Жедел сиалодениттердің емі.

Аурудың бас кезінде, яғ ни, серозды қ абынудың белгілері мен сілекей бө лінуінің азаюында, емдеу шаралары қ абынулы ү рдістердің басылуы мен сілекей бө лінуін қ алпына келуіге бағ ытталуы керек. Саливацияны жоғ арылату мақ сатында тұ зқ ышқ ышқ ылды пилокарпиннің 1%-тік ерітіндісін 5-6 тамшыдан кү ніне 3-4 рет ішке қ абылдау керек. Қ абынғ ан сілекей безінің ө зегі арқ ылы кү нде 1мл диаминацин антибиотигі мен 0, 5%-тік новокаин ерітіндісін енгізу керек. Бұ дан басқ а физиотерапиялық процедураларды тағ айындайды: грелка, УВЧ-терапия. Аталғ ан шаралар кейде патологиялық ү рдістің басылуына жеткілікті болады.

Созылмалы сиалоадениттер мен сиалодохиты. Созылмалы сиалоадениттер кө бінесе қ ұ лақ маң ы безін зақ ымдайды. Ә дебиеттерде біріншілік созылмалы сиалоадениттер келесі атаулармен аталады: «қ ұ лақ маң ы безінің интирмитирлеуші ісігі», «қ абынулы ісік», «сілекей безінің гипертрофиясы», «бездің гиперплазиясы» жә не т.б. Бұ ндай атаулардың кө птігі бұ л аурулардың ә лі толық зерттелмегендігін білдіреді. Аурудың этиологиясы мен патогенезі бойынша деректер ө те аз келтірілген.

Клиникалық тү рлерінің кө птігі диагностика барысында қ ателесуге душар етеді. Бұ л созылмалы сиалодениттердің емінде қ иындақ тар болып табылады.

Сиалодениттердің патогенезінде сілекей бездерінің секреторлы функциясының нашарлауы (гипосаливация), аурудың тек жедел тү рінде ғ ана емес созылмалы ағ ымында да алғ ышарты болып табылады.

Сілекей безі секрециясының тө мендеуі бірқ атар жалпы ауруларда да кездеседі: гипертониялық ауруда, созылмалы гастритте, полиартритте, вегетативті некрозда, церебросклерозда жә не т.б. Ксеростомия Гужер-Щегрен синдромында, Микулич ауруында, т.б. байқ алады. Созылмалы сиалодениттерде жедел ағ ымдағ ыдай ауыз қ уысындағ ы сілекей безі ө зектеріндегі микрофлора аралас болады: стафилококктар, стрептококктар, диплококктар, ішек таяқ шасы жә не т.б. созылмалы паротитте сілекей безіне қ оздырғ ыштың енуі екіншілік фактор болып табылады; біріншілік факторғ а себебі ә лі анық талмағ ан бездің секреторлы функциясының тө мендеуі жатады. Созылмалы сиалоадениттер полтнукриалдары бар лимфогистиоцитарлы сипатта болып табылады жә не без стромасының инфильтрациясы болады. Ө сіп таралғ ан дә некер ұ лпасы бірті-бірте без стромасының орнын баса бастайды. Патологиялық ү рдіс бірнеше ө ршулерімен қ оса ұ зақ қ а созылғ анда атрофияғ а ұ шырағ ан бездің элементтері (ө зектері, ақ ырғ ы бө лімдері) тығ ыз гиалинизирленген фиброзды дә некер ұ лпасымен қ оршалғ андай болады. Шығ арғ ыш ө зектердің дә некер тінімен қ амтылмағ ан бө ліктері киста тә різдес кең ейген. Сонымен қ атар, грануляционды ұ лпаның ошақ тары мен микроабсцесстер кө рінеді.

Созылмалы паренхиматозды сиалоаденит. Созылмалы қ абынулы ү рдіс негізінен қ ұ лақ маң ы сілекей бездерін, ал кейде жақ асты сілекей бездерін зақ ымдайды. Кө бінесе аурудың бастапқ ы сатысы науқ ас адамғ а білінбей ө теді. Алғ ашқ ы клиникалық белгілері болып жедел паротиттің бү кіл симптомдарымен кө рінуі мү мкін. Қ абыну ү рдісі басылғ аннан кейін кезекті ө ршу кезең іне дейін ауру ағ ымы ә деттегідей жасырын ө теді. Кей жағ дайда созылмалы паренхиматозды сиалоадениттің алғ ашқ ы клиникалық белгісі: бездің ү стінен басқ анда ө зектен қ ұ рамында шырышы кө п секреттің бө лінуі болып табылады. Бұ л белгілерді ә детте науқ астар кездейсоқ анық тайды. Науқ астар бездің ү стін басқ анда ауыз қ уысына сабан дә мдес (солоноватого вкуса) секреттің бө лінетіндігін айтады. Азанда ұ йқ ыдан тұ рғ аннан кейін бө лінетін секреттің мө лшері кө п, ал кү ндіз аз мө лшерде бө лінеді. Аурудың жалғ ыз белгісі болып табылатын бұ л симптом науқ астарды мазалай тү седі. Науқ астар жиі бездерінің суық тан қ арқ атындығ ына шағ ымданып, бездерінің ү стіне жылы бір нә рсе басқ ысы келеді. Ауыз қ уысын қ арау барысында қ ұ лақ маң ы жә не жақ асты бездерінің ө зектерінің сағ асында еш ө згеріс байқ алмайды. Безге массаж жасағ ан уақ ытта ө зектерден қ ұ рамында шырышы бар мө лдір сілекей бө лінеді.

Аурудың ө ршуі кезінде қ атты ауырсыну сезімі болады, сілекей безі ү лкен кө лемдерге дейін ісінеді. Кейде аурудың ө ршуі науқ ас адамның жалпы жағ дайының ө згеріссіз жә не дене қ ызуының қ алыпты болуымен сипатталады; бұ ндай кезде жергілікті реакция да айтарлық тай болмайды.

Аурудың ө ршуі ә р бір 2-3 айда болуы мү мкін. Кейде 2-3 жылда бір кездеседі. Ауру ондағ ан жылдарғ а созыла береді. Уақ ыт ө те науқ астардың жағ дайы жақ сарып, ісінулері қ айтып, сілекейі мө лдірленеді де науқ астар дертін 1-2 жылдай ұ мытады. Кейін келе сілекей бездерінде тығ ыз ошақ тар пайда болып, ремиссия кезінде де жоғ алмайды. Кейде бездің бү кіл денесі ұ лғ айып, тығ ыздала тү седі. Сонымен қ атар сілекей безі паренхимасындағ ы деструктивті ө згерістердің ө ршуіне байланысты без ө зектерінен сұ йық секреттің бө лінуі тоқ тайды, тек аздағ ан шырыштың бө лінісі байқ алады. Бір қ атар жағ дайларда тығ ыз шырышты-фибринозды тү йіршектер без ө зектерін бітегендіктен, интенсивті массаж жасағ аннан кейін ғ ана секрет бө лінеді.

Созылмалы паренхиматозды сиалоаденитті анық таудағ ы қ осымша ә діс – сиалография болып табылады. Бұ л жағ дайда енгізілген контрастты сұ йық тық тың мө лшеріне сә йкес сілекей безінің зақ ымдалу сипатын анық тауғ а болады. Созылмалы паринхиматозды сиалоаденитте без паринхимасы аймағ ында қ уыстар болғ ан жағ дайда, оларды толтыру мақ сатында контрсттылы заттың едә уір мө лшері керек.

Йодолипол мө лшері. Контрасттылы затты енгізгенде ө зектердің толуына (ә р тү рлі мө лшердегі қ уыстар тү зілген 4-5 қ атардағ ы ө зектер)байланысты ешқ андай ауырсыну сезімін болдыртпайды.

Созылмалы интерстициалді сиалоаденит. Ауру бастапқ ы сатысында жасырын, кө бінесе қ ұ лақ маң ы сирек жақ асты безінің ісінуімен басталады. Кейде тек бір ғ ана сілекей безі ұ лғ аяды. Аталғ ан ү рдіс тіласты сілекей бездерінде кө рініс таппайды. Ісінген бездер ауырсынусыз, жұ мсақ консистенциялы болып келеді. Ү стін қ аптағ ан тері жамылғ ысы физиологиялық тү сте. Без ө зегінен қ алыпты не аздағ ан мө лшерде сілекей бө лінеді. Кей жағ дайларда сілекейдің аз бө лінуі байқ алады. Кейде бө лінетін сілекей мө лшері қ алыптағ ының тө менгі шекарасын қ ұ райды (20 мин. 1-1, 5мл дейін).

Басында науқ астар дә рігерге сирек жолығ ады. Кө бінесе науқ ас адамның бетінің конфигурациясының ө згерісін жанындағ ы араласаты таныстары байқ айды. Бездің ісінуі баяу ұ лғ айып, кейде кішірейе тү седі. Осығ ан негізделе бір қ атар авторлар бұ л ауруды «қ ұ лақ маң ы сілекей бездерінің ауыспалы ұ лғ аюы» деп атағ ан. Осы жағ дайда науқ ас бірнеше жыл жү ре алады. Кейін қ ұ лақ маң ы сілекей безі кенет ұ лғ айып, тығ ыз консистенциялы, ауырсынулы болады. аталғ ан кө ріністер 1-2 кү ннің ішінде жылдам дамиды. Аурудың 2-3 кү нінде аурудың ө ршуі келесі жағ ына ауысады. Аурудың бұ л сатысында кейбір науқ астарда зақ ымдалғ ан бездегі сілекейдің бө лінуі болмайды жә не олар ауыз қ уысының қ ұ рғ ақ тығ ына шағ ымданады. Сирек жағ дайда ірің нің бө лінуі байқ алады.

Жалпы жағ дайы кө бінесе ө згермейді. Ә детте науқ астар ө здері грелка, компресс қ ойып ө здері емделеді. Нә тижесінде, жалпы жағ дайының біртіндеп жақ саруы, ісінуінің азаюы, консистенциясының жұ мсаруы, ауырсынудың басылуы байқ алады жә не без ө зектерінен бұ лың ғ ыр келген сілекей бө лінеді.

Ө ршуі басылғ аннан кейін сілекей бездерінің кө лемі кішірейеді, бірақ тыныш қ алпында да бездердің кө лемі ұ лғ айғ ан болып келеді. Без ө зегінің сағ асы тарылғ ан болып келеді де оны зондтау ә детте қ иындық туғ ызады. Осылайша патологиялық ү рдіс кері бағ ытта дамымайды. Бездің ө згерісі баяу турде жә не жасырын ө рши береді.

Бір қ атар уақ ыттан кейін (кейде аурубасталғ аннан кейін бірнеше жылдан соң) жургізілген сиалографияның нә тижесінде барлық без ө зектерінің тарылғ анын байқ ауғ а болады – олар ө те жұ қ а жә не контурлары біртегіс болып келген. Иодлиполдың енген мө лшеріне қ арап та (ә деттегі мө лшерден 0, 5-0, 8мл аз енеді) без ө зектерінің тарылғ анын байқ ауғ а болады. Сиалограммадағ ы без паренхимасының кө лең кесі барлық жерінде біркелкі, бірақ патологиялық ү рдіс неғ ұ рлым ө рши тү ссе жә не аурудың бастапқ ы кезең інен неғ ұ рлым ұ зақ уақ ыт ө тсе, соғ ұ рлым без паренхимасының кө лең кесі азая тү седі.

Созылмалы интерстициалді сиалоадениттің асқ ынғ ан тү рлерінде ауыз қ уысының ө ршімелі қ ұ рғ ақ тығ ы мазалайды. Ұ зақ мерзімге созылғ ан созылмалы интерстициалді сиалоадениттің сиалограммасында без ө зектерінің деструкциясы, ө зектердің кең ейген не тарылғ ан аймақ тары анық талады жә не без паренхимасының склерозирленуі салдарынан толу дефектісі кө рініс табады.

Созылмалы сиалодохиттер. Біріншілік локализациясы қ ұ лақ маң ы немесе жақ асты бездерінің басты ө зектерінің аймағ ында жә не безішілік ірі ө зектердің аймағ ында болып табылады. Массаж жасау барысында сілекейі аздағ ан мө лшерде бө лінетін паренхиматозды сиалоаденитке қ арағ анда аурудың бұ л тү рінде ауыз қ уысына сілекейдің ө здігінен кө п мө лшерде бө лінуі жү реді. Кей науқ астарда сілекей қ ұ лақ маң ы жә не жақ асты бездерінен ауыз қ уысына сө йлеу барысында немесе тамақ жегенде кө п мө лшерде қ ұ йыла бастайды. Осығ ан байланысты науқ астар тамақ жеуден бұ рын массаж арқ ылы сілекей бездерін босатып алады.

Қ арау барысында аурудың бас кезінде еш ө згерістер байқ алмайды. Ұ рт аймағ ының немесе ауыз қ уысы тү бінің пальпациясында қ ұ лақ маң ы немесе жақ асты безінің қ алың дағ ан эластикалық ө зегін анық тауғ а болады. Жең іл пальпацияда бездерден кө п мө лшерде сілекей бө лінгендіктен, қ алың дағ ан ө зектер жоғ алады. Бө лінген сілекейдің қ ұ рамында едә уір мө лшерде шырыш бар.

Созылмалы сиалоадениттер мен сиалодохиттердің емі. Созылмалы сиалоадениттердің емін қ абынулы ү рдістің ө ршуін жоюдан бастау керек жә не жедел сиалодениттегі барлық кешенді емдеу шараларын жү ргізу керек.

Паренхиматозды сиалодениттерде жә не қ алыпты ағ ымдағ ы сиалодениттерде шырышты-ірің ді массалы сілекейдің бө лінуі байқ алады. Бұ ндай науқ астардың емі без ө зектеріне атибиотиктерді енгізуден басталады. Антибиотик бермес бұ рін ө зекшелердің босауы ү шін массаж жасап алу керек. Кейіннен барып иньекционды инемен ө зек ішіне антибиотиктің 2 мл ерітіндісін енгізеді.

Созылмалы паротиттерде сілекейдің бө лінуінің азаюы болатынын ескерсек, онда қ абынуғ а қ арсы терапиямен қ оса сілекейдің бө лінуін жоғ арылататын терапия жү ргізуіміз керек.

Фурункул – шаш фолликулаларының жедел ірің ді-некротикалық қ абынуы, май бездерінің жә не айналасындағ ы тері асты май жасушалары. Фурункулдың ең кө п орналасатын жері мойынның артқ ы беті, білекте, қ олдың сырты, бетте, санда. Екі немесе одан да кө п фурункул шығ атын болса ол фурункулездің дә лелі. Фурункулдың микротравмадан да пайда болуы мү мкін, мысалы, қ ышумен жү ретін аурулар кезінде тырнау.

Этиология жә не патогенез. Ең кө п кезедесетін фурункулездің коздырғ ышы алтын стафилококк, кейде қ оздырғ ыш ірің деткіш микроб болуы мү мкін. Фурункул дамуына соқ тыратын белгілерге ағ заның ә лсіреуі жатады, зат алмасудың бұ зылуы (кө бінесе қ ант диабеті), авитоминоз, тері аурулары. Фурункулдың дамуы ірің ді пустуланың тү зілуімен басталады: микрфлораның шаш қ апшығ ынан терінің бү ртікті қ абатына тараса қ абыну инфильраты дамиды. Инфильрат ортасында ө ліеттенген ошағ ы тү зіледі (ө ліеттенген кө з), некроз айналасында ірің жиналады. Ірің жә не некротикалық кө з ажыратылса тері ақ ауы грануляциямен толып кейіннен дә некер тін тү зіледі.

Науқ астар басында ірің діктің (пустула) немесе теріде аурушаң тығ ыздық тың пайда болуына шағ ымданады. Қ абыну жоғ арлағ ан сайын шағ ымына жалпы дә мкестік, дене температурасының жоғ арлауы, ү лкейген тығ ыздық тың аймағ ының ауруы қ осылады. Ең айқ ын ауру сезімі қ асындағ ы тіндерге тығ ыз орналасатын болса: бастың шашты бө лігінде, сыртқ ы есту жолында, саусақ тың сыртқ ы бетінде.

Клиникалық кө рінісі жә не диагноз. Науқ асты қ арағ анда ауру басында қ абыну аймағ ында тері айналасы қ ызарғ ан ірің дік (пустула) байқ алады. Кө бінесе тері қ алың дығ ында тығ ыздық жә не терінің тығ ыздану ү стінде гиперемия байқ алады, мұ нда ірің дік болмайды. Фурункул дамығ ан сайын, теріден кө теріліп тұ рғ ан конустә різді диамерті 0, 5-1, 5 см қ абыну инфильтраты тү зіледі, шекарасы анық емес. Тері тү сі кү рең -қ ызыл тү сті. Инфильтрат ортасында қ абық пен жабылғ ан жұ мсару аймағ ы тү зіледі, қ абық астынан аздып ірің бө лінеді. Ірің шық қ аннан кейін инфильтрат ортасында тіннің жасыл тү сті аймағ ы анық талады – некротикалқ ы кө з ұ шы. Некротикалық кө з тү зілген сайын ірің бө ліну кө лемі жоғ арлайды, ірің жә не қ аннмен бірге кө здікте бө лінеді. Кө з шық аннан кейін инфильтрат ортасында терең, арасында қ анаағ атын жара тү зіледі, ол тез грануляцияғ а толады жә не 2-3 кү ннен кейін жазылып тартылғ ан тыртық тү зіледі.

Ірің ді жалқ ық тың кө п мө лшерде бір орында жинақ талуынан немесе сыздауық тың ө леттенген ө зегі ыдырап маң ындағ ы тіндерге таралу кезінде ірің ді сыздауық дамиды. Бет аймақ тарының сыздауығ ында регионарлы лимфа тү йіндері сирек ірің дейді. Мұ ндайда науқ астың басы ауырып, қ алтырау, дел - салдық белгілерінің пайда болуы ағ заның жалпы интоксикациялануын білдіреді. Сыздауық тың жоғ арғ ы ерінінде, мұ рын- ерін қ атпары аймағ ында ө туі бет кө к тамырының тромбофлебитін, кеуекті қ ойнаудың тромбозын, сепис менигоэнефалит сияқ ты ауыр, ө мірге қ ауіпті асқ ынуларын тудыруы мү мкін. Инфекциялық процестің бұ л тү рі қ атерлі сыздауық деп аталады.

Кейде қ арағ анда фурункул аймағ ында дө ң гелек тә різді ісіну, жұ мсару, аздап ірің ағ у анық талады. Бұ л абсцидирлеуші фурункул, ірің нің толығ ымен еру себебінен жә не ірің нің бө лінуінің бұ зылу себебінен дамығ ан. Кө ршиқ анда қ абыну процесінің кезең деріне байланысты алғ ашқ ыда шиқ анның клиникасы жекелеген, бір-бірімен бірікпеген сыздауық тарғ а ұ қ сайды. Қ абыну процесінің бел алуында тері беті бозғ ылт – кө к тү ске еніп, тығ ыз инфильтрат қ алыптасады. Кейде торлы лимфангоит, жақ асты, иекасты жә не мойын лимфадениттері дамды. Инфильтарттың тері беті кө кшіл, ал оның шеткері аймақ тары бозғ ылт тү ске енеді. Алғ ашқ ыдағ ы ірің ді – ө леттенген жеке ошақ тар немесе ө зектер біртіндеп ө зара біріге келе ауқ ымды аймақ қ а ауысады.

Тексеру барысында науқ аста фурункулдан басталатын теріде қ ызыл жолақ тар, лимфангиттің қ осылуын дә лелдейді, шеткері лимфатү йіндерін пальпациялау уақ ытында ұ лғ аюы жә не ауруы – лимфангиттің қ осылуын.

Фурункул бетте орналасуы бойынша: жоғ арғ ы ерінде, қ абақ та, қ ас доғ асында, - кейде науқ астар қ атты басының ауруына шағ ымданады, дененің температурасының жоғ арлауы, ол фурункулдың бет веналарының ірің ді тромбофлебитімен асқ ынуын дә лелдейді. Соң ғ ысы кейде ірің ді менингитпен жү реді, оның бет венасы арқ ылы кө з венасынан кавернозды синусқ а қ абынудың ө ту себінен.

Осындай белгілердің қ осылуы, қ ызба, қ алтырау, қ атты терлеу, сандырақ, есінің кү йзелуі, сепсистің дамуын кө рсетеді, ал басқ а мү шелерде ірің діктер тү зілсе (метастатикалық абсцесс) септикопиемия диагнозын дә лелдейді.

Фурункулдың консервативті емі. Науқ астар фурункулды сық қ аннан кейін, пустуланы бритвамен кесу, жылытқ ыш компресстерді қ олдану кү рделі асқ ынуғ а ә келеді. Аурудың басында теріні 70% этил спиртпен, 2% салицил спиртпен ө ң дейді, УВЧ-терапия жү ргізеді. Фурункулды ашқ аннан кейін протеолитикалық ферментен, хлорид натрий ерітіндісінен таң ғ ыш салады, ультракү лгін сә улелендіруді қ олдану. Кө з шық аннан кейін жағ ымалы таң ғ ыш саламыз синтомицин эмульсиясынан, метилурацил жағ ымасын. Фурункул лимфангит жә не лимфаденитпен асқ ынса антибиотикоем кө рсетілген.

Бет фурункулы бар науқ астар хирургиялық бө лімге тез уақ ытта жатқ ызылуы тиіс, онда жергілікті жә не жалпы ем жү ргізіледі, оғ ан антибиотикоем кіреді.

Науқ астарғ а тө сек тә ртібін, ұ сақ талғ ан тағ ам тағ айындайды.

Абсцидирлеуші фурункулда хирургиялық емге шалдығ ады – абсцессті ашу.

Қ айталанатын жекеленген фурункул жә не фурункулезде науқ астардың арнайы тексерісі қ ажет зат алмасуын анық тау ү шін (қ ант диабеті, авитоминоз). Ағ ө аның стафилококк инфекциясына тұ рақ тылығ ын жоғ арлату ү шін стафилококкты анатоксинмен иммунизация жү ргізеді.

Карбункул - бірнеше шаш қ апшық тарының жә не май бездерінің жедел жайылғ ан ірің ді-некротикалық қ абынуы, жалпы инфильраттың тү зілуімен жә не тері некрозымен жү реді жә не тамыр тромбоздары себебінен теріасты жасушалары.

Этиология жә не патогенез. Карбункулдың кө бінесе қ оздырғ ышы – алтын стафилококк, кө бінесе – стрептококк, кейде – аралас инфекция (стафилококк жә не стрептококк). Карбункулдың дамуына соқ тырушы фактор болып ағ заның ауруларының жалпы резистенттілігінің тө мендеуі, гипо- жә не авитоминоз, зат алмасудың бұ зылуы (қ ант диабеті).

Карбункулдың кө бінесе орналасатын жері – мойынның артқ ы беті, қ арағ ұ с, тө менгі жә не жоғ арғ ы ерін, арқ а, омыртқ а.

Ауру инфильтраттың шығ уымен басталады, ол бірнеше шаш фолликулаларын жә не май бездерін қ оршап алады. Қ анағ удың бұ зылысы дамиды, ол терінің, теріасты жасушасының, кейде тө мен жатқ ан тіндердің ө ліеттенуінен жергілікті тамырлардың тромбозымен тү сіндіріледі. Ө ліеттенумен бірге тіндердің ірің ді еруі жү реді, шаш фолликулаларының ө зектері арқ ылы ірің ағ ады. Ажыратылғ аннан кейін терең жара тү зіледі терең тін ақ ауларымен, оның жазылуы екіншілік тартылумен жү реді.

Клиникалық кө рінісі жә не диагноз. Науқ астар қ атты ауруына шағ ымданаы, аурушаң инфильраттың болуына, дене температурасының жоғ арлауына, қ алтырау, дә мкестікке, ә лсіздікке, тә бетінің тө мендеуі, басының ауруына шағ ымданады. Анамнез жинағ анда қ ант диабетінң болуын, авитоминоз, арық тығ ының болуын анық тау.

Науқ асты қ арағ анда, ірің ді қ абынудан жалпы белгілерінен басқ а (дене температурасының жоғ арлауы, тамырдың соғ уының жиілеуі), мойынның артқ ы бетінің, арқ аның, белдің, беттің, кө бінесе қ ол-аяқ тың кө к-кү ң гірт тү сті ісіну белгіленеді. Аурудың басында бірнеше инфильтрат болады, ол кейінен бір-бірімен қ осылып айқ ын ісікті тү зеді, тері бетінен кө теріліп тұ рады. Инфильтрат ү стіндегі тері тығ ыздалғ ан, жылтыр, ортасында кө к-кө кшіл белсенді тү сті, шетіне қ арай тү сі ағ арады. Инфильрат бетінде бірнеше ірің ді-некротикалық пустулалар анық талады, олар ортасында бірігіп ө зара терінің ү лкен ө ліеттенуін тү зеді. Жұ қ арғ ан ө ліеттенген аймақ бірнеше жерден тесіліп тесік тү зеді («сит» белгісі), ол жерден ірің бө лінеді. инфильртрат консистенциясы тығ ыз, тез аурушаң, оның айналасындағ ы тін айқ ын ісінген. Шеткері лимфа тү йіндер ұ лғ айғ ан жә не аурушаң (лимфаденит), кө бінесе лимфангит байқ алады.

Ө ліеттенген тіннің ө зі ажырайтын болса инфильраттың ортасында ү лкен қ уыс тү зіледі, сұ р-жасыл ө ліеттенген тінмен жабылғ ан, кө п кө лемде ірің бө лінеді.

Науқ асты қ арағ анда тіндердің ісіктері ұ лғ ая беретін болса, ө ліеттену белсенетін болса, жалпы интоксикация белгілері ұ лғ айса (тахикардия, бас ауруы, ә лсіздік), қ алтыраудың қ осылуы, терлеуі, лимфангит, лимфаденит, тромбофлебит болатын болса, онда оны карбункулдың қ анағ аттанарлық ағ ымын бағ алауғ а болады, флегмонаның дамуы, сепсис.

Ең қ ауіпті бет карбункулы болып саналады ө йткені менингит дамуы мү мкін.

Карбункулды сібіржаралы карбункулмен ажырату керек, оғ ан геморрагиялық кө піршіктің болуы, ірің ді бө ліністің болуы, инфильтраттың ауырмауы, тіндердің айқ ын ісігінің болуы сипатты; тү зілген қ ара тү сті некротикалық тін жә не ұ сақ гемморагиялық қ ұ рамды ұ сақ кө піршіктер мен қ оршалғ ан. Кө піршік қ ұ рамында сібіржаралы таяқ шалар анық талғ ан.

Бастапқ ы кезең інде карбанункулдың емі консервативті. Зақ ымдалғ ан мү шеге толық тыныштық тағ айындалады. Бет карбункулында науқ астарғ а тө сек тә ртібі қ ажет. Оларғ а сө йлеуге болмайды, сұ йық тағ ам тағ айындайды. Карбункулды 70% этил спиртімен ө ң деп болғ аннан соң асептикалық таң ғ ыш салынады, УВЧ-терапия тағ айындайды. Парентеральді антибиотик енгізеді, пероральді – ұ зақ ә серлі сульфаниламидті препараттар. Қ ант диабетімен ауыратын карбункул науқ астарына, зат алмасу бұ зылыстарының коррекциясы қ ажет, жақ сылап инсулинотерапияны жү ргізу, қ абыну инфильтратын жә не ө ліеттенуінің дамуын азайту.

Консервативті ем 2-3 кү нде кө мектеспейтін болса, ө ліеттену жоғ арласа, ірің ді интоксикация операцияғ а кө рсеткіш, оны наркоз арқ ылы жү ргізеді.

Инфильтратты кресттә різді фасцияғ а дейін кеседі жә не бү кіл ұ зақ тығ ында ө ліеттенген тінді кеседі, оны фасциядан теріден бө леді, ірің ді ұ йық тарды тіледі. Онда қ анағ у аз (қ абынғ ан инфильтрат аймағ ында тамырлар тромбыланғ ан), оларғ а натрий хлоридттің гипертрофиялық ерітіндісімен немесе протеолитикалық ферменттерді жарағ а тампон арқ ылы енгізгенде қ ояды. Бетте карбункулды оның абсцедирленгенінен кейін сызық ша етіп тілінеді. Операциядан кейінгі кезең де карбункулдың емін ірің ді жара емінің принциптері бойынша жү ргізіледі, ө ліеттенген тінді толығ ымен жою ү шін протеолитиикалық ферменттерді қ олданады.

Консервативті ем ретінде гипертермия қ олдану жақ сы нә тиже беретіндігі белгілі. Гипертермия нә тижесінде қ абыну процесінің емі 8-10 кү ннен 4-5 кү нге дейін қ ысқ арады. Гипертермия емі мынадай реттілікпен орындалады: сыздауық тың айналасындағ ы тері беті 95% этил спиртімен ө ң делгеннен соң инфильтрат аймағ ы хлорлы этилмен шық тә різдендіріліп мұ здатылады. Мұ здату мерзімі 5-10 секунд.

Дерттің емі алғ ашқ ы кезең інен – ақ аурухана жағ дайында жү ргізілуі тиіс. Мұ ндайда науқ астың сө йлесуіне тыйым салынып инфекцияның қ ан тамыр арқ ылы таралуына жол бермеу ү шін тү тік арқ ылы беттің бұ лшық еттер қ имылын шектеу ү шін тамақ тандырылады. Дене қ ызуының кө терілуіне антибиотиктер, дә румендер, спецификалық емес иммундық препараттар, физикалық ем тағ айындалады.

Карбункул уақ ытында емделсе болжамы қ анағ аттанарлық, бірақ қ ант диабетінің ауыр тү рінен арық тағ ан науқ ас, сонымен қ оса бет карбункулында аяқ ы жаман болатыны белгілі.

Шаш фоликулаларының жә не айналасындағ ы тіндердің жедел ірің ді қ абынуы. Шиқ ан инфекцияның жиі стафилококк, сирек стрептококк жә не басқ а микробтар бірнеше шаш фолликуласына жә не май бездеріне бір мезетте енуінен дамиды. Инфекция дамуына тері кірленуінен жә не микрожарақ ат ә серінен, қ ант диабеті жә не арық тау себептерінен ағ заның қ орғ аныс қ асиеттерінң тө мендеу себептерінен дамиды.

Белгілері жә не ағ ымы. Тү йін тә різдес пустулалар дамығ анда науқ ас ә лсіз қ ышыну жә не шымшылау сезіміне шағ ымданады. 1-2 – ші тә улікте қ абыну инфильраты дамиды.

Ол теріден конус тә різді шығ ып тұ рады, ол қ ызарып жә не ұ стағ анда аурушаң болады. Инфильтрат ү стінде ортасында қ ара нү ктесі бар аздап ірің нің жиналуы байқ алады. Пустула ә детте тесіліп жә не кебеді, ал 3-7 тә улікте инфильтрат ірің деп ериді жә не ө ліеттенген тін стержень тә різді қ алғ ан шаш пен ірің мен бө лініп шығ ады. Тү зілген жара тазарады, грануляциялы тінге толып жазылады. Айналасындағ ы ісік ақ ырындап кішірейеді, ауру сезімі жоғ алады. Қ абыну жерінде кішігірім, ақ шыл, біраз тартылғ ан тыртық қ алады.

Кө птеген фурункулдармен зақ ымданулар, олар бір уақ ытта немесе кезектеп бірінен кейін бірі ә р тү рлі дене аймақ тарында шығ уы - фурункулез деп аталады. Ол бірнеше жылдар бойы ремиссия ағ ымымен жү ретін болса, онда ол созылмалы, қ айталанбалы болады.

Ауру сезімі қ атты емес, бірақ орналасуы бойынша, мысалы, сыртқ ы есту жолында, мұ рында – қ аттырақ. Бет аймағ ында (ерін, маң дай), сонымен қ оса ұ мада фурункул айналасындағ ы тіннің қ атты ісінуіменжү реді, ол тері асты жасушасының борпылдақ тығ ымен тү сіндіріледі

Клиникалық ағ ымы ауыр фурункул жоғ арғ ы ерінде, мұ рын-ерін қ атпарында, мұ рында, суборбитальді аймақ та болады. Бетте кө ктамырлы жә не лимфатикалық тордың даму ерекшелігіне байланысты микробтардың тез тарауына соқ тырады. Бет фурункулында тамырлардың тромбофлебиті анастомоз арқ ылы қ атты ми қ атпарының венозды синустарына тарайды, ол олардың тромбозына ә келеді, ол ірің ді базальді менингитке соқ тыруы мү мкін. Беттің ісіктері тез арада дамиды, тығ ыз аурушаң тамырлар пальпацияланады, науқ астың жалпы жағ дайы нашарлайды, дене температурасы 40-41°С дейін жетеді, шү йде бұ лшық еттерінің айқ ын тартылуы байқ алады, кө ру қ ызметінің бұ зылуы (хиазмнің зақ ымдалуы). Фурункулдың асқ ынуына лимфангит жә не регионарлы лимфаденитті жатқ ызуғ а болады. Ең қ ауіпті болып тез дамитын жедел тромбофлебит жә не сепсис жатады. Жедел тромбофлебит ә детте егер фурункул ірі теріасты тамырларына жақ ын орналасатын болса дамиды, ал сепсис – бет фурункулында. Ол фурункул қ ұ рамын сығ у себебінен пайда болады, қ ырыну кезінде кесіп алу, массаж кезінде жарақ аттау. Бұ л асқ ынуларда болжамы ө те кү рделі.

Емі. Терінің айналасын жақ сылап ө ң деу: 70% спиртпен сү рту, 2% салицил спиртпен немесе брилиант жасылының спиртті ерітіндісін жағ у жә не т.б. инфльртрат айналасындағ ы шаштарды қ иып алады.

Шаштары жоқ жерлерде (алақ ан жә не саусақ тардың алақ анды беті, табан) фурункул дамымайды. Кө бінесес кірленетін тері бетінде (білек, қ олдың сырты) жә не уқ аланатын (мойынның артқ ы беті, бел, бө ксе аймағ ы, сан) бетінде байқ алады. Ә детте фурункул жағ дайының бұ зылыстарына ә келмейді.

Міндетті тү рде ә рбір науқ асқ а жеке жоспар қ ұ рылып жү ргізілуі тиіс. Оның кө лемі жә не тү рі дерттің сатысына, ө ту ерекшелігіне, науқ астың жалпы жағ дайына, жергілікті жә не жалпы асқ ынулардың болуына байланысты. Сыздауық тың асқ ынусыз ө ту тү рі дә рігердің кө мегінсіз жазылу мерзімі 8-10 кү нге созылуы мү мкін. Сол себептен, дә рігер осы мерзімді қ ысқ артып, асқ ынулардың алдын алуғ а шаралар ұ йымдастыруы тиіс.

Қ ұ рғ ақ жылу тағ айындалғ ан (грелка, соллюкс, Минина шамы), сонымен қ оса УВЧ, олардың аурусыздандырушы қ абілеті бар. Компрессті жасауғ а болмайды, ө йткені олар инфильтраттардың тү зілуіне ә келеді. Дененің, мойынның жә не аяқ -қ олдың фурункулында жабыстырғ ыштарды қ олдану керек, олар қ абынғ ан теріні қ орғ айды. Кейде фурункулдың бастапқ ы кезең дерінде новокаин мен антибиотикті салады немесе солармен электрофорез жасайды, бірақ хирургтардың кө бісі бұ лшық ет ішілік инъекцияларды қ олданады.

Егер инфекциялық процесс ауыр ағ ымда, қ атерлі тү рде ө тетін болса хирургиялық ем жү ргізіледі. Инфекциялық ошақ тың тілінуі сызық ша немесе крест тә різді жү ргізіліп, ө леттенген ірің ді жара беті толығ ымен ашылады. Дененің басқ а бір бө лімдеріндегідей сияқ ты емес, беттің шиқ анында ірің ді ошақ қ а белсенді некроэктомия операциясын жү ргізуге болмайды. Себебі бет-жақ сү йек аймағ ы сияқ ты ө те жақ сы қ ан тамырланғ ан аймақ тарда шамадан тыс тіндерді жарақ аттау, инфекцияның жылдам таралуына жағ дай туғ ызады.

Бет фурункулдарында таң ғ ыштарды қ олданбайды. Фурункулдың қ ұ рамындағ ы заттарды сығ уғ а болмайды жә не қ абынғ ан ошақ аймағ ына массаж жасамайды. Жоғ ары температурада тө сек тә ртібін, сұ йық тағ ам тағ айындайды, науқ асқ а сө йлеуге, шайнауғ а болмайды. Ертерек антибиотиктармен емдеуді бастау керек, оны мақ саттап ішке сульфаниламидті препараттармен араластырып тағ айындау керек. Оперативті кірісулерді кө п қ олданбайды. Бірақ флегмона дамыса оны міндетті тү рде тіліп ашамыз.

Қ айталанбалы фурункулда спецификалық емес белсендіруші ем аутогемотерапия тү рінде тағ айындалады (бұ лшық ет ішіне аутоқ ан 5-10 мл 1-2 кү н сайын иньекция жасайды, барлығ ы 3-5 инъекция), аз мө лшерде консервирленген қ анмен қ анды алмастырады. Созылмалы фурункулезде стафилококкты анатоксинімен иммунизация нә тижелі, гипериммунды сарысу енгізеді, гамма-глобулин жә не аз кө лемде қ анды қ айталап алмастырады.

Кешенді емді қ арқ ынды бағ ытқ а бұ рып (интракаротилбді кең спектрлі антибиотиктер, кө к тамырғ а гемодез, дә румендер жә не т. б препараттар енгізіп), инфекциялық процестің айналасын антисептиктермен ө ң деп, майлы антибиотикті таң ғ ыш салынады.

Егер осындай қ арқ ынды емнің ө зі нә тиже бермесе немесе процес ө рши тү ссе, бұ рышты кө к тамыр тілінде – флеботомия жү ргізіледі (инфекцияның таралуын, тромбофлебиттің дамуын кү тпей) немесе кө к тамырғ а байлап салынады. Қ абыну ошағ ынан ірің нің кедергісіз бө лінуін қ амтамасыз ету ү шін кең кө лемді оператциялық тілік жү ргізіледі (сыздауық тың тө менгі ерінде, иекте орналасуында). Тек осындай шұ ғ ыл ә рекеттер жү ргізілгенде ғ ана науқ асты ауыр асқ ынулардан сақ тап қ алуғ а болады.

Тері жә не жұ мсақ тіндер инфекция терминологиясы (ИКМТ) унифицирленбеген. Тә жірибелік жағ дайда оларды ү ш топқ а бө леді. Негізгі кө зі ИКМТ – тері бетінде алтын стафилококк жә не пиогенді стрептококк топталғ ан, эпидермис жарақ атталғ анда енеді.

Ауыр жағ дайларда ИКМТ-нің пайда болу кө зін бактериологиялық егу арқ ылы анық тау міндетті тү рде, кө птеген фурункулдар жә не карбункулдар, бетте орналасқ ан фурункулдар, екіншілік жә не ө ліеттенген инфекция. ИКМТ-нің емі ү ш негізгі қ ұ рамбө ліктен тұ рады – жергілікті ә сері, хирургиялық ем жә не антибиотиотерапия.

Целлюлит – терінің жә не\немесе тері асты жасушаларының жедел қ абынуы олардың тығ ыздалуымен, қ ызаруымен, жасушалы ө ліеттену немесе ірің нің ісінуінің болмауы, кө бінесес лимфангитпен жә не регионарлы лимфаденопатиямен қ осарланады.

Фурункулдың ірң ді еруіне дейін тыныштық тағ айындалады, антисептикалық таң ғ ыш салынады (ихтиол кө рсетілмеген – инфильтраттың абсцидирленуіне соқ тырады). Бірақ мысалы процесс мұ рын кіреберісінде орналасса, мұ рынғ а 10 % синтомицин эмульсиясын саламыз. Фурункул бетінде орналасса ө ліеттенген стерженьді алып тастауғ а болады. Бет фурункулы менингиальді асқ ынуғ а ә келуі мү мкін, сондық тан бү кіл осы жердегі манипуляцияларды жасауғ а болмайды. Карбункулдың емі ә детте оперативті. Егер қ абыну тілікке қ армастан дамыса антибитикоем тағ айындалғ ан.

Гидраденит («желін тә різді») – апокринді бездердің жергілікті аурушаң қ абынуы, ә детте қ олтық жә не шап аймағ ында орналасады.

Инфильтрация кезең інде емі консервативті (тынышқ тық, зақ ымдалғ ан ошақ ты жууғ а болмайды, антибиотикотерапия, ультракү лгінді сә улелендіру, теріні спирт жә не антисептикпен ө ң деу), флюктуация пайда болу – ірің дікті ашу. Сонымен жү йелі антибиотикоемді фурункул бет-ә лпетінде орналасса жү ргізіледі (жә не мойында), гидраденитте. Карбункулда хирургиялық ем тағ айындалады. Жең іл жағ дайларда феноксиметилпенициллин тағ айындайды, амоксициллин немесе макролид. Стафилококкты целлюлиттің жең іл жағ дайларында цефалексин, амксициллин\клавулант ішке тағ айындайды, ал ауыр жағ дайларды – цефалоспорин ІІ ұ рпақ (цефамандол, цефуроксим), олардың клиникалық нә тижелігі дә лелденген. Қ айталанбалы фурункулда ү здіксіз антибиотикоем 1-2 ай барысында жү ргізіледі (бициллин немесе макролид 1 апта ай сайын).

Соң ғ ы уақ ытта метициллинрезистентті S. Aureus (MRSA) штаммдардың ө суі байқ алуда. Осындай жағ дайлар амбулаторлы науқ астарда аз кезесетіне қ армастан (1%), ИКМТ-нің кең таралуы жә не оның ө суі, емдеуде кедергілер дамуы мү мкін, MRSA қ арсы белседі заттар шектелген котриксазол (триметоприм\сульфаметоксазол), тетрациклин жә не оксолидин топ препараттары (линезолид). S. Aureus штаммдары, кө рсетілген, ауруханағ а жатқ ызылғ ан науқ стар бетінен ИКМТ бө лінген, тетрациклинге, гентамицинге, ципрофлоксацинге, клиндамицинге, хлорамфениколғ а, эритромицинге резистентті, фузидин қ ышқ ылына жә не мупироцинге сезімталдығ ы жоғ ары.

Бет фурункулдарында таң ғ ыштарды қ олданбайды. Фурункулдың қ ұ рамындағ ы заттарды сығ уғ а болмайды жә не қ абынғ ан ошақ аймағ ына массаж жасамайды. Жоғ ары температурада тө сек тә ртібін, сұ йық тағ ам тағ айындайды, науқ асқ а сө йлеуге, шайнауғ а болмайды. Ертерек антибиотиктармен емдеуді бастау керек, оны мақ саттап ішке сульфаниламидті препараттармен араластырып тағ айындау керек. Оперативті кірісулерді кө п қ олданбайды. Бірақ флегмона дамыса оны міндетті тү рде тіліп ашамыз.

Қ айталанбалы фурункулда спецификалық емес белсендіруші ем аутогемотерапия тү рінде тағ айындалады (бұ лшық ет ішіне аутоқ ан 5-10 мл 1-2 кү н сайын иньекция жасайды, барлығ ы 3-5 инъекция), аз мө лшерде консервирленген қ анмен қ анды алмастырады. Созылмалы фурункулезде стафилококкты анатоксинімен иммунизация нә тижелі, гипериммунды сарысу енгізеді, гамма-глобулин жә не аз кө лемде қ анды қ айталап алмастырады.