Дәріс №7 Тұлға әлеуметтанулық сипаттамалары

Мақ саты: студентерді тұ лғ аның ә леуметтанулық сипаттамаларымен таныстыру. Жаһ андану жағ дайындағ ы тұ лғ аның ә леуметтенуін тү сіндіру.

Дә ріс жоспары:

1 Тұ лғ а ұ ғ ымының мә ні мен тү сінігі.

2 Тұ лғ а туралы теориялары.

3 Тұ лғ аның ә леуметтену процесі.

4 Тұ лғ а ә леуметтік қ атынастардың объектісі жә не субъектісі ретінде.

Дә ріс тезистері:

Тұ лғ а проблемасы бірқ атар ғ ылымдардың – философиялық, социология, психология, педагогика, т.б. ғ ылымдардың зерттеу объектісіне жатады.

Осы аталғ ан жә не басқ а да ғ ылымдардың ғ ылыми мә ліметтеріне сү йене отырып, ә леуметтану ғ ылымы тұ лғ аны ә леуметтік ө мірге белсенді тү рде араласатын, ә леуметтік қ атынастардың субъектісі ретінде қ арастырады.

Тұ лғ а ә леуметтік қ атынастар мен байланыстардың бастапқ ы агенті болып саналады. «Тұ лғ а» дегеніміз кім? Бұ л сұ рақ қ а жауап беру ү шін «адам», «индивид», «тұ лғ а», деген ұ ғ ымдардың арасындағ ы мазмұ ндық айырмашылық ты біліп алуымыз керек. «Адам» деген – адамзат баласының жер бетіндегі басқ а биологиялық организмдерден ө згеше қ асиеттерін сипаттайтын жалпылама ұ ғ ым.

Индивид – жеке – дара адам. Барлық адамғ а тә н ортақ қ асиет – ол тек қ оғ амда ғ ана ө мір сү реді. Ол қ оғ ам ішінде ғ ана нә тиже алады, себебі ол қ оғ амдық болмыс тә жірибесін бойына сің іреді. Жаң а туғ ан сә бидің ата – анасынан тә уелсіз ө мір сү руге ешқ андай қ абілеті болмайды. Бұ л жағ ынан ол жануар, хайуанаттардың кез келгеніннен ә лсіз екені белгілі. Мысалы, жұ мыртқ адан шық қ ан қ ұ с балапаны бірден тамақ іздеп жү гіреді. Ата – ананың, басқ а адамдардың қ амқ орлық кө мегінсіз адам баласы ө сіп жетіле алмағ ан болар еді.

Бұ дан адам мә нінің тек қ оғ амдық - ә леуметтік жағ ы шамадан тыс ү лкейтіліп, оның биологиялық, психологиялық жақ тарының маң ызы тө мендетіліп, жоқ қ а шығ арылып отыр деген пікір тумауы тиіс. Анығ ында адамның ө лшемі (кейбір уақ ытта қ ұ рылымы деп те айтады) ү ш тү рлі болады: биологиялық, психологиялық жә не ә леуметтік. Биологиялық ө лшем – бұ л адам организмінің тү р бейнесі мен қ ұ рылымының (морфологиясын), басқ аша айтқ анда, организмнің қ ұ рылысын жә не формаларын зерттейді, оның атқ аратын, орындайтын қ ызметін, шығ у негізін, ми, жү йке жү йесін, т.б. қ амтиды.

Психологиялық ө лшем – адамның ішкі жан дү ниесі, онда жү ріп жататын саналы жә не санадан тыс қ ұ былыстар мен процестер, сезім жү йесі, мысалы, қ ұ марлығ ы, жек кө ру, не сү ю, мақ таныш, не қ орлану, кү йініш, не наразылық, ойлау т.б. адамның еркі мен сипатын (бейнесін), темперамент, т.б. қ амтиды.

Осығ ан орай жеке – жеке алып қ арағ анда бұ л екі ө лшемнің ә рқ айсысы адам ұ ғ ымын тұ тас тұ лғ а ретінде ашып бере алмайды, ө йткені биология мен психология адамдарды жеке – дара зерттеп, оларды тұ лғ а ретінде кө рсете алмайды.

Ә леуметтік ө лшем – адамды тұ лғ а, яғ ни белгілі бір тип, бірнеше адамның ү лгісі, образы, бейнесі, моделі ретінде қ арайды. Тұ лғ аны жан – жақ ты осылай қ алыптастыратын оны қ оршап тұ рғ ан орта, мұ нда ол ү немі іс - ә рекет, қ ызмет атқ арады, ү немі онымен тығ ыз байланыс, қ атынаста болады. Осығ ан сә йкес ә рбір қ оғ ам ө зіне тә н лайық ты тұ лғ аны қ алыптастырып отырады.

Ә рбір тұ лғ аның белгілі бір дең гейде іштей санасы, қ асиеті болады. Осылардың жиынтығ ы тұ лғ аның қ ұ рылымын қ алыптастырады.

Адамның аса кү рделі табиғ аты оның қ оғ амдағ ы ә р тү рлі байланыс – қ атынастары қ азіргі ә леуметтануда адамғ а, оның тұ лғ алық тү ріне байланысты, алуан тү рлі модельдерді жасауғ а ық пал етті. Осылардың бірі – адамның бейнесіне (образын) ә леуметтік рө лдердің жиынтығ ы ретінде қ арау.

Мұ ны тұ лғ аның рө лдік тұ жырымдамасы дейді. Бұ л тұ жырымдаманың мазмұ ны мынадай: қ оғ амдағ ы ә рбір адам ондағ ы алуан тү рлі ә леуметтік топтарғ а кіреді.Мысалы отбасына, оқ у тобына, достар компаниясына, ө ндіріс ұ йымына, т.б. Ә рбір топтағ ы адамның белгілі бір орны, ө зінің кө зқ арасы, бағ ыты болады, оғ ан белгілі бір талап – тілектер қ ойылып, ол оны орындайды. Сонымен, нақ тылы жағ дайда бір адам бірде ә ке немесе шеше, екінші жағ дайда осы адам дос, ү шінші жағ дайда бастық болады, яғ ни нақ тылы адам ә р жағ дайда ә р тү рлі рө лдерде қ ызмет атқ арады.

Басқ аша айтқ анда, ә леуметтік рө л дегеніміз, қ оғ амдағ ы адамдардың белгілі бір қ ызмет атқ арғ ан жағ дайда белгілі бір тә ртіп нормаларын сақ тауын айтамыз. Ал, рө лдік жү йе дегеніміз, адамның қ оғ амдағ ы алатын орнына, жағ дайына, тұ рмысына сә йкес істейтін қ ызметінің жиынтығ ы. Адамдардың ә леуметтік рө лдерді бойына сің іріп, игеріп, мең геруі тұ лғ аны ә леуметтендіру процесінің бір бө лігі, оның қ оғ амғ а, топқ а толық енуінің негізгі қ ажетті шарты.

Сонымен, жан – жақ ты дамығ ан тұ лғ а ө зіндік рө лдік мінез – қ ұ лқ ын белгілі бір ә леуметтік ситуацияғ а байланысты пайдаланып оны бейімділік қ ұ ралы ретінде қ олданады. Басқ аша айтқ анда, рө лдік мінез – қ ұ лық дегеніміз, индивидтің (адамның) іс жү зіндегі мінез – қ ұ лық.

Сонымен, жан – жақ ты дамығ ан тұ лғ а белгілі бір ә леуметтік жағ дайда бейімделу қ ұ ралы ретінде рө лдік мінез – қ ұ лық ты пайдаланады. Рө лдік мінез – қ ұ лық ты рө лмен алмастыруғ а болмайды. Ә леуметтік рө лдің негізгі компонеттері сатылы жү йе ретінде қ ұ ралады.

Рө лдік тұ жырымдамада Американың ә леуметтік психологиясында XX ғ асырдың 30 – шы жылдары пайда болды. Оның ірі ө кілдері Кули Чарьз Хортон (1864 – 1929 ж.ж.), Мид Джордж Герберт (1863 – 1931 ж.ж.), т.б. Кули Ч. Х. «шағ ын кіші» топтар теориясының негізін салушылардың бірі, оның «Зеркальное я», «Человеческая природа» и «Социальный порядок» (1902 ж.), «Социальная организация» (1909 ж.) «Социальный процесс» (1918 ж.) «Социологиеская теория», «Социальное исследование» (1930 ж.) деген ең бектері бар.

Ч. Кули мен Дж. Мидтің бұ л теориялары ә леуметтанудағ ы ә р тү рлі ағ ымдарғ а кең тарағ ан. Оның ішінде тұ лғ аның рө лдік тұ жырымдамасын Т. Парсонс ө зінің ә леуметтік – функционалдық талдау теориясында кө п қ олданады.

Жалпы тұ лғ аның рө лдік теориясы тұ лғ аның бейімделу процестерін кө п дә ріптей отырып, оның белсенді, творчестволық жағ ын жоқ қ а шығ арады.

Ч. Кули тұ лғ аның қ алыптасуы айналасындағ ы адамдар мен алуан тү рлі қ арым – қ атынастар мен байланыстар негізінде болды деп тұ жырымдады.Осылардың негізінде адам ө зінің «айнадағ ы мен» деген имиджін жасайды. Ол ү ш элементтерден қ ұ рылады:

а) Жұ рт мені қ алай қ абылдайды;

ә) Жұ рт менің сыртқ ы тү рімен қ алай ә сер етеді;

б) Мен жұ рттың тигізген ық палына қ алай жауап беремін.

Бұ л теория біздің қ оғ амдық пікірді қ алай қ абылдап, оғ ан қ алай жауап беру керектігін тү сіндіреді.

Мидтің пікірінше, адамның тұ лғ ағ а айналу процесі ү ш тү рлі сатыдан қ ұ рылады.

Бірінші иммитация. Бұ л сатыда балалар ү лкен адамдардың мінезіне еліктейді, бірақ, оны тү сінбейді. Кішкене бала ү йдің еденін жумақ шы болып, ө зінің ойыншық шаң сорғ ышымен бө лмеде жү реді.

Екіншісі, ойын сатысы. Бұ л уақ ытта кішкене бала ө зінің мінезін – белгілі бір рө лді орындау арқ ылы кө рсетеді. Сө йтіп балалар ө з істерін ойлап жасайтын қ абілетке жете бастайды.

Ү шінші саты – ұ жымдық ойын. Мұ нда балалар тек ө здерін ғ ана ойлап қ оймайды, сонымен қ атар басқ алардың нені кү тетінін тү сіне бастайды. Мысалы, футбол ойнап жү рген бала ойынның барлық ережелерін біледі. Бұ ны команданың барлық ойыншылары да біледі. Балалардың футбол ойының тә ртібін, ережелерін білу оларды адамдардың қ оғ амда ө здерін қ алай ұ стау тә ртіптерін біліп, мең геруіне бағ ыттайды. Бұ л тә ртіп, ережелер қ оғ амда заң жә не ережелер тү інде кө рінетінін де тү сініп, жақ сы біледі.

Тұ лғ а туралы рө лдік теорияда адамның ә леуметтік мінез – қ ұ лқ ы негізгі екі ұ ғ ыммен тү сіндіріледі:

Олар: «ә леуметтік статус» жә не «ә леуметтік рө л», Ә леуметтік рө л туралы жоғ арыда біраз айтылды. Енді бұ ларғ а толығ ырақ тоқ талайық.

Мысалы, ә рбір адам ә леуметтік жү йеде бірнеше қ ызметтерді атқ арады. Осыны статус дейді.

Ә леуметтанушылар статустардың екі тү рін бө ліп кө рсетеді. Біреуі – қ оғ амнан берілген (предписание), екіншісі адамның ө з ең бегінің нә тижесінде қ ол жеткізген (преобретенный) статус. Тұ лғ аның табиғ и статусы адамның мә нді, тұ рақ ты сипатты белгілеріне байланысты (ер адам, ә йел, бала, жасө спірімі, қ арт, т.б.). Кә сібіне, қ ызметіне (лауазым) байланысты статус – тұ лғ аның базистік (яғ ни, негізгі) статусы болып есептеледі. Бұ л статусқ а адамның ә леуметтік, экономикалық, ө ндірістік салаларда қ ызметі, орны (мысалы, дә рігер, инженер, мұ ғ алім, банкир, т.б.) жатады.

Қ орыта айтқ анда, қ андай да бір қ оғ амда адамның ә леуметтік жү йедегі орны бар. Ал, қ оғ амның адамғ а белгілі бір талап қ оюы оның ә леуметтік рө лінің мазмұ нын, мә нін қ ұ райды. Сонымен, ә леуметтік рө л дегеніміз, ә леуметтік жү йеде белгілі бір статусы бар адамның орындайтын іс - ә рекетінің жиынтығ ы.

Жоғ арыда кө рсетілгендей, тұ лғ а дегеніміз, жоғ ары шарық тап дамығ ан, жан – жақ ты жетілген адам. «Тұ лғ а» ұ ғ ымы адамның ә леуметтік дамуының сапалық кө рсеткіші. Ол тек қ ана адамның ә леуметтік орта жағ дайында ғ ана пайда болады, яғ ни ол белгілі бір топта, бірлікте ө мір сү реді, мұ нсыз болмайды, сө йтіп ол адам қ оғ амдағ ы барлық қ атынастарды, тә жірибені, қ ұ нды бағ алы нысандарды, бағ ыттарды ө з бойына сің іріп, мең геріп, дамыта отырап, ө зі жаң а сапа, қ асиетке, яғ ни тұ лғ алық қ а ие болады.

Қ ұ қ ық тық мемлекеттерде жеке тұ лғ а ө ркениет пен мә дениеттің жоғ ары адамгершілік қ асиеттердің жиынтығ ы жә не субъектісі ретінде танылады.

Тұ лғ аны одан ә рі ә леуметтендіру процесі тек қ ана адамдардың алуан тү рлі бірліктері мен топтық шең берінде болуымен шектелмейді. Тұ лғ аны ә леуметтендіру оны ө з бетімен еркін адамзаттың алдың ғ ы қ атарлы тә жірибелеріне, мә дени бағ алы қ ұ ндылық тарына, нысандарына, бағ ыттарына, т.б. белсенді араласып, оларды терең игеруге, бойына сің іруге, ө ң деуге мә жбү р етеді. Бұ ларды игерудің нақ тылы жолдары болады. Олар:

а) іс - ә рекет, қ ызмет, бұ ғ ан ойын, оқ у, ең бек ету жатады.

ә) қ арым – қ атынас, бұ л – адамдардың бір – бірімен ұ дайы, ү здіксіз алуан тү рлі қ оғ амдық қ атынастарда болуын керек етеді.

б) ө зіндік сана – сезімді дамыту, бұ ғ ан ми мен жү ректің ө з бетінше қ ызмет, іс - ә рекет етуі жатады.

Тұ лғ аны ә леуметтендіру. Индивидті тұ лғ ағ а айналдыру процесін ә леуметтендіру дейміз. Тұ лғ аның қ алыптасуы белсенді іс - ә рекет, қ ызмет істеуде жә не басқ а адамдармен қ арым – қ атынас жасауды іске асырады.

Тұ лғ аның қ алыптасуы оның белсенді іс - ә рекеті мен басқ а адамдармен пікір алмасу процесінде ө теді. Ә леуметтендіру индивидке сырттан еріксіз таң ылатын нә рсе емес. Керсінше, индивидтің іс - ә рекетке белсенді араласуымен, ө зінің қ имылы мен мінез – қ ұ лқ ын қ оғ ам талабына сай, лайық тап, ү немі дұ рыс жолғ а салып, ө згертіп отыру арқ ылы іске асады.

Соның арқ асында адамда ө з мінез – қ ұ лқ ын, іс - ә рекетін, қ ызметін басқ а адамдардың сондай мінез – қ ұ лық тарымен салыстыра бағ алау, сө йтіп ө зінің кім екенін тү сіну, ө зін - ө зі тану қ абілеті жетіледі.

Тұ лғ алық қ асиеттердің ішіндегі аса маң ыздысы оның ө мірге ө зіндік кө зқ арасының болуы. Адамның кө зқ арасы ғ ылыми немесе ғ ылыми емес, т.б. болуы мү мкін.

Адам тұ лғ ағ а айналуында екі ү лкен кезең нен ө теді. Біріншісі – туғ аннан ер жеткенге дейін. Екіншісі – ер жеткен, кемеліне келгеннен кейінгі кезең.

Тұ лғ ағ а айналудың бірінші кезең і барлық адамдарда бар, бірақ, екінші кезең нің сипаты барлық адамдарда байқ ала бармейді. Ал, кейбіреулер тіпті жиырма бес жасында тұ лғ ағ а айналады. Ә рине, ө кінішке қ арай, мұ ндайлар қ оғ амда ө те сирек кездеседі. Жеке дара адамды, индивидті тұ лғ ағ а айналдыруда ә р тү рлі оқ у орындарының атқ аратын қ ызметі зор.

Тұ лғ а тек қ ана ә леуметтік – қ оғ амдық қ атынастардың жемісі ғ ана емес, сонымен қ атар ә леуметтік іс - ә рекеттер, дің маң ызды субъектісі де болып саналады. Бұ л іс - ә рекет, қ ызмет қ оғ амның барлық салаларында ә рдайым кө рініп отырады. Мысалы, экономикада, саясатта, рухани ө мірде, т.б. Кө рнекті неміс ә леуметтанушысы Макс Вебер ә рбір адам ө зінің іс - ә рекетіне белгілі бір мә н, мағ ына береді деп атап кө рсеткен. Вебер осындай іс - ә рекеттің біреуге бағ ытталуын, нысаналауын тосу, кү ту, ү міт ету (ожидание) дейді. Мұ нсыз ешқ андай іс - ә рекет, қ имыл ә леуметтік болып саналмайды. Мұ ндай ә леуметтік іс – қ имылдың алуан тү рлері болады. Олардың ең бастысы мақ сатқ а сә йкес келетін іс - ә рекет (целенаправленное действие). Бұ л мақ сатқ а сә кес келетін іс - ә рекет тұ лғ аның ойлағ ан мақ сатына жету ү шін қ олданылады.

Вебер ә леуметтік іс - ә рекетті, қ имылды 4 типке бө леді:

а) Ақ ыл – ойдың мақ сатқ а бағ ытталуы (целерациональный). Мұ нда ә рбір іс - ә рекеттің мақ саты мен қ ұ рылымының бір – біріне сә йкестігі кө зделеді.

ә) Іс - ә рекеттің қ ұ ндылық қ а бағ ытталуы. Мұ нда ә рбір іс - ә рекеттің басқ а қ ұ ндылық, бағ алық ү шін ө мір сү руі (мысалы, діни немесе моральдық, т.б.) кө зделген.

б) Аффективтік. Бұ л адамның эмоциялық реакциясына негізделген (аффективия).

в) Дә стү рлік (яғ ни, салт – дә стү рлік). Мұ нда адамның іс - ә рекеті белгілі бір дә стү р, салтқ а сә йкес болады.

Тұ лғ аның ә леуметтік қ ызметі деп, адамның ө мірді ө зінше игеріп, мең геруі жә не адамның ө зінің қ оғ амдық қ атынастарды, қ ұ былыс, процестерді ө згертуші субъект ретінде дамып, жетілдірудін айтады.

Ә леуметтік іс - ә рекет пен қ ызметтің қ озғ аушы кү ші объективтік жағ дайларымен байланысты. Объективтік жағ дай адамдардың қ ажеттілігінен, мұ ң – мұ қ тажынан, мү ддесінен, мақ сатынан шығ ады.

Табиғ и қ ажеттілікке тамақ ішу, киім кию, баспана, т.б. қ ажеттіліктер (мұ қ таждық тар) жатады. Мұ ндай ә леуметтік қ ажеттілікке ең бек ету, басқ а адамдармен байланыс – қ атынаста болу, қ оғ амдық ө мірге араласу, т.б. қ ажеттеліктер (мұ қ таждық тар) кіреді.

Адам мү ддесі, мақ саты белгілі бір қ ажеттілікті (мұ қ таждық ты, зә рулікті) қ анағ аттандыру мү мкіндігіне қ арай тұ лғ аның іс - ә рекетінің, қ ызметтерінің бағ ыттарын белгілеп отырады.

Мү дделерінің, мақ саттардың негізінде ә леуметтік талап – тілектерді білдіретін адамдардың қ ажеттеліктері жатады. Осығ ан орай мү дде, мақ сат бір нә рсеге, затқ а деген қ ажеттілікті тү сінудің тү рі ретінде кө рінеді.

Қ ажеттілік тұ лғ аны ө зін қ оршағ ан ә леуметтік ортамен қ атар сыртқ ы табиғ атпен тығ ыз байланыстырады, ө йткені адам табиғ аттан ө зіне керегін алып, ө зінің мү ддесін мақ сатын қ анағ аттандырып отырады. Осылардың нә тижесінде тұ лғ а табиғ аттан біршама тә уелсіз болады.

Қ ажеттілік – объективті дү ниенің даму заң дарының негізгі бір тү рі. Осығ ан орай тұ лғ а қ ажеттілікті терең, жан – жақ ты тү сініп, оны мең геіп, ө зінің ісінде, қ ызметінде пайдаланып отырады. Екінші жағ ынан, қ ажеттілік тұ лғ аның ө мірдегі белсенділігін, жауапкершілігін арттырудың басты факторларына жатады. Тұ лғ аның атқ аратын іс - ә рекеті, қ ызметі белгілі бір нақ ты мү дделерді жү зеге асыруғ а бағ ытталады.

Бейімделу - ө мір сү ру жағ дайларының ө згерісіне деген сол адамның кө зқ арасының қ алыптасуына кө мектеседі, сө йтіп тү сініспеушіліктің нә тижесінде пайда болатын шиеленісті жоюғ а, я болмаса оны бә сендетуге жағ дай туғ ызады.

Мү дденің мақ сатқ а айналу сатысында қ озғ аушы кү ш ретінде болатын адамдардың ынталары, бастамалары, ниеттері, т.б. маң ызды рө л атқ арады, осылардың ө зара байланыс – қ атынастары тұ лғ аның қ ызметінің ә леуметтік жағ ын қ ұ райды. Ә леуметтік іс - ә рекеттің, қ ызметтің сырт кө рінісі адамның нақ тылы кө зқ арасынан, жалпы идеологиясынан да байқ алады.

Жеке адам мен қ оғ ам арасындағ ы ә леуметтік қ атынастар ә лекметтік бақ лау жағ дайында қ алыптасып, іске асырылады.

Ә леуметтік бақ ылау дегеніміз, оның ішінде қ ұ қ ық тық тү рде де реттеу арқ ылы ә леуметтік жү йені қ ұ райтын элементтердің ө зара ә рекетін реттеу жолымен қ амтамасыз етеді жә не сол жү йенің ө здігінен басқ арылу тә сілі болып табылады. Сө йтіп ә леуметтік бақ ылау дегеніміз, ол индивидтердің ә леуметтік тә ртібін тек саяси мекемелердің ғ ана тұ рғ ысынан емес, сонымен қ атар басқ а да ә леуметтік мекемелердің (яғ ни, білім берудің, мә дениеттің, мораль, т.б.) тарапынан да реттеу болып табылады.

М. Вебер атап кө рсеткендей, адамның мінез – қ ұ лқ ы деп, оның іс - ә рекетінің, қ ызметінің сыртқ ы кө рінісін айтады. Оның негізгі ү ш тү рі болады:

а) Инстинктивті; ә) қ арапайым; б) ә леуметтік;

Мінез – қ ұ лық тың бірінші жә не екінші тү рі кө бінесе саналы, ерікті емес тү ріне жатады да, оның ә леуметтік мә ні болмайды.

Ә леуметтік мінез – қ ұ лық ә р тү рлі болады, олар:

а) Индивидуалды (яғ ни, жеке адамның мінез - қ ұ лқ ы);

ә) Ұ жымдық – бұ л жалпы мұ қ таждығ ы, талап – тілегі жә не іс - ә рекет мақ сатының бірлігі негізінде қ ұ рылғ ан ұ йымдасқ ан топтын мінез – қ ұ лық тары;

б) Бұ қ аралық – бұ л бір типті, ә рі ұ йымдаспағ ан ү лкен бұ қ ара тобының мінез – қ ұ лқ ы.

Қ ылық – бұ л іс - ә рекет. Мұ ның ә леуметтік маң ызы жә не мә ні болады. Мысалы, анасы баласына уақ ытын тамақ бермесе, бұ л жағ ымсыз қ ылық болып есептеледі.

Ә леуметтік тә ртіп белгілі бір ә леуметтік ережелерге (нормаларғ а) сә йкес келсе, қ алыпты дейді. Ал, мінез – қ ұ лық нормағ а сә йкес келмесе, оны ауытқ ығ ан (немесе девианттық) мінез – қ ұ лық дейді. Бұ л ауытқ уды (девианттық) ә леуметтанудың арнаулы теориясы – ауытқ у мінез – қ ұ лқ ының ә леуметтану зерттейді.

Ауытқ у тә ртібіне қ ұ қ ық пен мораль принциптерінен кейін кету, оларды бұ зу жатады.

Ауытқ у тә ртібі ең бек, ө ндіріс саласында, жеке адамдар арасында, ұ йыцмдық қ арым – қ атынастарда, қ ызметте, жұ мыста, тұ рмыс салтында, т.б. жиі кездесіп отырады. Мұ ндай жат қ ылық тарғ а бұ зақ ылық, ұ рлық, маскү немдік, нашақ орлық, ө з - ө зіне қ ол жұ мсау, жезө кшелік, т.б. жатады. Мұ ндай ауытқ у қ у мінез – қ ұ лық тарына қ арсы кү рестер еліміздің барлық салаларында алуан тү рлі ә дістермен қ атаң жү зеге асырылуда.

Бақ ылау сұ рақ тары:

Индивид дегеніміз кім?

Тұ лғ а ұ ғ ымының мағ ынасы

Жеке адам қ алай тү сінесің

Тұ лғ аның ә леуметтік жағ дайы

Ә леуметтік мінез-қ ұ лық

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

Негізгі ә дебиеттер:

1.Ж.Сә рсенова., Т. Тә ң ірбергенова. Ә леуметтану. А. 2000

2.Ә.Х.Тұ рғ анбаев., Социология Лекциялар курсы, Алматы «Білім» 2001.

3.Р.Ә бсаттаров, Дә кенов., Ә леуметтану. Алматы, 2004

4.А.И.Иекенов., Ә леуметтану негіздері. Алматы, 2004

5.К.Габдуллина., Социология. Алматы, 2005

6.Социология. Оқ улық. Алматы, 2005

7.Социологиялық сө здік., Алматы, 2003

8.Ш.Қ.Қ арабаев., Ә леуметтану негіздері., Алматы, 2007

9.Қ.Ж.Рахметов., А.Н.Болатова., З.Н.Исмагамбетова., Социология. Алматы, 2005

Қ осымша ә дебиеттер тізімі:

1.Г.О.Ә бдікерова., Тұ лғ аның саяси ә леуметтенуі. Алматы, 2002

2.Ф.И.Шарков., Социология, 2007

3.А.Нысанбаев., Адам жә не ашық қ оғ ам, Алматы, 1998.

4.Капитонов Э. А. Социология ХХ века. - Ростов - на - Дону. - 1996.

5.Фролов С. С. Основы социологии: Учебное пособие. – м.: Юрист. –1997.

6.Штампка П. Социология социальных отношений / Пер. с англ., под ред. В. А. Ядова. – м.: 1996.