Бейспецификалық сиалодениттер.

Клиникалық ағ ымына сә йкес сиалодениттер жедел жә не созылмалы болып \бө лінеді. Бұ лай жіктелуі аурудың жедел жә не созылмалы сатыларының болуымен байланысты, сонымен қ атар, кей жағ дайда жедел ағ ымдағ ы сиалодениттер созылмалығ а ауыспай ө туі жә не керісінше басынан созылмалы болып дамып (біріншілік созылмалы), кейде аурудың соң ғ ы сатыларында ө ршуі мү мкін.

Жедел сиалодениттер. Жедел сиалодениттер кө бінесе инфекционды ауруханаларда, терапиялық бө лімшелерде, хирургиялық жә не балалар емханаларында кездеседі жә не негізгі патологиялық процеспен ілеспелі сипатта болады.

Жедел сиалодениттер ә детте қ ұ лақ маң ы бездерінің аймағ ында орналасады. Сондық тан ә дебиеттерде негізінен жедел паротиттер сипатталады. Сирек жағ дайда қ абыну ү рдісіне жақ асты, тіласты жә не кіші сілекей бездері шалдығ ады. Бұ л жақ асты, тіласты жә не кіші сілекей бездерінен, ауыз қ уысынан без ө зектеріне микрофлораның ө туіне кедергі болу ү шін, қ ұ рамында кө п мө лшерде муцины бар сілекей бө лінуімен тү сіндіріледі.

Жедел паротит кез келген ауыр ағ ымдағ ы ауруда дамуы мү мкін, кө бінесе тифтерде кездеседі (П.А. Герцен, К.П. Маркузе, С.М. Рубашев жә не т.б.) Инфекция негізінен стомагенді жолмен таралады деп есептеледі. Жедел сиалоденипттерде (жиі паротиттерде) сілекей безі ө зектерде аралас микрофлора кездеседі: стафилококктар, пневмококктар, диплококктар, стрептококктар, ішек таяқ шасы жә не т.б. Бұ ндай флора ауыз қ уысында ә рдайым кездесуі мү мкін. Бұ л факт, инфекцияның сілекей безінің ө зегі арқ ылы енетін соматогенді жол болып табылатындығ ын болжауда.

Инфекция таралуының гематогенді жолы, қ андай да бір инфекциялық аурумен ілесіп жү ретін жедел паротиттерде орын алады. Бұ лндай кезде сілекей бездерінде жалпы ауруды шақ ырғ ан қ оздырғ аш анық талады: пневмонияда- пневмококк, менингитте- менингококк жә не т.б. Сілекей бездерінің екі жақ ты зақ ымдалуы да инфекцияның гематогенді жолмен таралғ андағ ы кө рінісі болып табылады.

Сілекей бездерінде лимфа ұ лпаларының табылуы жә не аталмыш ұ лпаның инфекционды процесске араласуы сілекей бездеріне инфекцияның лимфогенді жолмен таралуын болжайды.

Жедел сиалодениттер серозды, ірің ді жә не гангренозды.

Серозды тү рінде сілекей бездерінің лейкоцитарлы инфильтрациясы, ісінуі, гиперемиясы байқ алады. Сілекей безі ө зектерінің эпителииі ісініп, тұ тқ ыр секрет жиналады жә не эпителийдің қ абыршақ танып (слущивание) кө п мө лшерде микробтар болады (кө бінесе кокктар). Аурудың жең іл сатысында патологиялық ү рдіс кері дамуы мү мкін. Бұ ндай жағ дайда ісінудің азайып инфилтраттың сің уі болады жә не қ абынулы кө ріністер басыла бастайды.

Жедел серозды сиалоденит ірің ді сиалоденитке ауысқ анда лейкоцитарлы инфилтрат арта тү седі. Ісінген жә не толық қ анды ұ лпаларда қ анталау ошақ тары кө ріне бастайды. Кіші жә не орта мө лшердегі без ө зектерінде кө п мө лшерде лейкоцит пен дегенерирленген эпителийдің қ абыршақ тануы (слущивание) жү зеге асады. Бездердің жеке бө ліктері ірің ді ү рдіске шалдығ ады, яғ ни, кө лденең кесіндісінде қ орғ ансыз кө збен кө рінетін микроабсцесстердің бірігуінен тү зілетін іші ірің ге тола ірі қ уыстардың орын алуы кө рініс табады.

Ә детте жедел паротит ауыз қ уысының қ ұ рғ ау сеземімімен, қ ұ лақ маң ы аймағ ының ісініп ауырсынуымен, дене қ ызуының жоғ арлауымен, жалпы жағ дайының нашарлауымен басталады. Ісіну қ ұ лақ сырғ алығ ының айналасында тағ а тә різденіп оналасады, таралуы: жоғ ары- бет сү йегі доғ асына дейін, алдың ғ ы жағ ында- шайнау бұ лшық етінің алдың ғ ы жиегіне дейін, артынан- емшек тә різді ө сіндіге дейін, астынан- тө менгі жақ сү йегінің тө менгі жиегіне дейін. Қ абынғ ан жақ тағ ы қ ұ лақ сырғ алығ ы дең гейінен жоғ ары тұ рады. Ауырсыну тамақ жегенде кү шейе тү седі, кейде ауырсыну тағ амды кө ргенде басталады.

Аурудың ерте сатысында без аймағ ының пальпациясында инфильтрациялық ошақ тар анық талады, бірақ, сілекей безі ұ лпасының тығ ыздалуы ә лі болмауы мү мкін. Ауыздың ашылуы қ иындық туғ ызбайды. Қ абынғ ан без ө зегі аймағ ында гиперемия пайда болады. ө зектен аз мө лшерде секрет (шамамен 20мин. ішінде 0, 3-0, 5 мл) бө лінеді. Кө бінесе зақ ымдалғ ан безден сілекей бө лінбеуі мү мкін, бездің пальпациясында ө зектен тамшы тү ріндегі ірің бө лінуі мү мкін.

Сілекей безінде қ абынулы ү рдіс жылдам таралады. Ауырсыну шыдатпайды. Безді ү стіндегі тері қ ызара тү седі. Ісіну ө сіп, аурудың 2-3 кү нінде кө рші аймақ тарғ а таралуы мү мкін: самайлық, ұ рттық, жақ асты. Аталғ ан аймақ тардың ү стіндегі терісі де гиперемияланады. Пальпацияда қ ұ лақ маң ы безі аймағ ының тығ ыз инфильтрациясы анық талады, кей жағ дайда инфильтрация кө рші аймақ тарғ а таралуы мү мкін. Бездің ірің ді ыдырауында жұ мсару ошақ тарын анық тау қ иынғ а соғ ады. Тек ірің ді ыдырау ү рдісіне бездің капсуласы да ұ шыраса ғ ана флюктуациялық ошақ ты анық тауғ а болады. Аурудың бұ л сатысында ауыздың ашылуы қ иындайды. Бездың шығ ыргыш ө зегінің сағ асынан ірің бө лінеді, кейде едә уір мө лшерде; егер бездің ү стін басқ анда ірің нің бө лінуі кү шейе тү седі. Қ ұ лақ маң ы безінің айналасында орналасқ ан ірің діктер терінің бетіне ашылуы мү мкін. Тү зілген жыланкө здер ірің нің ағ уы тоқ тағ аннан кейін ө здігінен бітелуі мү мкін; сілекей жыланкө здері салыстырмалы тү рде сирек кездеседі.

Гангренозды паротиттің ағ ымы ө те қ атты болады. Бірақ аталғ ан кө рініс жедел дистрофиялық белгілермен қ атар жү ргенде, қ абынулы кө ріністер баяу дамиды, кейде дене қ ызуы жоғ арламауы мү мкін. Некрозғ а ұ шырағ ан бездер бө лініп, аз мө лшерде ұ зақ мерзімде шығ ады. Кейде тіпті бездің бү кіл денесінің ө лі еттенуі болады. Бө лек жағ дайларда ауру ө ліммен бітуі мү мкін.

Серозды жә не ірің ді паротиттерде ауру ағ ымы қ олайлы болғ анда қ абыну ү рдістері 10-15 кү нде баяу басылады. Дене қ ызуы қ алпына келіп, ауырсыну басылады, жалпы жағ дайы жақ сарып науқ астың тә беті ашылады. Қ ұ лақ маң ы безіндегі ә сә ну басылып, кейін мү лде жоғ алады. Безден бө лінетін сілекей бірте-бірте мө лдірлене тү седі. Тамақ жеу барысында ешқ андай ауырсыну сезімі байқ алмайды.