Билет.Синапс

Тү йіспе(синапс)деп ө зара жү йке жасушалары не жү йкемен шеттегі қ ызмет атқ арушы жасушасы (эффетор)тү йіскен жерінде серпіністерді ө ткізетін арнайы ұ ласуды айтады.Тү йіспе ұ ғ ымын физиологияғ а енгізген ағ ылшын физиологы Ч.Шерингтон.синапс орналасуына яғ ни қ андай қ ұ рылымдарды ұ ластыруына қ арай ет-жү йкелік жә не нейронаралық тү йіспелер болып 2ге бө лінеді. Синапс 3 бө лімнен тұ рады: пресинапстық (синапстың алдындағ ы), синапс саң лауы жә не постсинапстық (синапстың соң ындағ ы) бө лімдер.қ озу тү йіспе арқ ылы ө ту ү шін пресинапстық мембранадан бө лініп шығ атын медиатор мө лшері жеткілікті болуы қ ажет жә не медиатор уақ ытында ыдырап одан босауы тиіс қ озудың ет-жү йкелік тү йіспеден ө ту механизмі олардың қ ай-қ айсындаа болса да қ озудың ө ту механизімінің негізін қ ұ рады.

Билет

Жұ лын - орталық жү йке жү йесіне жатады. Жұ лын цилиндр пішінді омыртқ а жотасының ө зегінде орналасқ ан, ұ зындығ ы 42-45 см, салмағ ы 34-38 г. Жоғ арғ ы шеті сопақ ша мимен жалғ асады, тө менгі шеті екінші арқ а омыртқ ағ а дейін созылын жатады. Жұ лынның алдың ғ ы жә не артқ ы жағ ында ұ зынынан созылғ ан тік жү лгелері болады. Ол жұ лынды оң жә не сол жақ жартығ а бө ліп тұ рады. Жұ лынның дә л ортасында іші жұ лын сұ йық тығ ына толы жұ лын ө зегі бар. Ө зектің айналасында пішіні кө белекке ұ қ сағ ан жұ лынның сұ р заты (нейронның денесі мен қ ысқ а ө сінділерінің жиынтығ ы) бар. Сұ р заттың сыртын ақ заты (нейронның ұ зын ө сіндісінің жиынтығ ы) қ оршап жатады. Сонымен жұ лын қ ұ рылысында ақ заты сыртында, сұ р заты ішкі жағ ында орналасады. орталық қ а тебетін (ө рлеу, қ озуды миғ а жеткізу) жә не орталық тан тебетін (қ озуды мидан жұ лын арқ ылы мү шелерге жеткізу) ө ткізгіш жолдардан тұ рады. Орталық қ а тебетін ө ткізгіш жолдармен қ озу миғ а беріледі. Орталық тан тебетін ө ткізгіш жолдар арқ ылы қ озу мидан жұ лынның тө менгі бө лімдеріне, одан мү шелерге ө теді. Жұ лынның қ ызметі тікелей мидың бақ ылауында болады.
Жұ лынның қ ызметі: жұ лын екі тү рлі қ ызмет атқ арады: рефлекстік жә не ө ткізгіштік.

Рефлекстік қ ызметі: жұ лынның ә р жерінде жү йке орталығ ы бар. Жү йке орталығ ы деп жұ лынның тү рлі бө лімінде орналасқ ан қ андай да болмасын мү шенің жұ мысын реттейтін жү йке жасушаларының жиынтығ ын айтады. Мысалы, тізе рефлексі орталығ ы жұ лынның бел бө лімінде; зә р шығ ару орталығ ы сегізкө з бө лімінде; кө з қ арашығ ын ү лкейтетін орталық арқ а бө лімінде жә не т. б. орналасқ ан. Жұ лынның жү йке орталық тары рецепторлар жә не мү шелермен тығ ыз байланысты. Қ озғ алтқ ыш нейрондары - дене, аяқ -қ ол бұ лшық еттері, тыныс алу еттерінің жиырылуына ә сер етеді. Жұ лынның қ атысуымен қ озғ алу рефлексі жү зеге асады. Жү рек, тыныс алу, ішкі мү шелер жұ мысында ө згерістер болады.

Ө ткізгіштік қ ызметі орталық қ а тебетін (ө рлеу, қ озуды миғ а жеткізу) жә не орталық тан тебетін (қ озуды мидан жұ лын арқ ылы мү шелерге жеткізу) ө ткізгіш жолдардан тұ рады. Орталық қ а тебетін ө ткізгіш жолдармен қ озу миғ а беріледі. Орталық тан тебетін ө ткізгіш жолдар арқ ылы қ озу мидан жұ лынның тө менгі бө лімдеріне, одан мү шелерге ө теді. Жұ лынның қ ызметі тікелей мидың бақ ылауында болады.

Жұ лынның да, мидың да сыртын ү ш тү рлі қ абық ша қ аптап жатады. Сыртқ ысы - қ атты, ортаң ғ ысы - торлы, ішкісі - жұ мсақ қ абық -шалар деп аталады. Ми мен жұ лын жұ мсақ қ абығ ының қ абынуынан кө біне сә билер немесе жас балалар менингит - делбе деп аталатын жұ қ палы ауруғ а шалдығ уы мү мкін. Аурудың жалпы белгілері: бас ауырады, қ ұ сады, есінен айырылады жә не т. б.

Билет

Биологиялық гемолиз - ішек қ ұ рттары мен жануарлар бө ліп шығ аратын не ө сімдіктерден алынатын улы заттар –гемолизиндердің ә серінен болады. Гемолизденген қ анның ө зі улы. Сондық тан денедегі қ анның нобайы гемолизге ұ шыраса, гемолитикалық шок пайда болып, адам ө луі мү мкін;

31-билет

Синапстың қ ұ рылысы мен қ ызметі. Синапс 3 бө лімнен тұ рады: пресинапстық (синапстың алдындағ ы), синапс саң лауы жә не постсинапстық (синапстың соң ындағ ы) бө лімдер. Пресинапстық бө лімнің пресинапстық мембранасы бар. Пресинапстық мембрана неиронның аксонының жуандағ ан ұ шы — синапс тү ймешесінің қ абығ ы. Синапс тү ймешесінің іші синапстық кө бікке толы болады.

Бұ л кө бік медиатор деп аталатын белсенді химиялык заттан тұ рады (лат. медиатор - делдал, арада жү руші). Қ абылдаушы нейронның пресинапстық бө лімімен жалғ асатын жерінің қ абығ ын постсинапстық мембрана деп атайды. Пресинапстық жә не постсинапстық мембраналардың арасында синапс с а ң л а у ы болады. Ол — клетка аралық сұ йық қ а толы кең істік.

Ә рбір нейронның денесіндегі синапстардың саны 100, тіпті бірнеше мың ғ а дейін болуы мү мкін. Ал ә рбір нерв талшығ ы 10 мың ғ а дейін синапс тү зе алады.

Қ азіргі кезде жұ лын мен мидың тү рлі бө лімдерінде 2 тү рлі синапстар бар екені анық талды: қ оздырушы жә не тежеуші синапстар. Орталық жү йке жү йесіндегі тежеуші нейрондардың аксондарының ұ штарында тежеуші медиатор болады да, ол қ абылдаушы нейронғ а тежеп ә сер етеді. Ми сың арларының қ ыртысындағ ы нейрондарда амин май қ ышқ ылы (ГАМК) тежеуші медиатор ролін атқ арады.

Ә рбір нерв клеткаларында кө птеген тежеуші жә не қ оздырушы синапстар болады. Бұ л нерв ә рекеттерінің бір-бірімен байланысты қ ызмет атқ аруын қ амтамасыз етеді.

Билет

Жылу реттеу орталығ ы-гипоталмус екенин байқ ауғ а болады гипоталмустың алдың ғ ы ядролары зақ ымдаса тыныс жолымен тері қ ан тамырларының ә серленісі арқ ылы жылу шығ ару тетіктері бұ зылады осығ ан байланысты жануар температурасы кө теріліп ө ліп қ алады.жылу барлық ағ заларда пайда болады жолақ еттерде барлық жылудың 80-60 бауыр мен асқ оыту ағ заларында 20-30 бү йрек пен басқ а ағ заларда тіндерде 10-20 ө ндіріледі сондық тан да жолақ еттердді организмнің жылу ө ндіргіш машинасы деуге де болады. Тамақ ішкеннен кейін зат алмасу қ арқ ынымен жылу ө ндіру дең гейі кү шееді.жылу шығ ару дене қ алпын ө згерту арқ ылы да реттеледі тоң ғ ан кезде бү рсіп жатып қ алу жылу шығ ун азайтады аяқ -қ олын алшақ тастап ашық жату керісінше ыстық қ а бейімделу белгісі.

Билет

Гемоглобин (грекше – haima, haimatos – қ ан жә не латынша globus -шар) – адамның, омыртқ алы жә не кейбір омыртқ асыз жануарлырдың қ анының қ ызыл пигменті.Тыныс мү шелерінен оттекті ұ лпаларғ а, ал кө мірқ ышқ ыл газын ұ лпадан тыныс мү шелеріне тасымалдайды. Гемоглобин жетіспесе анемия ауруы пайда болады.Гемоглобиннің қ алыпты жағ дайдағ ы нормасы ә йелдерде 120-150г/л, ер адамдарда 130-160 г/л.Егер гемоглобин мө лшері шектен тыс кө п болса, қ ан қ оюланып жү рек қ ан тамыр ауруына шалдығ ады. Қ ұ рамында гемоглобин бар азық -тү ліктер: бауыр, ет т.б. Гемоглобин қ анның қ ызыл жасушалары эритроциттердің қ ұ рамында болады.Эритроцит оттегіні ө кпеден бұ лшық ет тарамдарынан кө мірқ ышқ ыл газын алып, ө кпеге апарады.Бұ л " гем" деп аталатын ерекше ақ уыз кө мегімен жү зеге асырылады.Гемге оттегі молекуласы қ осылады, ол -гемоглобин бө лігі.Жалпы гемоглобин 96%-ы нә руыз -глобиннен, 4%-ы темір атомы бар гемнен тұ рады.

Тыныс мү шелерінен оттекті ұ лпаларғ а, ал кө мірқ ышқ ыл газын ұ лпадан тыныс мү шелеріне тасымалдайды.

Гемоглабиннің қ осылыстары.1)Гемоглабиннің оттегімен ә рекеттесуінен пайда болғ ан қ осынды оксимоглабин деп аталады оксимоглабин тұ рақ сыз қ осылыс тез ыдырап отттегінбө ліп шығ арады оксимоглабинге оттегі 2 валентті темір атомымен қ осылады.2)Карбогемоглабин кө мір қ ышқ ыл газбен қ осылысы тұ рақ сыз тез диссоциацияланады кө мір қ ышқ ыл газ гемоглабиннің амин тобымен қ осылады.қ анды кү рең тү ске бояйды.3)карбоксигемоглабин-гемоглабиннің иісті газбен қ осылысы.4)метгемоглабин-кү шті тотық тырғ ыш заттардың (азот тотығ ы, метилен кө гі, калий перманганаты, анилин, бертолет тұ зы, фенацитит, пирамидон)ә серінен гемоглабин қ ұ рамындағ ы темірдің валенттілігі ө згереді ол 2 валентттен 3валентті болып ө те тұ рақ ты қ осылыс қ ұ райды.

Билет

ОЖЖ-ның негізгі қ ызметі –рефлекс тітіркендіру жауап беру деген мағ ынаны білдіреді.рефлекс дегенміз-ожж-нің сыртқ ы немесе ішкі тітіркендіргіштерге беретін кү рделі жауабы.

БИЛЕТ

Қ ан ағ ысының 2 тү рлі жылдамдық пен ажыратады кө лемдік жә не сызық тық.кө лемдік жылдамдық деп –белгілі бір уақ ыт ішінде қ ан тамырлары арқ ылы ө ткен жолын аитады ол(мл/с)мө лшерімен ө лшенеді. сызық тық жылдамдық деп-қ анның белгілі бір уақ ыт ішінде ө ткен жолын аитады(мм/с)

Билет

Есту деп организмнің дыбысты қ абылдау қ абілетін айтады. Ол есту мү шесінің кү рделі қ ызметі арқ ылы іске асырылады. Сү т қ оректілерде есту мү шесі сыртқ ы, ортаң ғ ы жә не ішкі қ ұ лақ тан тұ раұ ы. Сыртқ ы жә не ортаң ғ ы қ ұ лақ есту талдағ ышының ө ткізгіш, ал ішкі қ ұ лақ — қ абылдаушыбө лімі.
Сыртқ ы қ улақ қ ұ лақ қ алқ анынан жә не сыртқ ы дыбыс жолынан тү рады. Қ ұ лақ қ алқ аны дыбыс тербелістерін қ абылдап, оны дыбыс жолына бағ ыттайды. Дыбыс жолы дыбыс толқ ынын ортаң ғ ы қ ұ лақ қ а ө ткізеді. Сыртқ ы қ ұ лақ пен ортаң ғ ы қ ұ лақ арасын дабыл жарғ ағ ы бө ліп тұ рады. Ол ө зіне жеткен дыбыс толқ ынын ортаң ғ ы қ ұ лақ қ а ө ткізеді.Дабыл жарғ ағ ының арғ ы жағ ындағ ы дабыл қ уысында бір-бірімен буындана байланысқ ан есту сү йекшелері — балғ ашық, тө с жә не, ү зең гі орналасады. Балғ ашық дабыл жарғ ағ ына, ал узең гі — ішкі қ ұ лақ қ а баратын солақ ша тесікті жауып тү ратын жарғ ақ қ а бекиді. Аталғ ан сү йекшелер арқ ылы дыбыс толқ ыны дабыл жарғ ағ ынан сопақ ша тесікті жауып тү ратын жарғ ақ қ а беріледі. Сү йектің ерекше байланысының жә не ү зең гі ауданының дабыл жарғ ағ ы беткейінен кө п кіші болуының салдарынан дыбыс толқ ынының кү ші 40-60 есе артады. Дыбыс тым кү шейіп кетсе қ ұ лақ қ уысының еттері жиырылып, дабыл жарғ ағ ы керіле тү седі де, сү йектер қ имылы шектеліп, дыбыстың ә сер кү ші азаяды.Ортаң ғ ы қ ұ лақ ты ішкі қ ұ лақ тан бө ліп тұ ратын сү йекгі қ алқ анда екі тесік болады. Олар жү қ а дә некер ү лпалы жарғ ақ пен жабылғ ан дө ң гелек жә не сопақ ша тесіктер. Дө ң гелек тесікті иірім тутіктер (улу) терезесі дейді. Одан сә л тө менірек орналасқ ан сопақ ша тесікгі -сағ а (кіреберіс) терезесіді деп атайды.Ішкі қ улақ, немесе шытырмақ (лабиринт), самайдың қ айыршық сү йегінің ішінде жатады. Ол бірінің ішінде бірі орналасқ ан сү йекті жә не жарғ ақ ты шытырмақ тан тү зілген. Бұ л екі қ ү ры-лымның арасың да периаимфа, ал жарғ ақ ты лабиринтгің ішің де эндолимфа (ішкі сү йық) болады.Сү йекті лабиринт ү ш қ ұ рылымнан — сағ адан (кіреберіс), иірімді тү тіктен (ү лудан) жә не жартылай дө ң гелек тү тікгерден, — тұ рады. Сағ а мен иірімді тү тік есту мү шесін қ ү райды. Ал сағ ада орналасқ ан қ апшық тар мен жартылай доң гелек тү тіктер тепе-тең дік (вестибулалық) аппараты болып табылады. Демек, ішкі қ ұ лақ та есту жә не тепе-тендік мү шелері орналасқ ан.Сағ а — кішқ ентай қ уыс. Ол сопақ ша жә не дең гелек қ апшық тарғ а болінеді. Сопақ ша қ апшық жартылай дө ң гелектү тіктермен, ал дө ң гелек қ апшық — иірімді тү тікпен жалғ асады.Иірімді тутік (улу) — орталық білікті бойлай спираль тә різді екі айнальш жасай орналасқ ан иірімделген қ ұ рылым. Рейснер мембранасы мен негізгі мембрана арқ ылы ол ү ш жің ішке арнағ а — сопақ ша тесіктен басталаіын сага ө зегіне, дө ң гелек тесікпен жалғ асатын дабыл ө зегіне жә не иірімді тутік ө зегінс, — бө лінеді. Алғ ашқ ы екі ө зек иірімді тү тіктің тобесінде бір-бірімен тар тесік — геликотрема, — арқ ылы жалғ асады жә не олардың қ уысы перилимфамен толғ ан. Ал, иірімді тү тік ө зегі эндолимфамен толады да, мү нда дыбыс толқ ынын қ абылдайтын Корти мү шесі орналасады.Корти мушесі — кү рделі қ ұ рылым. Ол негізгі мембра-наның ішкі беткейін бойлай орналасқ ан есту жасушалары мен суйеніш жасушалардан қ ү ралады. Есту жасушаларының ү шында жің ішке кірпікшелер болады. Олар дыбыс толқ ынының ә серін қ абылдайды. Осы жасушалардың ү стінде бір ү шы сү йекті тү лғ ағ а жалғ асқ ан, екінші ү шы бос жататын жабынды табақ ша орналасады.Қ ұ лақ қ алқ аны қ абылдағ ан дыбыс толқ ыны есту жолы арқ ылы дабыл жарғ ағ ын тербелтеді. Бұ л тербеліс есту сү йектерінің тізбегімен сопақ ша тесікке беріліп, сағ а ә зегіндегі перилимфаны толқ ытады. Одан орі толқ ын геликотрема арқ ылы дабыл ө зегіндегі сү йық қ а тарайды. Осы толқ ын ә серімен негізгі мембрана тербеліп, оғ ан бекіген есту жасушаларының тү ктері жабынды мембранамен тү йіседі де, бұ л жасушаларда қ озу пайда болады. Қ озу ү рдісі улу жуйкесінің ү штары-нан есту жү йкесіне беріледі де, одан ә рі есту жолымен сопақ ша ми, аралық ми арқ ылы ү лкен ми сың арларының самай бө лігінде орнала-сқ ан есту талдағ ышының қ ыртысіық бө ліміне беріледі

Билет

Кө здiң ө ткiрлiгi - кө ру бұ рышы бiр минутқ а тең болғ ан жағ дайда, кө здiң екi нү ктенi жеке-жеке кө ру қ абiлетi. Кө здiң ең ө ткiр жерi сары дақ аймағ ы. Машық тану жаттығ улары кө ру ө ткірлігін тексеретін кестеден 5 метр (бұ дан ә рі - м) қ ашық тық та жү ргізіледі. Кө ру қ абілетін жә не миопатия дең гейі субъективті ә діспен анық талады

Билет

Рефракция немесе Жарық тың сынуы — оптикалық сә уленің (жарық тың) екі ортаны бө летін шекарадан ө ткен кезде таралу бағ ытының ө згеруі, ауа орталығ ында жарық сә улелерінің сынуы (ү зілуі); соның салдарынан бағ дарлағ ан заттың кә дімгі биіктігі бұ рынғ ысынан биіктеу сияқ ты болып кө рінеді. Тү зетуді алғ анда рефракция жерлік (егер сэуле жердегі заттардан келетін болса) жә не атмосфералық (егер сә уле жұ лдыздармен Кү ннен' келетін болса) болып екіге бө лінеді.^[1] Сыну кө рсеткіштері n1 жә не n2 болатын біртекті изотропты мө лдір (жұ тпайтын) орталардың созылың қ ы жазық бө ліну шекарасында Жарық тың сынуы мынадай екі заң мен анық талады:

1) сынғ ан сә уле тү скен сә уле мен бө ліну бетіне тү сірілген нормаль (перпендикуляр) арқ ылы ө тетін жазық тық та жатады;. Жарық тың сынуы жарық тың шағ ылуымен қ атар жү реді. Бұ л жағ дайда сынғ ан жә не шағ ылғ ан сә уле шоқ тары энергияларының қ осындысы тү скен сә уле энергиясына тең. Олардың салыстырмалы қ арқ ындылығ ы сә уленің тү су бұ рышына, n1 мен n2-нің мә ндеріне жә не тү скен сә уле шоғ ындағ ы жарық тың полярлануына тә уелді болады. Сә улеcsіn× =n2jsіn×) Снеллдің сыну заң ымен байланысқ ан: n1c) мен сыну бұ рышы (j2) тү су бұ рышы (нормаль (перпендикуляр) тү скен кезде сынғ ан жә не тү скен жарық толқ ындарының орташа энергияларының қ атынасы мынағ ан тең: 4n1n2/(n1+n2)2. Егер n2<) тә уелді болады (қ.l=0-ден басқ а) Жарық тың сынуымен қ атар жарық тың полярлану кү йі де ө згереді жә не бұ л қ ұ былыс сызық ты полярланғ ан жарық ты алу ү шін пайдаланылады. Жарық тың сынуының тү скен сә уленің полярлануына тә уелділігі сә уленің қ осарланып сынуы кезінде ерекше байқ алады. Жалпы айтқ анда, ортаның сыну кө рсеткіші (n) жарық толқ ынының ұ зындығ ына (j-дің кез келген мә нінде (jarcsіn (n2/n1) болса, онда Жарық тың сынуы болмайды. Бұ л жағ дайда бө ліну шекарасына тү скен жарық толқ ынының барлық энергиясы тү гелдей шағ ылғ ан толқ ынмен кері қ айтады (яғ ни жарық тың толық ішкі шағ ылу қ ұ былысы пайда болады). jn1 жә не тү су бұ рышы Жарық дисперсиясы). Сондық тан монохромат) бар сә уле қ ұ раушылары ә р тү рлі бағ ытта таралады.lемес жарық сынғ ан кезде, оның ә р тү рлі толқ ын ұ зындық тары (Линзалар мен кө птеген оптикалық приборлардың қ ұ рылысы Жарық тың сынуы заң дарына негізделген.

Рефрактометрлік ә дістің негізіне жарық сә улесінің бір ортадан келесі ортағ а ө ткенде бағ ытының ө згеруі немесе сынуы жатады. Аналитикалық сигнал сыну кө рсеткіші болып табылады, ол анализденетін заттың табиғ атына, қ ұ рылысына, тығ ыздығ ына тә уелді. Бұ л параметрлер мына тең дік арқ ылы бір-бірімен байланысады:

Билет

Тыныс алу мү шелерінің физиологиялық кө рсеткіштеріне дене ең бегі мен спорт ә сер етеді. Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы (Ө ТС) штангистерде - 4 л., футболшыларда - 4, 2 л., боксерлерде - 4, 8 л., қ айық шыларда - 5, 5 л. Тыныс алу жиілігі спортшыларда минутына 6-8 рет, ал жаттық пағ ан адамдарда - 14-20 рет. Спортпен шұ ғ ылданатын адамдардың тынысы терең болады. Бұ л ағ заның ү немді қ ызмет етуінің белгісі. Терең дем шығ арғ анда олардың сыртқ а айдалғ ан ауасының қ ұ рамындағ ы кө мір қ ышқ ыл газы 2 есе кө п болады. Мұ ндай терең дем алу жү рекке " массаж" жасайды да, оның қ оректенуін жә не физиологиялық қ алпын жақ сартады. Тыныс алу мү шелерін жаттық тыру, шынық тыру балалар мен жастардың тыныс мү шелері арқ ылы пайда болатын ауруларғ а қ арсы тұ ру қ абілетін арттырады.

Гигиеналық талаптары - ауасы таза бө лмеде ұ йық тау, бө лмелерді желдету, таза ауада серуендеу т.б. Киім кию де дұ рыс дем алу жә не дем шығ аруғ а ә сер етеді, сондық тан киім жең іл, денені қ ыспайтын, қ имыл-қ озғ алысқ а кедергі келтірмеуі қ ажет.

Билет

Сопақ ша ми (продолговатый мозг); (лат. medulla oblongata; medulla — ми, oblongata — сопақ ша) — мидың жұ лынмен шекарасыз жалғ асатын, пішіні сопақ ша келген артқ ы бө лігі. Оның алдың ғ ы жағ ы ми кө пірімен жалғ асады. Сопақ ша мидың тө менгі бетінде вентральды орталық саң ылау (лат. fissura mediana ventralis) мен оның екі бү йіріндегі латеральды вентральды сайлар (лат. sulcus lateralis ventralis) арқ ылы бө лінген: оң жә не сол сопақ ша ми пирамидалары (лат. piramis medullae oblongatae) білеуленіп кө рініп тұ рады.

Сопақ ша ми пирамидалары ү лкен ми қ ыртысын жұ лынның қ озғ алтқ ыш орталық - тарымен байланыстыратын пирамидалы жү йке талшық тары аларынан (лат. fasciculus cerebro-spinalis) қ ұ ралғ ан. (Сопақ ша ми пирамидаларының пирамидалы жү йке тал тары будаларынан қ ұ ралғ ан ө ткізгіш жолдары - жұ лынның бү йір арқ аншаларына отер алдында, оң ми пирамидасының жү йке талшық тары жұ лынның сол жақ тағ ы бү йір арқ аншасына, ал сол ми пирамидасының жү йке талшық тары жұ лынның оң жақ тағ ы бү йір арқ аншасына бағ ытталып, жү йке талшық тарымен алмасады да, пирамидалар айқ асын (лат. decussacio pyramidum) жасайды.

Сопақ ша мидың қ ұ рылысы біршама жү лынның қ ұ рылысына ұ қ сас, яғ ни сыртқ ы жағ ында — ақ зат, ішкі жағ ында — сү рзат орналасады. Ол ақ заттық аралық тар арқ ылы кө птеген сү рзаттық аралшық тарғ а, яғ ни сопақ ша мидың сү рзаттық орталық тарына (ядроларына) бө лінеді. ақ заттық аралық тар арқ ылы кө птеген сү рзаттық аралшық тарғ а, яғ ни сопақ ша мидың сү рзаттық орталық тарына (ядроларына) бө лінеді.

Бұ лар организмнің тіршілігіне тым қ ажет вегетативтік орталық тар қ ұ райтын нейроцитгер ядролары. Аталган вегетативтік ядроларга:

· жү рек согу

· тыныс алу

· тер бө лу

· сілекей бө лу

· шайнау

· жұ ту, сору

· кө з жасын бө лу

· ас қ орыту сө лдерін бө лу

· қ ұ су,

· кекіру

· кү йіс қ айтару

· тұ шкіру

· жө телу

· кө з жыпылық тау орталық тары жатады.

Сопақ ша мидың сү рзаты — вегетативтік ядролардан басқ а, қ ызметіне сә йкес топтасқ ан нейроциттер перикариондарынан (нейроциттер денелерінен) қ ұ ралғ ан ми жү йкелерінің сезімтал жә не қ озғ алтқ ыш сү рзаттық ядроларын тү зеді. Бұ лардың араларында бір-бірімен жалгасып жатқ ан пішіні ә р тү рлі нейроциттерден жә не олардың жү йке талшық тарынан қ ұ ралғ ан торлы қ ұ рылым (лат. formatio reticularis) болады. Бұ л қ ұ рьшым сопақ ша мидан ортаң ғ ы мига, одан ә рі аралық миғ а дейін созылып жатады. Торлы қ ұ рылым — аталғ ан ми бө лімдері орталық та- рын ө зара байланыстырып, ү йлестіру қ ызметін атқ арады. Бұ ғ ан коса, ол тыныс алу жә не жү рек-тамырлар жү йесінің орталығ ы қ ызметін де атқ арады.

Билет

Анализаторлар немесе талдағ ыштар (анализаторы); (кө не грекше: ἀ ν ά λ υ σ ι ς - жіктелу, талдау) — шеткі қ абылдағ ыш бө лімдерден басталып, ми орталық тарында аяқ талатын кү рделі жү йке механизмі, яғ ни ол дененің сыртқ ы жә не ішкі ортасын жү йке жү йесінің орталық бө лігімен байланыстырып тү рғ ан рефлекторлық доганың сезімтал бө лігі. Талдағ ыштар ү ш бө лімнен тү рады: 1) тітіркеністі қ абылдайтын шеткі бө лім (рецепторлар); 2) жү йкелік қ озуды ө ткізетін аралық бө лім; 3) қ абылданғ ан сезімге талдау жасалынатын ми жабынындағ ы жә не қ ыртыс астындағ ы сезімтал орталық бө лім. Анализаторлардың кө мегімен адам мен жануарлар организмдері мен қ оршағ ан орта арасында байланыс қ алыптасады. Сонымен қ атар, олар организмдегі зат алмасу процесінің қ алыпты ө туі, ү лпалар мен мү шелердің қ анмен жабдық талуы, ә ртү рлі жү йелер қ ызметінің ү йлесімді реттелуі туралы ақ параттармен орталық жү йке жү йесін хабардар етіп отырады.

Анализатор (Analyzer) - берілген алгоритмге сә йкес объектінің басты элементтеріне сипаттама беретін анализ жасау қ ұ рылғ ысы немесе бағ дарлама. Желілік қ ұ рылғ ының жағ дайын тексеретін, дестенің мазмұ нына анализ жасайтын тә сіл.

Анализатор - 1)зат қ оспада қ айсібір заттың бар жоғ ын анық тайтын аспап; 2)радио жә не электротехникада ә р тү рлі ү рдістерді зерттейтін аспап.

Билет

Жү рек — іші қ уыс бұ лшық етті мү ше. Ересек адам жү регінің салмағ ы 250-300 грамм. Жү рек кеуде қ уысының сол жағ ына таман орналасқ ан. Оның дә некер тканінен тү зілген жү рек қ абы қ аптап тұ рады. Жү рек қ абының ішкі беті жү ректі ылғ алдайтын жә не жиырылу кезінде ү йкелісті кемітетін сұ йық тық бө ліп шығ арады.

Жү ректің зерттеу ә дістері

Клиникалық физиологиялық ә діс -жү рек жұ мысын қ ан шығ армай тексеруге мү мкіндік береді, бұ л ә діспен сау адамның да науқ ас адамның да жү регі зерттеледі

, пальпация -сипап ұ стау ә дісі жү рек тү рткісінің орнын жә не кү шін білуге болады,

перкусия -тық ылдату жү рекк шекарасын анық тау, аускультация -тың дау жү рек дыбыстарын естіп тану,

фонокартиография -жү рек дыбыстарын жазып алу

электрокардиография -жү рек биотогін жазып алу

векторкардиография -жү рек тоғ ының векторлық мө лшерін жазып алу,

баллистокардиография –жү ректің қ ан айдаудағ ы баллистикалық қ ұ былысын жазып алу,

динамокардиография -жү ректің қ ан айдауына байланысты кеуде білігінің ығ ысуын жазып алу

эхокардиография -ультрадыбысты қ олданып жү ректің қ ан айдау қ ызметіне байланысты ет қ ұ рылысының қ ақ пақ шаларының жә не қ уыстарының ө згерістерін байқ ау рентгенмен зерттеу.

Билет

Спинальный шок – жұ лындық естен тану (жансыздану), жұ лынды кө лденең толық қ иғ ан кезде оның қ иғ ан жерден тө менгі жағ ының қ озуы жә не рефлекторлық қ ызметтері толық жойылады. Содан кейін белгілі бір уақ ыт ө ткен соң біртіндеп, кейбір жұ лынның қ ызметіне байланысты рефлекстер қ алпына келе бастайды.

Билет

Микроайналым туралы тү сінік – бұ л тамырлар жү йесінің микроскопиялық бө лігіндегі қ анның қ озғ алысы. Қ анның микроциркуляциясы тамырлардың тө менгідей схемасы бойынша іске асады: кішкентай артерия артериолағ а айналады. Ол артериядан бір ғ ана бұ лшық ет қ абатымен /жазық салалы/ ерекшеленеді: артериола прекапиллярларғ а жалғ асады. Прекапиллярдан тор қ ұ ратын кө птеген капиллярлар кетеді. Олардың қ абырғ алары эндотелилік клеткалардың бір қ абатынан тұ рады.

Билет

Бірінші сигналдық жү йе адамдарда да, сонымен қ атар жануарларда да бар. Бірінші сигналдық жү йенің ә рекеті сө зден басқ а (айтылу, жазылу, жесттік сө з (қ имылдық)) тітіркендіргіштерге қ алыптасқ ан. Олартты рефлекстер тү рінде кө рініс береді.
Бізге белгілі нерв жү йесінің жоғ ары бө ліміне келіп, сыртқ ы орта мен организмнің ө зіндегі ө згерістер мен қ ұ былыстарды сигналдайтын импульстердің кө зі сол ө згерістер мен қ ұ былыстардың ө здері болып табылады. Ол болмыстың тікелей сигналдау жү йесі немесе бірінші сигналдық жү йе. Адамдар қ оғ амының дамуы қ арым-қ атынастың қ ұ ралы ретінде тілді дамытты. Ұ ғ ынық ты сө йлеу тіл адамғ а ғ ана тә н ұ ғ ынық ты сө з сигналы арқ ылы біз заттардың пішінін, формасын, қ асиетін жә не де айналада болып жатқ ан қ ұ былыстарды жеткізе аламыз.
Екінші сигналдық жү йенің тітіркендіргіші сө з болып табылады. И.П. Павлов екінші сигналдық жү йені сигналдардың сигналы деп атайды.
Екінші сигналдық жү йе арқ ылы адам болмысты толығ ырақ, анығ ырақ бейнелейді, сонымен қ атар қ ормағ ан ортадан ақ паратты алады. Екінші сигналдық жү йе адамның жоғ ары ой-сана қ абілетінің негізі болып табылады.
Сө з сө йлеудің ө зі рефлекторлық сипатта болады. Бұ л пікірді кезінде Сеченов айтқ ан болатын. Дыбыс сің ірлеріне, тілге жә не бү кіл сө йлеу аппаратына келетін эфференттік импульстер осы органдардың жұ мысын қ амтамасыз етеді. Екінші сигналдық жү йенің таң қ аларлық бір ерекшелігі-шартты байланыстардың жасалуының жылдамдығ ы ө те шапшаң жү реді.
Егер адамғ а белгілі бір қ имыл-қ озғ алыс актісін ойла десе сол кезең де осы қ имыл-қ озғ алысты жү зеге асыратын бұ лшық еттердің функционалдық қ алпы ө згереді. Моларғ а сә йкес органдардың қ анмен жабдық талуы жақ сарады, кейде тіпті сол актінің айқ ын кө рініс бермейтін, ә рең байқ алатын қ арапайым элементтері кө рінеді. Кейде адам іштей ойлағ анның ө зінде, іштей сө йлегенде де жоғ арыдағ ы айтқ ан қ ұ былыстар байқ алады. Бұ л кездерде эфференттік импульстер естілетін сө здерді, сө йлеуді туғ ызбаса да кейде адамның ерні жыбырлап, тілі аздап қ озғ алады, тіпті кей жағ дайларда эфференттік импульстердің кү шеюі саларынан біраз дыбыс шығ арып, сө йлеп те кетеді.
Физиологиялық кө зқ арас тұ рғ ысынан ойлау актісінің. Ө зі сө з арқ ылы берілмеген жағ дайда да кү рделі тізбекті рефлекс болып табылады.

Билет

Жү рек тондары- жұ мыс жасап тұ рғ ан жү ректе пайда болатын дыбыстық қ ұ былыстар. Тонның екі тү рі бар: систолалық жә не диастолалық.
Систолалық тон. Осы тонның пайда болуына негізінен атриовентрикулярлы клапандар қ атысады. Қ арыншалардың систоласы кезінде атриовентрикулярлы клапандар жабылып, олардың жармалары (створкалары) мен оғ ан бекітілген сің ір жіпшелерінің тербелісі І- ші тонды береді. Сонымен қ атар І- ші тонның пайда болуына қ арыншалар бұ лшық етінің жиырылуы кезінде пайда болатын дыбыстық қ ұ былыстар да қ атысады. Ө зінің дыбыстық ерекшеліктері бойынша І – тон- созың қ ы жә не тө мен.
Диастолалық тон қ арыншалардың диастоласының басында протодиастолалық фаза кезінде, айшық клапандардың жабылуы кезінде пайда болады. Осы кезде қ ақ пақ шалар жармаларының тербелісі дыбыстық қ ұ былыстардың кө зі болып табылады. Дыбыстық сипаттамалары бойынша ІІ- ші тон қ ысқ а жә не жоғ ары. Жү ректің жұ мысын онда пайда болатын электрлік қ ұ былыстар бойынша да жорамалдауғ а болады. Оларды жү ректің биопотенциалдары деп атайды жә не олар электрокардиографтың кө мегімен алынады. Алынғ ан биопотенциалдар электрокардиограмма деп аталады.

Билет

Нефрон (nephronum, грек, nephros — бү йрек) — бү йректің қ ұ рылымдық жә не қ ызметтік бірлігі. Бү йректі миллиондағ ан нефрондар (бү йрек ө зекшелері) қ ұ райды. Нефрон — бү йрек денешігінен, проқ симальды жә не дистальды бө лімнен (тү зу, ирек ө зекшелер) тұ рады. Бү йрек денешігі тамырлы жә не несепті бө ліктерден қ ұ ралғ ан. Тамырлы бө лікті ә келгіш артериола, қ ылтамырлар (капиллярлар) торы жә не ә кеткіш артериолакұ райды. Бұ л бө лікке тазаланудан ө тетін артерия қ аны ағ ып келеді. Несепті бө лікті капиллярлар торы шумағ ын сыртынан қ аптап тұ ратын бү йрек денешігінің қ апшығ ы қ ұ райды. Бү йрек денешігінің қ апшығ ы екі қ абат болып жатқ ан бірқ абатты жалпақ эпителийден қ ұ ралғ ан. Қ апшық қ уысы проксимальды бө лім ө зекшесі қ уысымен мойын арқ ылы жалғ асады. Бү йрек денешігінде капиллярлар шумағ ындағ ы қ аннан, жоғ арғ ы қ ан қ ысымының арқ асында қ ан сұ йығ ы қ ылтамырлар қ абырғ асы арқ ылы сү зіліп, бү йрек денешігі қ уысына шығ ып, алғ ашқ ы несепке айналады. Алғ ашқ ы несеп қ ұ рамы жағ ынан қ ан плазмасынан айырмашылығ ы жоқ. Тек, оның қ ұ рамында қ алыпты жағ дайда протеиң дер болмайды. Алғ ашқ ы несеп нефрон бө лімдері арқ ылы ағ ып ө ткенде, оның қ ұ рамындағ ы керекті заттар (қ ант, керекті тү здар, су) кері сорылып, керек емес ыдырау ө німдері (аммиак туындылары, улы, бояғ ыш заттар, дә рі- дә рмектер) несеп қ ұ рамына шығ арылып, соң ғ ы несепке (зә рге) айналып, нефрондардан қ ұ ралғ ан жинағ ыш тү тікшелерге шығ арылады.

Билет

Сана — ой елегінен ө ткен білім, болып жатқ ан оқ иғ аларды ой елегі арқ ылы қ абылдау деуге болады. Мұ ны басқ аша айтқ анда: бұ л — ө з жағ дайың ды тү сіну, ө з қ имылың ды басқ ара білу, сондай-ақ ө з сезімдерің мен ойларың ды бақ ылау.Сонан соң, сана жайын сө з еткенімізде біз В. И. Лениннің: материяның ө зінде санамен принцип жағ ынан тектес жә не ө з дамуында сананы туғ ызатын қ асиет бар деген сө здерін еске алмай қ оймаймыз. Бұ л — белгілі бір заттың бейнеленуі, шағ ылуы, яғ ни, сыртқ ы ә серді сезінуі, сол арқ ылы заттың ішкі жағ дайын ө згертуі. Сана мидың айналадағ ы объективтік шындық ты бейнелеуінен туады, яғ ни ми қ ызметінің жемісі. Адамның психикалық ө мірінде кездесетін негізгі психикалық процестерге танымпроцестері — тү йсік, қ абылдау, зейін, елес, ес, қ иял, ойлау мен сө йлеу: эмоциялық, процестер адамның кө ң іл-кү йлері сезімі; ерік процестері — адамның алдына қ ойғ ан мақ сатына ұ мтылуы, талаптануы жә не соғ ан байланысты ә рекет жасауы жатады. Осы психикалық процестердің қ ұ рылымы деп сана қ ұ рылымын айтады.

Жү рек етінің физиологиялық қ асиеттері

Жү рек етіне қ озғ ыштық, ө ткізгіштік, жиырылғ ыштық, автоматия жә не рефрактерлік касиеттері тә н.

Қ озғ ыштық. Жү рек еті электрлік, механикалық, термиялық, химиялық тітіркендіргіштер ә серінен қ оза алады. Тітіркендірудің нә тижесінде натрий иондары ет талшық тарының ішіне ө тіп, мембрана ү йексізденеді (деполяризацияланады) де, жү ректің қ озғ ан бө лігінде теріс заряд пайда болып, оның қ озғ ан жә не қ озбағ ан бө ліктерінің арасында потенциалдар айырмасы туың дайды. Миокард жасушаларында (кардиомиоцитгерде) қ аң қ а етімен салыстырғ анда ә рекет потенциалы 100 есе ұ зағ ырақ созылады (200-400 мс).

Қ озуды ө ткізгіштік. Қ озу толқ ыны Кис-Фляк тү йінінде ерекше ет жасушалары — пейсмекерлерде — пайда болады да, жү рекше еттеріне электрлік жолмен тарап, Ашофф-Тавар тү йініне жетеді. Одан ә рі қ озу толқ ыны Гис шоғ ыры арқ ылы бү кіл қ арыншағ а тарайды. Жү рек еті қ озуды ә лсіретпей (декрементсіз) ө ткізеді жә не оқ шауламай барлық ет талшық тарына жая таратады.

Қ озуды ө ткізу жылдамдығ ы жү ректің ә р тү рлі бө ліктерінде бірдей емес. Жылы қ андылар жү рекшелері қ абырғ асьшен ол секундына 0, 8-1 м, қ арыншалар қ абырғ асымен — 0, 8-0, 9 м, қ арыншалар ө ткізгіш жү йесімен 2 — 4, 2 м жылдамдық пен тарайды. Салыстыру мақ сатың да қ аң қ а еттерінде қ озудың 4, 7- 5 м/сек жылдамдық пен тарайтынын айтып ө тейік.

Жиырылғ ыштық. Қ озу толқ ынына жү рек еті жиырылумен жауап береді. Жиырылу деп ет талшық тарының ұ зындығ ының қ ысқ аруын немесе кернеу кү шінің (тонус) артуын айтады. Жү рек еті бұ лшық еттермен салыстырғ анда шабандау – баяуырақ жиырылады.

Автоматия. Жү рек етінің сыртқ ы ә серсіз тек ағ заның ө зінде туындайтын қ озу толқ ың дарының ық палымен жұ мыс істеу қ абілетін жү рек автоматиясы дейді. Жү рек автоматиясы ө ткізгіш жү йенің қ ызмеііне байланысты.

Рефрактерлік — қ озу ү стіндегі жү рек етінің тосын тітіркендіргішке жауап бермейтін қ асиеті. Рефрактерлік кезең ү ш сатығ а бө лінеді. Олар абсолюггік (толық) рефрактерлік, салыстырмалы рефрактерлік жә не экзальтация (лепілдеу) сатылары. Систола кезінде жү рек етінің қ озғ ыштық қ асиетінің жойылуын пголық рефрактерлік деп атайды. Бұ л сатыда жү рек еті ешбір тітіркендіргііике жауап бермейді. Жү рек еті босаң сый бастағ анда (диастола) оның қ озғ ыштық қ асиеті ө згеріп, кү шті тосын тітіркендіргішке ә лсіз жауап алынады. Бұ л сатыны салыстырмалы рефрактерлік деп атайды.

Билет

Жү рек етіне физиологиялық қ асиеттері

Жү рек етіне қ озғ ыштық, ө ткізгіштік, жиырылғ ыштық, автоматия жә не рефрактерлік касиеттері тә н.

Қ озғ ыштық. Жү рек еті электрлік, механикалық, термиялық, химиялық тітіркендіргіштер ә серінен қ оза алады. Тітіркендірудің нә тижесінде натрий иондары ет талшық тарының ішіне ө тіп, мембрана ү йексізденеді (деполяризацияланады) де, жү ректің қ озғ ан бө лігінде теріс заряд пайда болып, оның қ озғ ан жә не қ озбағ ан бө ліктерінің арасында потенциалдар айырмасы туың дайды. Миокард жасушаларында (кардиомиоцитгерде) қ аң қ а етімен салыстырғ анда ә рекет потенциалы 100 есе ұ зағ ырақ созылады (200-400 мс).

Қ озуды ө ткізгіштік. Қ озу толқ ыны Кис-Фляк тү йінінде ерекше ет жасушалары — пейсмекерлерде — пайда болады да, жү рекше еттеріне электрлік жолмен тарап, Ашофф-Тавар тү йініне жетеді. Одан ә рі қ озу толқ ыны Гис шоғ ыры арқ ылы бү кіл қ арыншағ а тарайды. Жү рек еті қ озуды ә лсіретпей (декрементсіз) ө ткізеді жә не оқ шауламай барлық ет талшық тарына жая таратады.

Қ озуды ө ткізу жылдамдығ ы жү ректің ә р тү рлі бө ліктерінде бірдей емес. Жылы қ андылар жү рекшелері қ абырғ асьшен ол секундына 0, 8-1 м, қ арыншалар қ абырғ асымен — 0, 8-0, 9 м, қ арыншалар ө ткізгіш жү йесімен 2 — 4, 2 м жылдамдық пен тарайды. Салыстыру мақ сатың да қ аң қ а еттерінде қ озудың 4, 7- 5 м/сек жылдамдық пен тарайтынын айтып ө тейік.

Жиырылғ ыштық. Қ озу толқ ынына жү рек еті жиырылумен жауап береді. Жиырылу деп ет талшық тарының ұ зындығ ының қ ысқ аруын немесе кернеу кү шінің (тонус) артуын айтады. Жү рек еті бұ лшық еттермен салыстырғ анда шабандау – баяуырақ жиырылады.

Автоматия. Жү рек етінің сыртқ ы ә серсіз тек ағ заның ө зінде туындайтын қ озу толқ ың дарының ық палымен жұ мыс істеу қ абілетін жү рек автоматиясы дейді. Жү рек автоматиясы ө ткізгіш жү йенің қ ызмеііне байланысты.

Рефрактерлік — қ озу ү стіндегі жү рек етінің тосын тітіркендіргішке жауап бермейтін қ асиеті. Рефрактерлік кезең ү ш сатығ а бө лінеді. Олар абсолюггік (толық) рефрактерлік, салыстырмалы рефрактерлік жә не экзальтация (лепілдеу) сатылары. Систола кезінде жү рек етінің қ озғ ыштық қ асиетінің жойылуын пголық рефрактерлік деп атайды. Бұ л сатыда жү рек еті ешбір тітіркендіргііике жауап бермейді. Жү рек еті босаң сый бастағ анда (диастола) оның қ озғ ыштық қ асиеті ө згеріп, кү шті тосын тітіркендіргішке ә лсіз жауап алынады. Бұ л сатыны салыстырмалы рефрактерлік деп атайды.

Билет

Кө ру талдағ ышы немесе кө ру анализаторы (analisatoris visae, гр. analysis — талдау, лат. visa - кө ру) - жарық пен тү сті ажыратуғ а бейімделген талдағ ыш. Кө ру талдағ ышы — кө ру рецепторынан (кө з алмасы), ө ткізгіш жолдан (кө ру жү йкесі) жә не мидағ ы орталық тардан тұ рады. Жарық ты қ абылдайтын рецепторлар (сезімтал фоторецепторлы нейроциттер дендриттері) кө з алмасының ішкі торлы қ абығ ында орналасқ ан. Кө ру талдағ ышының ө ткізгіш жолы - ми жү йкелерінің II жұ бы сезімтал кө ру жү йкесі. Осы жү йке талшық тары мидың имек денесінде, кө ру тө мпектерінің артқ ы ядроларында жә не тө рт тө мпектің алдың ғ ы тө мпектерінде орналасқ ан қ ыртысастылық орталық тарда аяқ талады. Қ ыртысастылық орталық тардан басталатын орталық сезімтал ө ткізгіш жолдар, жү йке толқ ынын ми қ ыртысының шү йде аймағ ындағ ы қ ыртыстық орталық қ а жеткізеді.

51-билет Жоғ ары жү йке қ ызметі

Жоғ ары жү йке қ ызметі - ү лкен ми сың арлары, ми қ ыртысы жә не қ ыртыс асты бө ліктері арқ ылы атқ арылатым адамның кү рделі іс-ө рекеті мен мінез-қ ұ лқ ының, танымдық іс ә рекеті процестерінің физиологиялық механизмдерін қ амтамасыз ететін жү йкелік реттеудің жоғ арғ ы тү рі. Жоғ ары жү йке қ ызметі ө те кү рделі рефлекторлық жолмен жү ріп, ағ заны, адам мінез-қ ұ лқ ын реттеп отырады. Жоғ ары жү йке қ ызметі арқ ылы адам жә не жануарлар сыртқ ы ортамен тығ ыз байланыста болады. Жоғ ары жү йке қ ызметі ө з алдына ілім ретінде И.М. Сеченов пен И.П. Павлов зерттеген.

52-сұ рақ. Ми қ ыртысы

Ми қ ыртысы, паллиум (лат. cortex cerebrі) – адам мен сү тқ оректі жануарлардың ү лкен ми сың арларының сыртын жауып тұ ратын, нейронның сұ р затынан тү зілген қ абат.

Сұ р заттың қ алың дығ ы 1 – 5 мм-дей. Мидың бұ л бө лігі эволюциялық даму барысының соң ғ ы кезең інде пайда болып, жоғ ары дә режелі жү йке жү йесі қ ызметін жү зеге асыруда ө те маң ызды рө л атқ арады.

Адамдарда жаң а Ми қ ыртысы ө те жақ сы дамығ ан. Адамның Ми қ ыртысының 95, 6%-ы неопаллиумнан тү зіледі. Ми қ ыртысының қ ұ рылысы мен ондағ ы нейрондардың орналасу реті оның ә рбір бө легінде ә р тү рлі болады. Мұ ны Ми қ ыртысының цитоархитектоникасы деп атайды. Ми қ ыртысының қ алың дығ ы 1, 3 – 5 мм-дей. Ми қ ыртысы шамамен 10 – 14 миллиард нейрондардан тұ рады. Олардың ә рқ айсысы мың дағ ан басқ а нейрондармен синапс арқ ылы байланысқ ан. Олардың пішіні ә р тү рлі: пирамида, жұ лдыз, ұ ршық, тағ ы басқ а тә різді болады.

Ми қ ыртысы мидың басқ а бө лімдерімен ө те тығ ыз байланыста болады. Ми қ ыртысында барлық сезім органдарының соң ғ ы орталық тары орналасқ ан. Мұ нда сыртқ ы ортадан жә не организмнің ө зінің ішкі ортасынан келген тү рлі тітіркендіргіштер талданып, оларғ а жауап қ айтарылады. Адамның сө йлеуі мен ойлауы ү лкен ми сың арларындағ ы Ми қ ыртысының барлық бө ліктерінің қ атысуымен ғ ана жү зеге асады.

53-Ми қ ыртысы мидың басқ а бө лімдерімен ө те тығ ыз байланыста болады. Ми қ ыртысында барлық сезім органдарының соң ғ ы орталық тары орналасқ ан. Мұ нда сыртқ ы ортадан жә не организмнің ө зінің ішкі ортасынан келген тү рлі тітіркендіргіштер талданып, оларғ а жауап қ айтарылады. Адамның сө йлеуі мен ойлауы ү лкен ми сың арларындағ ы Ми қ ыртысының барлық бө ліктерінің қ атысуымен ғ ана жү зеге асады.

53-сұ рақ. Қ ан тапсыру ережелері

Донорларғ а мына ә рекеттерді жасау ұ сынылмайды:

· Қ ан тапсыру алдындағ ы кеш қ арсаң ында сү т ө нiмі, ысталғ ан, ащы, қ уырылғ ан, майлы, тағ ам жемеу.

· Процедурағ а дейiн (48 сағ ат) алкоголь қ абылдау.

· ды қ абылдау,

· Процедурағ а дейiн (72 сағ ат) қ ұ рамында анальгетиктері бар аспирин, анальгин секілді тағ ы басқ а препараттарды қ абылдау

· Процедурағ а бір сағ аттан кем уақ ыт бұ рын шылым тарту.

Қ ан ө ткiзуi организмғ а кейбiр ауыртпашылық тап келтіреді. Сондық тан донорларды қ олдау ү шін ресми шаралар жү ргiзiледi: ақ ы тө лелетiн демалыс жә не тағ ы басқ а қ ажеттіліктер ө теледі.

Агглютинация (лат. agglutinatio — жабысу) — арнайы антиденелердің (агглютининдер) ә серімен корпускулдық антигендердің (бактериялар, қ ан клеткалары, басқ а клеткалар) бір-біріне жабысуы жә не тұ нба (агглютинат) жасауы.

54-сұ рақ. Аралық ми

Аралық ми (кө не грекше: diencephalon, кө не грекше: dia - аралық; кө не грекше: enkephalon — ми) — пішіні сақ ина тә різді ү шінші ми қ арыншасынын (қ уысының) қ абырғ асын қ ұ райтын ми дің гегінің алдың ғ ы бө лігі. Ол ү ш бө ліктен: кө ру тө мпегі бө лігі — таламустан, тө мпекасты бө лігі гипоталамустан жә не тө мпекү сті бө лігі — эпиталамустан тұ рады. Нейроциттер денелерінен қ ұ ралғ ан таламустың орталық ядроларында жү лыннан жө не сопақ ша мидан келетін ө рлеме сезімтал ө ткізгіш жолдар аяқ талып, таламус нейроциттерінен басталатын ө ткізгіш жолдар жү йке толқ ындарын (импульсін) ү лкен ми қ ыртысына жеткізеді. Аралық мидың таламус бө лігі (кө ру тө мпегі) - орталық жү йке жү йесін ің тө менгі бө ліктерінен келетін сезімтал ө ткізгіш жолдардың реттеуші бекетінің (станциясының) жә не ми қ ыртысымен байланыстыру қ ызметтерін атқ арады. Гипоталамус — аралық мидың кө ру жолы, сү р тө мпек, қ ү йғ ьпи (воронка), гипофиз, емізікше дене бө ліктерінен, ал эпиталамус - ү шінші ми қ арыншасының тамырлы қ абығ ынан, эпифизден, жү геншектің жұ п тү йінінен қ ұ ралғ ан.

55-сұ рақ. Қ антамырлар жә не олардың тү рлері

Қ антамырлар жә не олардың тү рлері. Қ антамырлар ағ заны тү гелдей торлап жатады. Қ антамырлар: артериялар(салатамырлар), веналар (кө ктамырлар) жә не капиллярлар (қ ылтамырлар) деп 3 топқ а бө лінеді.

Қ антамырлардың тү рлері жә не олардың қ ұ рылыс ерекшеліктері

56 билет жоқ

57-cұ рақ. Гемоглобин

Гемоглобин (грекше – haima, haimatos – қ ан жә не латынша globus -шар) – адамның, омыртқ алы жә не кейбір омыртқ асыз жануарлырдың қ анының қ ызыл пигменті.Тыныс мү шелерінен оттекті ұ лпаларғ а, ал кө мірқ ышқ ыл газын ұ лпадан тыныс мү шелеріне тасымалдайды. Гемоглобин жетіспесе анемия ауруы пайда болады.Гемоглобиннің қ алыпты жағ дайдағ ы нормасы ә йелдерде 120-150г/л, ер адамдарда 130-160 г/л.Егер гемоглобин мө лшері шектен тыс кө п болса, қ ан қ оюланып жү рек қ ан тамыр ауруына шалдығ ады. Қ ұ рамында гемоглобин бар азық -тү ліктер: бауыр, ет т.б. Гемоглобин қ анның қ ызыл жасушалары эритроциттердің қ ұ рамында болады.Эритроцит оттегіні ө кпеден бұ лшық ет тарамдарынан кө мірқ ышқ ыл газын алып, ө кпеге апарады.Бұ л " гем" деп аталатын ерекше ақ уыз кө мегімен жү зеге асырылады.Гемге оттегі молекуласы қ осылады, ол -гемоглобин бө лігі.Жалпы гемоглобин 96%-ы нә руыз -глобиннен, 4%-ы темір атомы бар гемнен тұ рады.Тыныс мү шелерінен оттекті ұ лпаларғ а, ал кө мірқ ышқ ыл газын ұ лпадан тыныс мү шелеріне тасымалдайды.

58 –сұ рақ. Шартты рефлекс