Экономика дамуының және халықтың әл-ауқатының деңгейі

Соң ғ ы тө рт жылда Қ азақ станда экономикалық ө судiң жоғ ары қ арқ ынының тұ рақ ты ү рдiсi қ алыптасты. Экономика дамуының соң ғ ы тө рт жылдағ ы орташа жылдық даму қ арқ ыны 10, 4%-ды, халық тың ақ шалай кiрiстерiнiң нақ ты ө суі - 6%-ды қ ұ райды.
Тү бегейлi рыноктық реформалар жү ргiзу нә тижесiнде қ аржылық жә не фискалдық жү йелер ресурстарды нығ айту жә не тең герiмдеу бө лiгінде де, техникалық жаң ару бө лiгiнде де дамытылды. Халық аралық ұ йымдар елдің заң намасын жә не инвестициялық ахуалды экономиканы дамытуғ а капитал салу ү шiн тартымды деп таныды.
Алайда, бұ л жетістіктерге қ арамастан, экономиканың шамамен 21%-ы кө лең кеде жатыр. Дамығ ан елдермен жә не дамушы елдердiң едә уiр санымен салыстырғ андағ ы ел экономикасы дамуының жә не тиiсінше халық тың ә л-ауқ атының тө мен дең гейі осы процестегі басты фактор болып қ алуда.

Қ азақ станның жан басына шақ қ андағ ы ЖIӨ -сi
басқ а елдердiң осындай кө рсеткіштеріне %-бен

Кө зi: Халық аралық валюта қ оры (XBҚ)

Қ азақ стандық экономиканың ә леуеті дамығ ан елдерден жә не бiрқ атар дамушы елдерден ә лi де едә уір артта. Мысалы, 2003 жылы Қ азақ станның жан басына шақ қ андағ ы ЖIӨ -ci Жапонияның осындай кө рсеткiшiне тек 5, 8%-ды, AҚ Ш-тікіне - 5, 2%-ды, Германиянiкiне - 6, 7%-ды, Корейдiкiне - 15, 7%-ды, Малайзиянікіне - 47, 7%-ды, Ресейдiкiне - 64, 9%-ды қ ұ рады.
Келтiрiлген кө рсеткiштер тауарлар мен қ ызметтер ө ндiрiсiнiң даму дең гейi, ең бек ө нiмдiлігі, материалдық жә не табиғ и ресурстарды пайдалану жағ ынан Қ азақ стан дамығ ан елдерден жә не бірқ атар дамушы елдерден ә лі де едә уір артта екендiгінiң айғ ағ ы.
2004 жылы кiрiсi ең тө менгi кү нкө ріс шегінен тө мен халық тың ү лесi тұ тастай Қ азақ стан Республикасы бойынша 16, 1%-ды, ауылдық жерде 24, 1%-ды қ ұ рады. 2003 жылы жұ мыссыздық дең гейi 8, 4%-ды қ ұ рады. Кедейшілік пен жұ мыссыздық тың болуы халық тың ө мiр сү руге деген ниетiн туындатады, бұ л формальды емес экономиканың жоғ ары дең гейiне алып келедi.
2004 жылы формальды емес экономика сегментiндегi қ осылғ ан қ ұ н шамамен 642, 9 млрд. тең геге бағ аланды, оның ЖIӨ қ ұ рамындағ ы ү лесi заң ды тұ лғ алардың қ ызметi саласындағ ы жасырын экономиканың мө лшерiнен 1, 3 пайыздық пунктке асып тү седi.

2004 жылғ ы формальды емес экономиканың салалық қ ұ рылымы

Кө зi: Қ азақ стан Республикасы Статистика агенттігі

Ү й қ ожалық тары алғ ан кiрiстi жасыруғ а негiз болатын ниет мыналардан кө рiнедi:
мемлекет тарапынан қ андай да бiр қ олдаусыз алынғ ан аз ғ ана кiрісті онымен бө лiскiсi келмеу ниетi;
объективтi статистикалық ақ парат беру бө лiгiнде билiкке деген сенiмсiздiктiң он жылдық тар бойы орнығ ып қ алуы (ө нiмдi қ айтарымсыз алып қ ою, салық салу, айыппұ лдар мен басқ а да алып қ оюлар қ аупi).
Талдау экономиканың жоғ ары емес даму дең гейiне байланысты себептер кө лең келi экономиканың ә рекет етуiндегi басты рө лдi атқ аруын жалғ астырып отырғ анын кө рсетедi.
Қ азақ станда iрi жә не шағ ын кә сiпорындар арасындағ ы ө ндiрiстiк кооперация немесе аутсорсинг жеткiлiктi дамымағ ан. Дамығ ан экономикаларда iрi бизнеспен ынтымақ тастық шағ ын жә не орта кә сiпорындар ү шiн аса маң ызды кiрiс кө здерiнiң бiрiн бiлдiредi. Iрi кә сiпорын жинақ тауыштарғ а тапсырыстарды кө птеген ұ сақ кә сiпорындарғ а орналастырып, ө зiнiң кү ш-жiгерiн неғ ұ рлым жауапты ә рi кү рделi операциялар мен технологиялық процестерге шоғ ырландыратын кластерлеу деп аталатын процестер кең iнен тарады. Қ азақ стан ү шiн iрi жә не шағ ын бизнестің ө зара ә рекет ету процестерi iрi бизнеске де, шағ ын бизнеске де тә н тұ рақ сыздық жағ дайында кә сiпорындар арасындағ ы ресурстардың ә р қ илы тү рлерiнiң ө зара тоғ ысу процестерi оны пайдаланудың тиiмділiгiн арттыруғ а алып келуге тиістігімен де ө зектi.