Дәріс № 11 Экономикалық әлеуметтану. Отбасы әлеуметтануы.

Мақ саты: студенттерді экономикалық ә леуметтану жағ дайлармен таныстыру. Оларғ а экономика ұ ғ ымының мә нін тү сіндіру.

Дә ріс жоспары:

1.Экономика ұ ғ ымының тү сінігі.

2.Экономикалық ә леуметтанудың мә ртебесі мен ерекшеліктері.

3.Экономикалық білімнің қ ұ рылымы.

4.Экономикалық жү йенің ә леуметтанулық талдауы.

Дә ріс тезистері:

Экономикалық ә леуметтану жалпы ә леуметтану ғ ылымының қ оғ амның экономикалық ө мірін зерттейтін арнаулы ә леуметтанудың қ арқ ынды дамуымен жә не оның экономикалық процестерімен тығ ыз байланысының негізінде пайда болды.Осығ ан орай экономикалық ә леуметтанудың объектісіне зерттеушінің қ алауына қ арай алынғ ан қ андай да болмасын экономикалық жә не ә леуметтік тұ рғ ыдан бір-бірімен тығ ыз байланысқ ан қ ұ былыстар мен процестер жатады.Ал, экономикалық ә леуметтану пә ніне қ оғ амның экономикалық дамуының ә леуметтік аспектілері жатады.Бұ ғ ан экономикалық алуан тү рлі адамдар бірлестігі, мысалы, ө ндіріс ең бек ұ жымдары, ө ндіріс саласындағ ы ә леуметтік қ атынастар, (ү стемдік ету – бағ ыну, басқ ару – орындау)ең беккерлердің ө ндірісті басқ аруғ а қ атынасуы, жұ мыс кү шінің тұ рақ сыздығ ы, ауысуы, миграция, мамандық ты іріктеп алу, ең бек ұ жымдарының ә леуметтік қ орлары мен ресурстық мү мкіншіліктері, адам жә не алуан тү рлі топтардың экономикалық іс-ә рекеттің себеп-дә лелдері, экономикалық сана, экономикалық ойлау жағ дайы, кө ң іл-кү й, тә ртіп, мұ қ таждық, талап-тілек, ә леуметтік қ ұ ндылық тардың ең бектің ө німділігіне, тауардың сапасының артуына ә сері, тағ ы басқ алар жатады.

Экономикалық ә леуметтану экономикалық процестерді адамдардың іс-ә рекеті, қ ызметінің жемісі ретінде қ арайды.Қ оғ амдағ ы адамдардың материалдық тұ рмыс жағ дайы ә р тү рлі болғ андық тан, олардың мұ қ таждық ты талап-тілектері де, тұ тыну дә режелері де ә р тү рлі. Сондық тан олар қ оғ амда ә р тү рлі рольдер, яғ ни қ ызмет атқ арды, осығ ан сә йкес олар қ оғ амда ә р тү рлі орында, жағ дайда, беделде болады.Экономикалық ә леуметтану экономиканы зерттеудің басты мә селесі ретінде экономиканы ө з алдына жү йе деп қ аралды.Ал, экономикалық жү йеде – ө ндіріс - бө лу – айырбастау - тұ тыну жү зеге асырылады.Ал, бұ л процестің нарық тық тү рі «Сұ раныс жә не ұ сыныс». Нарық дегеніміз – тар мағ ынада – азық – тү лік жә не басқ а ө ндіріс бұ йымдарын, тауарларды сататын сауда орны.

Ғ ылыми тілмен айтқ анда ол тауар айналымының ө рісі, сатып алу мен сату ісінің жиынтығ ы. Тауарларды ұ сыну жә не оғ ан деген талу қ абілеті бар сұ раныс.Нарық теориясы ұ дайы ө ндіріс теориясының қ ұ рамды бір бө лігі. Нарық тауар ө ндірісі туып ө суімен қ атар пайда болып дами бастайды ә сіресе ол қ ала мен ауылда натуралдық шаруашылық ыдырап қ оғ амдық ең бек бө лінісі терең дей тү скен кезде етек алып кең ейеді.

Ә леуметтік зерттеу бұ л екі процесс яғ ни сұ раныс пен ұ сыныс қ атар қ олданылады ө йткені зерттеуші ә леуметтанушының басты назары ең алдымен мұ ндағ ы алуан тү рлі адамдардың олардың топтарының мінез-қ ұ лқ ына аударылады.Адам жә не оның топтары - жұ мысшы, қ ызметкер, тұ тынушы, айырбастаушы, сатушы, сатып алушы, т.б ретінде қ арастырылады.Экономикалық дамудың ә леуметтік аспектілерін жан-жақ ты ескеріп, талдап отыру керек.

Мысалы: Ә леуметтік, рухани қ ұ ндылық тары бойынша адамның ең жоғ ары қ асиеттері – инабаттылығ ы, ұ қ ыптылығ ы, оның қ айырымдылығ ы, ә ділеттілігі жауапкершілігі, белсенділігі шаруашылығ ы т.б қ оғ амдық ө ндірісті дамытып, оның ө німін кө бейтуге сапалы тауарларды кө п ө ндіруге тікелей ә серін тигізіп отырады.

Осыларғ а орай, экономикалық ә леуметтану ең бектің мазмұ ны мен тү рлерін, яғ ни жұ мысшылар мен қ ызметкерлердің білім дең гейі мен мамандығ ы, саналылығ ы, ә ділеттілігі, белсенділігі, жауапкершілігі т.б. қ асиеттері ең бек процесіне қ алай ә сер етуін зерттейді.

Экономикалық ә леуметтану бір ерекшелігі сол, ол экономикалық қ ұ былыстар мен процестерді жеке адамның, топтың, оның ішінде жіктің ойлау жә не мінез-қ ұ лқ ымен тығ ыз байланыстырады. Сө йтіп ол экономиканы реттеудің, басқ арудың ә леуметтік механизмін ашады да, экономикалық сананы, экономикалық ойлауды, экономикалық ынта, ық ылас, мә дениет т.б. мә селелерді зерттейді.

Экономика – ә леуметтанудың зерттеу объектісі

Қ азіргі уақ ытта біздің еліміз нарық тық экономикағ а ө туде.Ал, нарық тық экономика деп нарық тық қ атынастарғ а негізделген шаруашылық ө мірін ұ йымдастыру, оның белгілі бір дең гейдегі қ ұ рылымы мен шартты жағ дайды айтамыз.

Нарық тық қ атынастар – бұ л экономикалық қ атынастар.Нарық тық қ атынастарғ а ө туге байланысты жаң а экономикалық қ ұ былыстар мен процестер (жекешелендіру, акцияландыру, аренда, фирма, корпорация, аукцион, биржа, т.б) ө мірге келіп, жаң а ұ ғ ымдар тү сініктерді, туғ ызды. Бұ л қ ұ былыстарды оларды бейнелейтін ұ ғ ымдарды экономикалық теория тікелей зерттейді. Ал, ә леуметтану осындай экономикалық мә селелерді қ арастырғ анда, ең алдымен адамның, ә леуметтік топтың, жіктің экономикалық мінез-қ ұ лқ ын зерттейді. Сондық тан экономикалық ә леуметтану қ андай да бір экономикалық қ ұ былыс, процесс болмасын, оларды талдау, анық тауда ә р уақ ытта нақ тылы жеке адамнан, оның топ-жіктерінен, олардың ө мір тіршілік ерекшеліктерінен, жағ дайынан бастайды.

Сонымен, экономикалық жү йедегі адам, оның нысана бағ ыттары, тә ртібі – міне экономикалық ә леуметтанудың экономикалық қ ұ былыстар мен процестерді зерттеудің басты бағ ыттары мен мә селелері.Дә лірегі, адамның ө мір сү ріп отырғ ан ортасы - қ азіргі экономикалық жү йеге қ атынасы, ондағ ы алуан тү рлі жү ріп жатқ ан ө згерістерге (ой-пікірлері, кө зқ арастары) нарық тық қ атынастарғ а, ондағ ы экономикалық реформаларғ а қ атынасын зерттейді.Алғ ашқ ы кезде кө пшілік халық нарық тық қ атынастарғ а ондағ ы экономикағ а кө шкісі келмей оғ ан бө гет жасады. Елде мұ ндай жағ дайдың болуы ескі стереотипті ойлаудың, болып жатқ ан іс-ә рекеттің сол уақ ыттағ ы нертоотпалылығ ымен тү сіндіруге болады.Тек қ ана кейінгі 2-3 жылғ а ғ ана халық нарық тық экономиканың қ ай жағ ынан болсын, пайдалы тиімді екенін тү сініп, мойындайды.Сө йтіп, қ азіргі халық тың басым кө пшілігі нарық тық экономикалық қ атынастарды жақ тап, оның ілгері дамуына кү ш салуда.Экономикалық ә леуметтану экономикалық қ ұ былыстар мен процесстерді зерттегенде белгілі бір ә дістемелік қ ағ идаларғ а сү йенеді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

Экономикалық ә леуметтанудың пайда болуы.

Экономикалық ә леуметтанудың ерекшеліктері.

Экономика ұ ғ ымының мә ні.

Экономикалық жү йенің типтері.

Экономикалық мә дениет тү сінігі.

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

Негізгі ә дебиеттер:

1.Ж.Сә рсенова., Т. Тә ң ірбергенова. Ә леуметтану. А. 2000

2.Ә.Х.Тұ рғ анбаев., Социология Лекциялар курсы, Алматы «Білім» 2001.

3.Р.Ә бсаттаров, Дә кенов., Ә леуметтану. Алматы, 2004

4.А.И.Иекенов., Ә леуметтану негіздері. Алматы, 2004

5.К.Габдуллина., Социология. Алматы, 2005

6.Социология. Оқ улық. Алматы, 2005

7.Социологиялық сө здік., Алматы, 2003

8.Ш.Қ.Қ арабаев., Ә леуметтану негіздері., Алматы, 2007

9.Қ.Ж.Рахметов., А.Н.Болатова., З.Н.Исмагамбетова., Социология. Алматы, 2005

Қ осымша ә дебиеттер тізімі:

1.Г.О.Ә бдікерова., Тұ лғ аның саяси ә леуметтенуі. Алматы, 2002

2.Ф.И.Шарков., Социология, 2007

3.А.Нысанбаев., Адам жә не ашық қ оғ ам, Алматы, 1998.

4.Капитонов Э. А. Социология ХХ века. - Ростов - на - Дону. - 1996.