РЕпоРТАЖдыҢ ЦЕмЕНТІ мЕН АРмАТУРАЛАРы

Сонымен жас досым, екеуміз бір нә рсені анық тадық. Сен алдың а “ертең

тележурналист боламын” деген ү лкен мақ сат қ ойдың. Енді алдағ ы

жылдарың осы мақ сатты іске асыруғ а арналатын болады. Бү гін сен

бізбен бірге тележурналистикадағ ы жанрлардың “королі” - репортаж

ә лемін аралап қ айтасың.

Репортаждың да ө зіне тә н қ ұ рылыс материалдары бар. Технологиялық

жағ ынан репортаж: подводка, ЗКТ, синхрон, шумовой, стенд‑ ап, от‑

водка сынды бө лшектерден қ ұ ралады. Терминдерді ә дейі аудармасыз

бердік.

подводка (кіріспе)

Ә детте сен теледидар қ осып жаң алық тарды кө ргенде репортаждың бір-

ден басталып кетпейтінін байқ ағ ан шығ арсың. Тілшінің дауысы шық пас

бұ рын студиядағ ы диктор алдағ ы репортаждың тү п-тө ркінін баяндап

береді. Кө біне баяндамасы 3-4 сө йлемнен аспайды. Диктордың осы

сө здері “подводка” деп аталады. Тілші емес диктор оқ ыса да, подводка

- репортаждың айрылмас бө лігі. Оны тілші, яғ ни, жақ ын болашақ та ө зің

жазатын боласың.

Мысал: (студиядағ ы диктор) “Бү гін Алматы ә кімі Ахметжан Есімов

қ аланың алдағ ы қ ысқ а деген дайындығ ын тексерді. Тексеру барысында

қ ала ә кімі екі жылу қ азандығ ын аралап кө ріп, тиісті департамент бас-

шыларына дайындық ты қ арашаның онына дейін аяқ тауды тапсырды.

Толығ ырақ Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбековтың репортажында”.

ЗКТ

Қ азақ станның ең ірі, мемлекеттік телеарнасында тілші болып қ ызмет іс-

тейтін тә жірибелі Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбековтың репортажын қ арап отырып

сен біраз нә рсені аң ғ ара бастадың. Кө бінесе тілші сө йлегенде, тақ ырыпқ а

қ атысты тү рлі бейнекө ріністер кө рсетілді. Тілшінің ө зі кө рінбеді. Мұ ны

кадр сыртындағ ы мә тін дейді. Ресми термин бойынша “Закадровый

текст”, қ ысқ артылғ аны ЗКТ.

Қ алыптасқ ан тә жірибе бойынша, тілшілердің кө бісі репортаждағ ы негізгі

жаң алық тарды осы ЗКТ арқ ылы жеткізуге тырысады.

Мысал: (ЗКТ Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбеков) “Былтырғ ы қ ыста қ ала

тұ рғ ындарының біразы аяз кезінде дірдектеп тоң ып шық қ ан

болатын. Биыл ондай олқ ылық тарғ а орын бермеу мақ сатында,

Ахметжан есімов қ осымша 40 тонна мазуттың жеткізілгендігін

хабарлады. Ол мазут Алматы сынды ү лкен шаһ ардың жылуғ а

деген барлық қ ажеттіліктерін ө теуі тиіс”.

(ЗКТ Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбеков) “Алдымен қ ала ә кімі нө мірі екінші

жылу қ азандығ ына бас сұ қ ты. Осы қ азандық Алматының жарты-

сынан астамын жылумен қ амтамасыз етіп отыр. Қ азандық бас-

шысы ә кімге нысанды аралап кө рсетіп, атқ арылғ ан жұ мыстар

жайында есеп берді”.

(ЗКТ Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбеков) “Қ аланың қ ысқ а дайындығ ын

бақ ылағ ан ә кімнің атқ арылғ ан шаруалар барысына кө ң ілі толды.

Ахметжан есімов қ арашаның басында тағ ы бір келуге уә де берді.

Қ азандық басшыларының ө з уә десін орындауғ а деген қ ауқ арын

сол кезде шындап білетін боламыз деп мә лімдеді, қ ала ә кімі”.

синхрон

Синхрон дегеніміз кә дімгі сұ хбат. Біреудің тілшіге берген сұ хбаты, былай-

ша айтқ анда камерағ а қ арап тұ рып сө йлеген сө здері. Бейне мен дыбыс

ү йлескендіктен (еріннің қ озғ алысы) - “синхрон” деген ресми техникалық

анық тама берілген. Репортаж мә тінінде СХР деп қ ысқ артылып жазылады.

Мысал: (сХр: Ыстық бай суық беков - Алматы қ аласы жылу

департаментінің бастығ ы) “Ия, осы қ ысқ а қ атты дайында-

лып жатырмыз. Мазут бізге ресейден келді. енді оны жылу

қ азандық тарына бө летін боламыз”.

Мысал: (сХр: Ахметжан есімов - Алматы қ аласының ә кімі) “Биыл

жылумен қ амтамасыз етуге 2 миллиард тең ге бө лініп отыр.

Ол ақ ша жетеді. Мен бү гін біраз тапсырма бердім. Қ ысқ а деген

дайындық ты қ атаң бақ ылауда ұ стайтын боламыз”.

Шумовой

Репортажды кө ріп отырып, кейде Тісқ ақ қ ан ағ амыздың ү ндемей

қ алатынын байқ адық. Ү йреншікті дауыстың орнына жылу қ азандығ ындағ ы

жұ мысшылардың қ алай жұ мыс істеп жатқ андығ ы, қ ұ рылғ ылардың

дү рілдеп тұ рғ андығ ы бірер секундқ а кө рсетілді. Арнайы комментарий-

сіз-ақ тү сінікті кө ріністер телерепортаждағ ы термин тілімен “Шумовой”

деп аталады.

стенд-Ап

Міне, кадрда Тісқ ақ қ ан ағ амыздың ө зі де кө рінді. Микрофонды ұ стап

алып, бірденені баяндап жатты. Тілшінің кадрғ а шығ уын - телерепортаж-

да Стенд-Ап дейді. Ағ ылшын тілінен аударғ анда тұ ру деген мағ ынаны

білдіреді. Негізі, қ ақ иып тұ ру міндет емес, кейде тілші Стенд-апты жү ріп,

отырып, жатып та жасай беруі мү мкін.

Стенд-Ап репортажда орынды, орынсыз жасала бермейді. Ол белгілі бір

ақ паратқ а қ атысты бейнематериал жоқ болғ ан кезде, немесе тілшінің

артында тарихи қ ұ былыстар орын алып жатқ ан кезде (ө рт, жарылыс,

митинг, концерт, жә не т.б), репортаждағ ы ә ң гіме ауанын басқ а бағ ытқ а

бұ ру қ ажет болғ анда, қ ортынды пікір білдіру керек кезде ғ ана жасалады.

Технологиялық тұ рғ ыдан

Стенд-Ап ү шке бө лінеді: Кіріспе стенд-ап (репортаждың басында), кө пір

стенд-ап (репортаждың ортасында), қ ортынды стенд-ап (репортаждың

соң ында). Тө мендегі мысалда тілшінің қ ортынды пікір білдіретін Стенд-

апы кө рсетілген.

Мысал: (стенд-Ап Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбеков) “Биылғ ы қ ыс

Алматының жаң а ә кімі ү шін кү рделі сынақ болғ алы тұ р.

Табиғ аттың қ андай мінез танытары ә лі белгісіз. Қ ала басшысы алдымен бө лінген қ аржының қ алай жұ мсалғ андығ ын мұ қ ият

тексермек. Ол ү шін алдағ ы жұ мада ә кімдікте арнайы жина-

лыс ө ткізетін болып шешті. Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбеков, Тү сіргіш

Басқ ышбаев - Қ азақ телеарнасы ү шін арнайы Алматыдан”.

Отводка

Жас досым, сен кү нде смокинг кие бермейсің ғ ой. Сол сияқ ты репортаж-

да да ө те сирек, тек орынды тұ старда қ олданылатын нә рсе бар. Отвод-

ка - репортажғ а қ атысты ақ параттың сол бейнесюжетке симай қ алғ ан

жағ дайларында артынан студиядағ ы диктор хабарлайтын ақ парат.

Мысалы тілші футбол матчының басталғ андығ ы туралы репортаж бер-

ді. Репортаж дайындалып жатқ анда матчтағ ы қ ортынды есеп ә лі белгісіз

қ алды дейік, сол кезде репортаж кө рсетілгеннен кейін студиядағ ы дик-

тор қ ортынды есеп жайлы ақ парат береді. Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбековтың

жағ дайында репортаж дайындалып біткеннен кейін, қ ала ә кімдігінің

баспасө з-қ ызметі тақ ырыпқ а қ атысты жаң а ақ парат таратуы мү мкін. От-

водка сол кезде жазылады. Оның мә тінін не тілші, не диктор ә зірлейді.

Мысал: отводка (студиядағ ы диктор) “Алматығ а тағ ы 2 мың

тонна кө мір жеткізілмек. Бұ л туралы жаң а ғ ана қ ала ә кімдігінің

баспасө з-қ ызметі хабарлады. Кө мір мазут жетпей қ алғ ан

жағ дайда пайдаланылмақ. екібастұ здан шық қ ан кө мір қ ала

қ оймаларына келесі аптада келетін болады. Хабарымызды

жалғ астырамыз”.

Біз репортаждың негізгі қ ұ рылыс материалдарын шолып шық тық. Енді

осылардан классикалық репортаждың мә тінін (сценарийін - ред.) қ ұ рып

кө рейік.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Репортаж: Алматының қ ысқ а дайындығ ы

Автор: Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбеков

Оператор: Тү сіргіш Басқ ышбаев

Хронометраж: 1, 48

Эфир: 06.09.2008 20: 00

подводка: Бү гін Алматы ә кімі Ахметжан Есімов қ аланың алдағ ы

қ ысқ а деген дайындығ ын тексерді. Тексеру барысында қ ала ә кімі екі

жылу қ азандығ ын аралап кө ріп, тиісті департамент басшыларына

дайындық ты қ арашаның онына дейін аяқ тауды тапсырды. Толығ ырақ

Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбековтың репортажында.

ЗКТ: Алдымен қ ала ә кімі нө мірі екінші жылу қ азандығ ына бас

сұ қ ты. Осы қ азандық Алматының жартысынан астамын жылумен

қ амтамасыз етіп отыр. Қ азандық басшысы ә кімге нысанды аралап

кө рсетіп, атқ арылғ ан жұ мыстар жайында есеп берді.

сХр: Ыстық бай суық беков - Алматы қ аласы жылу

департаментінің бастығ ы

Ия, осы қ ысқ а қ атты дайындалып жатырмыз. Мазут бізге ре-

сейден келді. енді оны жылу қ азандық тарына бө летін боламыз.

ЗКТ: Былтырғ ы қ ыста қ ала тұ рғ ындарының біразы аяз кезінде дір-

дектеп тоң ып шық қ ан болатын. Биыл ондай олқ ылық тарғ а орын

бермеу мақ сатында, Ахметжан Есімов қ осымша 40 тонна мазуттың

жеткізгендігін хабарлады. Ол мазут Алматы сынды ү лкен шаһ ардың

жылуғ а деген барлық қ ажеттіліктерін ө теуі тиіс.

сХр: Ахметжан есімов - Алматы қ аласының ә кімі

Биыл жылумен қ амтамасыз етуге 2 миллиард тең ге бө лініп

отыр. Ол ақ ша жетеді. Мен бү гін біраз тапсырма бердім. Қ ысқ а

деген дайындық ты қ атаң бақ ылауда ұ стайтын боламыз.

ШУМОВОЙ (жұ мысшылар, қ ұ рылғ ылар)

ЗКТ: Қ аланың қ ысқ а дайындығ ын бақ ылағ ан ә кімнің атқ арылғ ан ша-

руалар барысына кө ң ілі толды. Ахметжан Есімов қ арашаның басында

тағ ы бір елуге уә де берді. Қ азандық басшыларынң ө з уә десін орындауғ а

деген қ ауқ арын сол кезде шындап білетін боламыз деп мә лімдеді, қ ала

ә кімі.

стенд-Ап: Биылғ ы қ ыс Алматының жаң а ә кімі ү шін кү рделі

сынақ болғ алы тұ р. Табиғ аттың қ андай мінез танытары ә лі

белгісіз. Қ ала басшысы алдымен бө лінген қ аржының қ алай

жұ мсалғ андығ ын мұ қ ият тексермек. Ол ү шін алдағ ы жұ мада

ә кімдікте арнайы жиналыс ө ткізетін болып шешті.

Тісқ ақ қ ан Жазғ ышбеков, Тү сіргіш Басқ ышбаев - Қ азақ телеарна-

сы ү шін арнайы Алматыдан.

Отводка: Алматығ а тағ ы 2 мың тонна кө мір жеткізілмек. Бұ л туралы жаң а ғ ана қ ала ә кімдігінің баспасө з-қ ызметі хабарлады. Кө мір

мазут жетпей қ алғ ан жағ дайда пайдаланылмақ. Екібастұ здан шық қ ан

кө мір қ ала қ оймаларына келесі аптада келетін болады. Хабарымызды

жалғ астырамыз.

Мә тінге қ арап осы репортаждың формуласын тез шығ арып алуғ а болады:

подводка(ЗКТ‑ СХР‑ ЗКТ‑ СХР‑ ШУм‑ ЗКТ‑ Стенд‑ Ап)отводка

Бұ л толық қ анды, барлық элементтерден қ ұ ралғ ан репортаждың фор-

муласы. Шынын айтсақ мен телевизиядағ ы тә жірибемде мұ ндай

формуладағ ы репортаждарды кө п кездестіре қ оймадым. Кө біне репор-

таждар элементтердің барлығ ын жинақ тай бермейді, ә рі ол міндет емес.

Жалпы репортаж дә л осындай болу керек деген қ атып қ алғ ан қ ағ ида

жоқ, репортаждың сценарийін автордың ө зі орын алғ ан жағ дайғ а қ арап

лайық тай береді.

Қ азіргі қ азақ телевизиясында жиі кездесетін репортаж формулалары:

подводка(ЗКТ‑ СХР‑ ЗКТ‑ СХР‑ ЗКТ)

подводка(Стенд‑ Ап‑ СХР‑ ЗКТ‑ СХР‑ ЗКТ)