын анық тау;

- тұ лғ аның жан-жақ ты, гармониялық, шығ армашылық дамуы;

- білімдегі қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру;

- рухани тә рбиелеу;

- қ азақ тілінің, мә дениетінің дамуын сақ тау;

- ұ лттар мен халық тар мә дениетінің жә не ұ лттық тілдердің дамуын сақ тау;

Экономикалық функция:

- кадрларды дайындау жә не қ айта дайындау;

Тарихи мә дени функция:

- мә дениет қ ұ ндылық тарын жалғ астыру;

- мә дени жә не ә леуметтік қ ұ ндылық тарды анық тау;

Кадрлар даярлаушы функция:

ө мірлік жә не мамандандырылғ ан қ ызметті қ ұ рудағ ы білім орны; Қ азақ стандағ ы білім принциптері:

- білімнің қ ол жетімділігі;

- білім мемлекеттілігі – мемлекет жауапкершілігі;

- білім сапасының алдағ ы дамуы;

- білімнің ғ ылымилығ ы;

- автономдық жә не акдемиялық бостандық;

- білім міндеттілігі.

Білім жү йесі қ оғ ам ө мірінің рухани жә не материалдық дамуының механизмдерінің маң ызды элементі болып табылады. Білім мазмұ ны жә не тү рлері, білім мекемелерін жү йелеу - ә леуметтік тапсырыс болып келеді. Ғ ылыми – техникалық потенциалдың сақ талуы, қ оғ ам потенциалының интеллектуалдық қ олданылуы, оқ ытудың сапасын жоғ арылату – қ азіргі ө зекті мә селелер қ атарында. Білім – бұ л жаң а дә уірдің маң ызды дамушы факторы болып табылады.

Отбасы – білім мен тә рбие институтының қ айнар кө зі. Отбасыдан тыс білім жү йелері қ атарына балалар ү йі, жетімдер ү йі жатады. Жалпы білім толық жә не негізгі білім болып екіге бө лінеді. Мамандандырылғ ан білім – бастауыш, орта, жоғ ары болып ү шке бө лінеді. Білім тү рлері: қ осымша білім, мемлекеттік жә не коммерциялық білім, дифференциялдық білім, ө зіндік білім. ө зіндік білім технологиясы – тарихи-ә леуметтік аспект болып табылады.

Білім ә леуметтік ү рдіс болып табылады. Білім ү дерісінде оқ ыту мен тә рбиелеу интеграциясы жү реді. Оқ ыту ү дерісінің қ ұ рылымы – сипаттамасы, мазмұ ны, ә дістері. Қ азіргі кезде оқ у ү рдісінде жаң а технологиялар қ олданылуда.

Ә леуметтік мә селелер:

- глобальды, регионльды, этникалық мә селелер;

- білім жә не демографиялық ү рдістер;

- білім жә не девианттық тә ртіп;

- білім жә не кә сіпкерлік.

Білімдегі ә леуметтік саясат:

- футурологиялық тұ рғ ы;

- шетелдік жә не Отандық тә жірибе ү лгілерін қ олдану;

- біліми жү йелердің мә дени-ә леуметтік жобалануы;

Ә леуметтік білімнің жаң а мә селелері:

- білімдегі қ оғ ам қ ызығ ушылық тарының ө згеруі;

- жасө спірімдерді ә леуметтендіру ү лгілерінің ө згеруі;

- білім жү йелерінің дамуын алдын ала болжау;

- ғ ылыми мониторинг жасау;

- білім жү йесінің басқ а қ оғ ам институттарымен байланысы.

Ө кінішке қ арай, қ оғ амның осындай жің ішке жігі қ иыншылық қ а, апатқ а жиі ұ шырып отырғ анын тарихтан білеміз.1917-ші жылы Қ азан революциясынан кейін кө п зиялы адамдар, оның ішінде оқ ымыстылар, инженерлер, ә дебиетшілер, т.б ө з елін, отанын тастап кетуге мә жбү р болды.Елде қ алғ ан кө птеген зиялы адамдар Сталиндік репрессияның нақ ақ қ ұ рбандарына айналды. Қ азір де зиялы қ ауымның кейбір ө кілдері қ иын жағ дайларда жү р.

Қ азір оқ у, білім жү йесі дағ дарыста. Бұ л дағ дарыстың болу себебі, біздегі жү йенің басқ а сапалы жү йеге ауысудағ ы қ иындық тарғ а тікелей байланысты. Ал, жаң а жү йе барлық салалардағ ы іс-қ ызметтің жаң а ө ндіріске, технологияғ а сә йкес жаң а тү рін, ә дісін, тә сілін(стилін), тә ртібін, оқ у-білімін, ғ ылымын қ ажет етеді. Ол қ оғ амның ілгерілеп дамуының қ ажетті алғ ышарты жә не адам ө мірінің, ә сіресе, оның белсенді жұ мысының маң ызды тү рі болып саналады.

Сондық тан жаң а XXI ғ асырда ү здіксіз оқ у, білім алу басқ а ө ркениетті, дамығ ан елдердегідей біздің саясатымыздың басты қ ағ идасы болу керек. Бұ л туралы біздің ө кіметіміздің білім туралы заң ында жақ сы айтылғ ан.Ү здіксіз білім алуды білім мерзімін ұ зарту жә не оқ ушылар санын ересек адамдардың санымен деп жансақ тү сінуге болмайды ә рбір мектептің алдындағ ы міндет – ол ә рбір адамды ә р тү рлі жұ мыс пен іс-қ ызметті ө з бетімен істей алуғ а жә не ө здігінен білім алуғ а ү йрету.

Болашақ білім жү йесінде университеттердің атқ аратын қ ызметі ерекше болады. Қ андай да бір университет болмасын ол адамғ а жан-жақ ты мә дениет беру қ ұ ралы болуы керек. Университеттердің мұ ндай болуына толық мү мкіншіліктері бар.Университет жұ мысшы кү шін ө ндірмейді. Оның басты міндеті – адамның адамгершілік қ асиеттерін дамытып қ алыптастыру.

Қ оғ амның ә р тү рлі даму кезең деріне сай университеттердің білім жү йесіндегі оқ у процестері ә р тү рлі дә режеде дең гейде қ ызмет атқ арады соғ ан орай оның беделі де ә р тү рлі болды. Алғ ашқ ыда университеттерде ө нерге қ атысты пә ндер оқ ытылмайтын еді ондағ ы гуманитарлық қ оғ амдық ғ ылымдар жаратылыс жә не техникалық ғ ылымдардың ө лшем-ү лгерімен жү ргізілді. Ақ ыл-ой ең бектің бір тү рі ретінде жү ргізілетін ғ ылымдарғ а шек қ ойылып тек қ ана нақ тылы тиімді пайдалы ғ ылымдарғ а шек қ ойылып тек қ ана нақ тылы тиімді пайдалы ғ ылымдар (мысалы математика физика химия биология техникалық ғ ылымдар т.с.с жү ргізілді.Ал адамның жеке тұ лғ а ретінде жан-жақ ты ү йлесімді дамуына оның адамгершілік қ асиет терінің жетілуіне назар аударылмады. Сондық тан бү гінгі кү ннің басты мә селесі – бұ рынғ ы университетті қ айта жаң ғ ырту.Оның алуан тү рлі мә селелерінің ішіндегі басты негізгі мә селе – қ оғ амдық гуманитарлық білім беруді қ айта қ алпына келтіру. Мұ ның ө зі – гуманитарлық факультеттерді кө бейту деген ой емес ол оқ у орындарын бітіруші мамандардың жоғ ары дә режедегі мә дениетін қ алыптастыру болып табылады.

Оқ у білім – қ оғ амдағ ы оқ шау тұ рғ ан сала емес. Ол қ оғ амдағ ы ә р тү рлі қ ұ былыс, процестерді бейнелей алатын сала. Ал, жоғ ары мамандандырылғ ан, саналы, ө з бетімен істелінетін ең бек, іс-қ ызмет, жұ мыс беделінің тө мендеуі қ оғ амғ а оқ у, білім саласының заң ды беделін тү сіріп, маң ызын кемітеді. Ә рине, айта берсе, кемшілік, олқ ылық тар ө те кө п. Бұ лардың объективтік басты себептерге оқ у білім жү йесін қ ажетті қ аржымен қ амтамасыз етілмеуі жатса; субъективтік себептердің бастыларына – оқ у, білім жү йесінің ғ ылыми дә лелденген, ө мірдің барлық жә не ә рбір салаларына сә йкес келетін тиімді, оқ ытудың, білім жоспарын, бағ дарламасын, ә дістемелерін, оқ у жә не кө рнекті қ ұ ралдарды жасап, компьютерлерді кең қ олдану, жаң а педагог кадрларды іріктеп алу, отбасымен байланыс-қ атынастарды кү шейту т.с.с.

Қ орыта айтқ анда, оқ у, білім ерекше ә леуметтік институт, ол – ө з бетімен біршама дербес ә леуметтік қ ызмет атқ арады. Нақ тылап айтсақ, ол ә рбір адамды білімнің негізімен жан-жақ ты, терең қ аруландыруын, ә леуметтік жә не рухани тә рбиені сабақ тастыруын, тұ лғ аны ә леуметтендіруін, оның интеллектуалды жә не рухани мү мкіндігін қ алыптастырады, т.б.

Қ оғ амның оқ у, білім қ ұ былыстарын, процестерді жалпы ә леуметтанудың арнаулы теориясы – білім ә леуметтануы зерттейді. Ол білім жү йесінің белгілі бір заң дылық тары арқ ылы жеке ә леуметтік институт ретінде дамуын, оның қ оғ аммен жә не оның алуан тү рлі салаларымен, басқ ада ә леуметтік жү йелермен, процестермен, институттармен ә р тү рлі қ арым-қ атынасын, байланысын талдайды. Сонымен бірге білім жү йесі қ оғ амның ә леуметтік қ ұ рылымына, қ оғ амдық қ атынастарғ а, ең бектің ө німділігіне, ө ндіріске жә не басқ а іс-қ ызметтің тиімділігіне ә серін, жеке адамды тұ лғ ағ а айналдырудағ ы интеллектуалды, білім процесінің рө лін, адамның табиғ ат жә не қ оғ ам туралы білімді, озық тә жірибені игеріп, бойына сің іріп, оның ү йлесімді дамуын, білім дең гейінің қ ызметке, жұ мысқ а, тә ртіпке ә серін, адамдардың ғ ылыми кө зқ арасының қ алыптасуын, адамның қ оғ амдағ ы ә леуметтік жағ дайының ө згеруін, т.б талдап зерттейді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Білім беру процесінің сатылары: мектепке дейінгі, бастауыш мектеп, орта, жоғ ары.

2. Мемлекеттік жә не жеке меншік оқ у орындары

3. Қ азақ стандағ ы білім жү йесінің даму жолдары

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

Негізгі ә дебиеттер:

1.Ж.Сә рсенова., Т. Тә ң ірбергенова. Ә леуметтану. А. 2000

2.Ә.Х.Тұ рғ анбаев., Социология Лекциялар курсы, Алматы «Білім» 2001.

3.Р.Ә бсаттаров, Дә кенов., Ә леуметтану. Алматы, 2004

4.А.И.Иекенов., Ә леуметтану негіздері. Алматы, 2004

5.К.Габдуллина., Социология. Алматы, 2005

6.Социология. Оқ улық. Алматы, 2005

7.Социологиялық сө здік., Алматы, 2003

8.Ш.Қ.Қ арабаев., Ә леуметтану негіздері., Алматы, 2007

9.Қ.Ж.Рахметов., А.Н.Болатова., З.Н.Исмагамбетова., Социология. Алматы, 2005

Қ осымша ә дебиеттер тізімі:

1.Г.О.Ә бдікерова., Тұ лғ аның саяси ә леуметтенуі. Алматы, 2002

2.Ф.И.Шарков., Социология, 2007

3.А.Нысанбаев., Адам жә не ашық қ оғ ам, Алматы, 1998.

4.Капитонов Э. А. Социология ХХ века. - Ростов - на - Дону. - 1996.

5.Фролов С. С. Основы социологии: Учебное пособие. – м.: Юрист. –1997.

6.Штампка П. Социология социальных отношений / Пер. с англ., под ред. В. А. Ядова. – м.: 1996.