Шартты рефлекс

Шартты рефлекстердің жасалуы. 1. Шартты рефлекстерді жасау ү шін қ ажетті ең негізгі жағ дай – индифренттік (ө здігінше осы реакцияны тудыра алмайтын, кез келген бө тен) тітіркендіру мен шартсыз, сол реакцияны міндетті тү рде тудыратын тітіркендірудің ә сер ететін уақ ытының бір-біріне дә л келуі (ұ штасуы). 2. Бө тен тітіркендіргіш шартсыз тітіркендіргіштердің ә сеті басталар алдында ә сер етуі керек. Екі тітіркендіргіш ә сері бір уақ ытта берілсе шартты рефлекстің жасалуы едә уір қ иындайды. Ал алдымен шартсыз, одан кейін индифренттік тітіркендіргіш ә сет етсе, шартты рефлекс алынғ анмен, ол ө те тұ рақ сыз болады. (Алдымен шартсыз, кейін бө тен тітіркендірумен ә сер еткенде шартты рефлекстің жасалуының қ иын болатын себебі, теріс индукция заң ымен жә не шартсыз тітіркендірудің кү шінен бө тен тітіркендіргіш кү шінің кемдігімен тү сіндіріледі). Жасалғ ан шартты рефлексті ұ зақ уақ ыт сақ тау ү шін, оны мезгіл-мезгіл шартсыз тітіркендіргішпен бекітіп отыру қ ажет. 3. ми қ ыртысы клеткаларының жеткілікті жоғ ары қ озғ ыштығ ы болуы керек. Ол ү шін ми қ ыртысы тү рліше басқ а ә серлерден бос болу керек. Сонда ғ ана белгілі тітіркендіруге жү йке клеткалары жоғ ары қ озумен жауап бере алады. 4. Шартты рефлекс жасалу қ олданылатын тітіркендіргіштің қ асиеті мен кү шіне де байланысты. Бө тен тітіркендіргіштің кү ші қ ыртыста қ озу ошағ ын тудыруғ а жететін болуы керек. Бірақ шамадан тыс, артық та болмауы керек. Осындай жағ дайда шартты рефлекс жасалмайды.

59 билет-жоқ

60-сұ рақ. Эритроциттер

Эритроциттердің қ ұ рылысы. Эритроциттер (грекше «еrythros» — қ ызыл) қ анның қ ызыл тү сті ядросыз жасушалары. Жаң адан тү зілген эритроциттерде ядро байқ алады да, кейіннен жойылып кетеді. Қ анның басқ а жасушаларына қ арағ анда салмақ тырақ болғ андық тан, ыдыстың ең тү біне тұ нады. Эритроциттердің пішіні - ортасы қ ысың қ ы табақ ша тә різді, жиегі қ алың, ортасы жұ қ арғ ан тиынғ а ұ қ сайды. Пішінінің мұ ндай болуы олардың беткі кө лемін ү лкейтеді. Эритроциттер ө здігінен қ озғ алмайды, тек қ ан сұ йық тығ ының ағ ынымен жылжиды.

Адам эритроциттерінің диаметрі 7, 5 мкм, қ алың дығ ы 1-2 мкм. Қ анның 1 мм3-де - шамамен 4, 5-5 млн, жаң а туғ ан нә рестенің 1 мм2 қ анында 6-7 млн эритроцит бар. 3 айдан соң оның мө лшері азайып, қ алыпты мө лшерге (5 млн) келеді. Эритроциттердің қ ызыл тү сі гемоглобинге (грекше «гема» - қ ан) қ ұ рамында темір бар нә руызды қ ызыл пигментке байланысты. Оттекпен қ осылғ ангемоглобинді оқ -сигемоглобин дейді. Оксигемоглобинмен қ анық қ ан қ ан - алқ ызыл тү сті артерия қ аны, кө мірқ ышқ ыл газымен қ анық қ ан қ ан кү ң гірт қ ызыл тү сті вена қ аны. Молекулаларының осы қ асиеті гемоглобин оттекті ө кпеден дененің барлық ұ лпаларына жеткізіп қ ана қ оймай, кө мірқ ышқ ыл газын ұ лпадан ө кпеге жеткізетінін анық тайды. Эритроциттер оттегін тынысалу мү шелерінен ұ лпаларғ а, кө мірқ ышқ ыл газын ұ лпалардан ө кпеге тасуды қ амтамасыз етеді

61-сұ рақ.Кө ру талдағ ышы немесе кө ру анализаторы

Кө ру талдағ ышы немесе кө ру анализаторы (analisatoris visae, гр. analysis — талдау, лат. visa - кө ру) - жарық пен тү сті ажыратуғ а бейімделген талдағ ыш. Кө ру талдағ ышы — кө ру рецепторынан (кө з алмасы), ө ткізгіш жолдан (кө ру жү йкесі) жә не мидағ ы орталық тардан тұ рады. Жарық ты қ абылдайтын рецепторлар (сезімтал фоторецепторлы нейроциттер дендриттері) кө з алмасының ішкі торлы қ абығ ында орналасқ ан. Кө ру талдағ ышының ө ткізгіш жолы - ми жү йкелерінің II жұ бы сезімтал кө ру жү йкесі. Осы жү йке талшық тары мидың имек денесінде, кө ру тө мпектерінің артқ ы ядроларында жә не тө рт тө мпектің алдың ғ ы тө мпектерінде орналасқ ан қ ыртысастылық орталық тарда аяқ талады. Қ ыртысастылық орталық тардан басталатын орталық сезімтал ө ткізгіш жолдар, жү йке толқ ынын ми қ ыртысының шү йде аймағ ындағ ы қ ыртыстық орталық қ а жеткізеді.

62 билет-жоқ

63 билет- Қ анның қ ұ рамы, қ ан жасушалары. Эритроциттер

Қ анның қ ызметі:

1. адам ағ засында қ ан ә рбір мү шені, дененің ә рбір жасушасын бірімен-бірін ө зара байланыстырады;

2. оттегін ө кпеден ұ лпаларғ а жеткізіп, кө мірқ ышқ ыл газынан тазарта-ды;

3. қ орек заттарды асқ орыту мү шелерінен ұ лпаларғ а жеткізеді;

4. ағ заның соң ғ ы қ ажетсіз ө німдерін бү йрекке жә не т. б. мү шелерге тасымалдайды;

5. дене температурасының тұ рақ тылығ ын сақ тайды;

6. ағ заны зиянды микробтардан қ орғ айды;

7. ішкі секреция бездерінен бө лінетін гормондарды тасымалдайды

8. жасушаларда қ ышқ ылдың, судың дең гейін реттейді;

9. қ орғ аныштық қ ызмет атқ арады (қ анды ұ йыта алады).

Қ анның қ ұ рамы.

Қ анның қ ұ рамы. Қ ан дә некер ұ лпасының сұ йық тү рі. Ағ зада болатын қ анның мө лшері адамның дене салмағ ына байланысты 4, 5-5 л. Қ анның қ ұ рамы - плазмадан(55%) жә не қ ан жасушаларынан (45%) тұ рады.

Лейкоциттер-- Қ анның ақ тү йіршіктері немесе лейкоциттер (гр. λ ε υ κ ω ς — ақ жә не гр. κ ύ τ ο ς — жасуша) – ядросы бар жә не белменді амеба тә різді қ озғ алатын тү ссіз қ ан жасушалар. Қ анның 1 мм3 кө лемінде 6-8 мың лейкоциттердің алуан тү рлі (лимфоциттер, моноциттер, базофилдер, эозикофилдер жә не нейтрофилдер) болады. Олар қ ызыл сү йек майында, лимфа тү йіндерінде жә не кө к бауырда пайда болады.

Тромбоцит — сү йектің қ ызыл кемігіндегі ірі жасушалар — мегакариоциттерден жетіледі. Қ ан табақ шалары мегакариоциттер цитоплазмасының мө лшері екі-ү ш мкм ядросыз бө лікшелері. Олар қ анда топтасып орналасады. Қ ан табақ шалары жақ сы боялатын дә нді орталық бө лігі.

Эритроциттер ” (грек. erythros – қ ызыл жә не kytos – ыдыс) – адам мен жануарлар қ анындағ ы қ ызыл тү йіршіктер. Оның шамамен 2, 5 млн-ы кө кбауыр мен бауырда жойылып, осынша мө лшері сұ йек кемігінде қ айта тү зіліп отырады Эритроциттер оттегін тынысалу мү шелерінен ұ лпаларғ а, кө мірқ ышқ ыл газын ұ лпалардан ө кпеге тасуды қ амтамасыз етеді

64-сұ рақ. Жыныс бездері.

Жыныс бездері - жыныстық бездер, ағ залар жыныстық жасушаларды, (жұ мыртқ а мен сперматозоидтар) жә не жануарлар менадамның жыныстық гормондары тү зеді. Гермафродиттік жануарларда еркектер жыныс бездері, аталық безі, ұ рғ ашыларында, аналық безі, мысалы: жалпақ немесе аз қ ылтанды кұ рттар, сү ліктер, мұ ртты аяқ ты шаяндардың, бір дарағ ында еркектің де, ұ рғ ашының да жыныс бездері дамиды. Жыныстық бездері даму ү рдісінде екі жыныста да индефферентты, (биопотенциалды)даму сатысынан ө теді жыныстық дифференциациялануы басталады. Жұ мыртқ алары жыныс бездерінің қ абыршақ тары, сперматозоидтері, милы қ абатында жаралады. Жыныс бездер, жыныс мү шелерінің негізі болып есептеледі.^[

Етеккір — жыныс мү шелері жетілген кезде басталып, климакстың кезең ге дейін созылады. Алғ ашқ ы етеккір кө біне 13—15 жас аралығ ында келеді. Оның келуіне дейін қ ыз балағ а жан-жақ ты тү сінік беріп, алдын-ала дайындау керек. Ә детте етеккір белгілі бір уақ ыт ө ткен соң (3—4 апта) қ айталанып, ә ркімнің организм ерекшелігіне қ арай 3 кү ннен 7 кү нге дейін созылады. Кейбір қ ыз балалардың етеккірі (ә сіресе ол тым ерте келсе) арада 1—2 жыл уақ ыт ө ткен соң барып бір жү йеге тү седі. Етеккірдің келу уақ ытының ауытқ ушылығ ы ішкі секреция бездері қ ызметінің бұ зылуына байланысты. 15—16 жасар бойжеткеннің етеккірі келмесе, жыныс мү шелерінің кешеуілдеп даму себептерін анық тап, тиісті ем тағ айындау ү шін оны міндетті тү рде ә йелдер консультациясындағ ы дә рігерге кө рсеткен жө н.

65-сұ рақ. Иіс сезу

Иіс сезу - заттың иісін қ абылдау. Иісті қ абылдайтын иіс сезу жасушалары мен рецепторлар мұ рын қ уысының сілемейлі қ абық шасының жоғ арғ ы жағ ында орналасады. Рецептор жасушалары шеткі қ ысқ а ө сінділер (15-20 мкм) мен ұ зын орталық ө сінділерден тұ рады. Жасушаның денесі сілемейлі қ абық шағ а терең ірек еніп жатады. Иіс сезу жасушаларының шеткі ө сінділерінің ұ шы кең ейіп, жуандап, онда 10-12 ү шкір тү ктер орналасады. Бұ л тү ктер иісті заттардың молекулаларымен ө зара ә рекеттеседі. Иісті заттардың молекулалары мұ рын қ уысының сілемейлі қ абығ ының беткі жағ ында болады. Бұ л молекулалар мұ рынның сілемейлі қ абығ ындағ ы бездерден бө лінетін сұ йық тық та ериді. Еріген заттар иіс сезу тү ктері мен оның жуан ұ шын тітіркендіреді. Қ озу иіс сезу жү йкесі арқ ылы ми қ ыртысының маң дай бө лігінде болатын иіс сезу орталығ ына ө теді. Осы орталық та заттың иісін сезу талданады. Иіс сезу мү шесінің рецепторлары тек газ тә різді заттарғ а ғ ана тітіркенеді.

Иіс сезу анализаторы иіс сезу рецепторларының жиынтығ ынан, иіс сезу жү йкесінен жә не иіс сезу орталығ ынан қ ұ ралады. Тағ амның сапасын айыру, ауадағ ы зиянды газдардан сақ тану ү шін иіс сезудің маң ызы зор.

Дә м сезу

Дә м сезу мү шесі ауыз қ уысына тү скен заттың дә мін қ абылдайды. Дә м сезу рецепторлары тілдің ұ шында, артқ ы бө лігінде, жиегінде, жұ мсақ таң дайда, жұ тқ ыншақ тың артқ ы жағ ында орналасады. Дә м сезу рецепторлары тағ амның химиялық қ ұ рамын жақ сы сезеді. Ә сіресе тә тті, ащы, тұ зды, қ ышқ ылдың ә серін сезеді. Тілдің сілемейлі қ абық шасында дә м сезу емізікшелері мен бү ртіктері болады. Бү ртік жасушаларының ұ шында 40-50-дей жің ішке тү тікшелер орналасқ ан. Тамақ заттары дә м сезу жасушаларының тү тікшелерін тітіркендіреді. Қ озу дә м сезу рецепторларынан тілге келетін жү йке талшығ ы арқ ылы сопақ ша миғ а, одан ортаң ғ ы мидағ ы кө ру тө мпешіктері мен ми қ ыртысына беріледі. Тілде сезімтал рецепторлар біркелкі орналаспайды. Мысалы, тілдің ұ шы тә ттіні, артқ ы бө лігі ащыны, жиегі қ ышқ ылды, ұ шы мен жиегі тұ здыны сезеді.