Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінің саяси картаға ықпалы

Екінші дү ниежү зілік соғ ыс адамзат тарихындағ ы ең ауыр ә рі қ анды соғ ыс болды. Бұ л соғ ыста 60 млн. адам қ ұ рбан болды, оның ішінде Кең ес Одағ ының 27 млн. азаматтары жә не 6 млн. Польша азаматтары. Екінші дү ниежү зілік соғ ыста адамзат шығ ыны бірінші дү ниежү зілік соғ ыстан 6 есе кө п болды, ал материалдық шығ ыны 12 есе кө п болды. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың басты нә тижесі-ол фашизмнің кү йреуі. Фашистік жә не милитаристік агрессорлы мемлекеттері Германия, Италия, Япония жә не олардың одақ тастары толық кү йреді. Олардың экономикасы, саясаты, идеологиясы кү йреді, қ арулы кү штері тізе бү кті, территориялары антифашистік коалиция ә скерімен оккупацияланды. Оккупациондық ө кімет жергілікті антифашистердің кө мегімен фашистік режимдерді, фашистік партияларды жойды жә не де фашистік басшыларды соттады. Тек қ ана Испания мен Португалияда фашистік режимнің диктаторлық тү рі сақ талды.Соғ ыс кезінде оккупацияланғ ан мемлекеттерде оккупанттарғ а қ арсы «Қ арсыласу» қ озғ алысы пайда болды.Соғ ыстан кейін Қ арсыласу қ озғ алысының қ атысушылары қ оғ амдық -саяси ө мірде маң ызды рө л атқ арды.Кө птеген мемлекеттерде олар билік басына келіп, мемлекеттердің саясатын анық тап отырды. [15]

Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың басты нә тижесі-ол антигитлерлік коалиция елдерінің фашистік гитлерлік мемлекеттерді жең у болды. Бірақ соғ ыс аяқ талысымен ә лемдік сахнада екі ұ лы державалардың қ арсыласуы орын алды. Америка Қ ұ рама Штаттары соғ ыстан кейін ө зінің ірі ә скери-саяси жә не экономикалық потенциалына сү йене отырып ә лемде капиталистік жү йенің тұ рақ талуына жә не ө з ү стемдігін орнатуғ а ұ мтылды. Бірақ Кең ес Одағ ы да соғ ыстан кейінгі ә скери-саяси жағ дайы тұ рақ талғ ан ә рі кү шейтілген ол ө зінің ә лемдік жоспарын жү зеге асыруғ а ынталанды.Оның басқ аруымен социализм қ ұ рылысына бет алғ ан мемлекеттер жү йесі қ алыптасты.Бірнеше онжылдық тарда халық аралық қ атынас жү йесінде «екі полюсті ә лем» жағ дайы билік етті. 80-90ж.ж. халық аралық қ атынас жү йесінде жаң а тү бегейлі тө ң керіс болып ө тті. Орталық жә не Оң тү стік Шығ ыс Еуропа елдерінде социализмнің кү йреуі соның ішінде Кең ес Одағ ында да, кейін КСРО-ның ыдырауы, КСРО-ның қ ұ қ ылы ізбасары Ресейдің халық аралық аренадағ ы орнын ә лсіретті.Екі полюсті ә лем ө мір сү руін тоқ татты. АҚ Ш енді ә лемде жалғ ыз ұ лы держава ретінде ө зінің ү стемдігін жү ргізуге бет алды.Бірақ АҚ Ш-тың халық аралық қ атынаста «бір полюсті жү йенің» қ ұ рылуының қ ауіпты бағ ыты, Ресей жә не де басқ а мемлекеттер тарапынан қ арсылық қ а ұ шырап отырды.Олар тең қ ұ қ ылы халық аралық достастық жү йесін қ ұ руда қ ызығ ушылық білдірді.

Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың тағ ы бір маң ызды нә тижелерінің бірі болып кө птеген мемлекеттердің капиталистік емес даму жолына тү суі. Шығ ыс жә не Оң тү стік-Шығ ыс Еуропа мемлекеттерінде оккупанттардан азат етілгеннен кейін, олар Халық тық демократия мемлекеттері атағ ына иеленді, коммунистердің басқ аруымен немесе қ атысуымен ү кіметтер қ ұ рылды, олар антифашистік, демократиялық, содан соң социалистік ө згертулерді жү зеге асыруғ а кірісті. Кең ес ә скерімен оккупацияланғ ан Шығ ыс Германия мен Солтү стік Кореяда осындай ө згертулер болды. Жапония кү йреген соң жә не 1945-1949ж.ж. азаматтық соғ ыстың жең ісінен кейін Қ ытайда ө кімет басына коммунистер келді. 1949 жылы 1 қ азанында Қ ытай Халық Республикасы қ ұ рылды. Оның басшылары мемлекеттің социализм жолына тү сетіндігін жариялады.Халық тық -демократиялық жә не социалистік мемлекеттердің тұ тас қ оғ амдастығ ы пайда болды.

Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың тағ ы бір маң ызды нә тижесі-отарлық жү йенің ыдырауының басталуы. Азат ету мақ сатымен жә не соғ ыстың антифашистік мінездемесі, Жапониямен соғ ыстағ ы отарлық елдердің жең ілісі содан соң фашистік агрессорлардың кү йреуі ұ лт-азаттық қ озғ алыстың кө терілуіне ық пал етті. Жапониямен оккупацияланғ ан Азия жә не Тынық мұ хиты елдері (Ү ндіқ ытай, Индонезия, Малайя, Бирма, Филиппины) метрополистік мемлекеттердің бақ ылауынан шық ты. Халық тың елеулі бө лігі Жапон оккупанттарына қ арсы партизандық кү реске қ атысты; ұ лттық, саяси жә не ә скери ұ йымдарын қ ұ рып жатты. Жапонияның тізе бү гуінен кейін ол оккупациялағ ан мемлекеттер ө зінің тә уелсіздігін жариялап, бұ рынғ ы билігін танудан бас тартты. Басқ а отар мемлекеттерде ә сіресе Ү ндістанда, Сирияда, Ливанда, Трансиорданияда, Палестинада соғ ыс бұ қ ара халық тың саяси белсенділігін оятты, олар ө зінің тә уелсіздігін талап етті. Отарлардың билігі ә лсіреді. Енді отарлық жү ейнің кү йреуі басталды.

«Қ ырғ и-қ абақ» соғ ысының ақ ырғ ы белесін Берлин қ абырғ асының бө лшектеуін санайды. Яғ ни оның нә тижесі туралы айтуғ а болады. Бірақ бұ л ең қ иыны. Мү мкін «қ ырғ и-қ абақ» соғ ысының нә тижесін тарих тиянақ тайды. Оның ақ иқ атты нә тижесі онжылдық тар ө ткен соң кө рінетін болар. Қ азір біз объективті емеспіз. Бір жағ ынан «қ ырғ и-қ абақ» соғ ысы аяқ талғ ан жоқ, ол келесі фазағ а ө тті деп есептейтін адамдар да аз емес, екінші жағ ынан кө пшілігі оның нә тижелерін жаң а қ арсыласудың басталуы деп қ арастырады. «Қ ырғ и-қ абақ» соғ ысының кемшілігі неде? Бастысы мү мкін оның соғ ыс шегінде балансы болар. Қ арсыласушылар соғ ысқ ан жоқ, бірақ оғ ан негізделіп дайындалғ аны соншалық, соғ ыстың ә р уақ ытта басталу мү мкіндігі жоғ ары еді. Ә лемдегі ә рбір оқ иғ а жағ дайлары жаман, жақ сы ретінде қ арастырылды. Егер бір жақ қ а ол пайдалы болса – жақ сы, қ алғ андары жағ ымсыз. Тұ тас адам ұ рпақ тары деформацияланғ ан психикамен ө сті. Ол қ оршағ ан ортаны қ абылдаудағ ы барабарлық сызда кө рініс тапты.

Бірақ бұ л соғ ыстың кө птеген жағ ымды жақ тары да болды. Біріншіден бұ л оның нағ ыз соғ ысқ а ұ ласпауы, яғ ни, ұ зақ уақ ытта қ арсыласу жақ тары қ арым-қ атынастарын қ арусыз шешіп отырды, екіншіден ол алғ ашқ ы рет қ арсыласып жатқ ан жақ тарды келісімсө здер жү ргізуге жә не қ арсыласу ойынына анық талғ ан ережелер енгізуге мә жбү р етті (қ арулану жарысын шектеудегі тұ тас келісім жү йелері бұ ғ ан дә лел). Қ арулану жарысы қ ұ былыс ретінде сө зсіз минус таң басы болды. Ол материалдық ресурстарды кө п талап етті. Бірақ ә рбір қ ұ былыс ретінде оның да жағ ымды жақ тары болды. Бұ л жерде жаратылыстану ғ ылымдарының «алтын ғ асырын» айтуғ а болады. Оның дамуынсыз қ арулану жарысының болуы екіталай еді.

Екінші дү ниежү зілік соғ ыс ө мірдің барлық жақ тарына ү лкен ық палын тигізді, сонымен қ атар, ол отар жә не тә уелді халық тардың ө здерінің тә уелсіздіктері ү шін кү ресін ары қ арай жандандырып, дамытуғ а мү мкіндік тудырды. Басты рө лді КСРО атқ арғ ан демократиялык кү штердің фашизмді жең уі Азия, Африка мен Латын Америкасындағ ы ұ лт-азаттық қ озғ алыстарды кең ейтіп дамытуғ а оң ық палын тигізді. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан сон халық тардың тә уелсіздік ү шін кү ресінде жаң а дә уір басталды. Отарлық жү йе біртіндеп қ ұ лдырай бастады. 60-жылдары, Шығ ыс жә не Орталық Африка елдері бостандығ ын алды. Олардың қ атарында бұ рынғ ы британ иеліктері Кения, Уганда, Занзибар, Ньясленд, Солтү стік Родезия. Ал Оң тү стік Африка елдерінің тә уелсіздік алуы біраз кідіріп қ алды. Бұ л кездейсоқ тық болғ ан жоқ. Оң тү стік -Африка континентінің ең бай аймағ ы. Бұ л жерде отарлаушылардың қ олынан жібергісі келмеген алтын, платина, алмаз, уран жә не минералды байлық тардың қ оры шоғ ырланғ ан. Ангола, мысалы, тә уелсіздігін тек 1975 жылы ғ ана алды. Дербестік алғ аннан кейін Африка елдерінің кө бінде тынышсыздық болды. Отарлаушы билік бай отарлардан айырылғ ысы келмеді. Табанды кү рес Конгода ө тті. Азамат соғ ысы Анголада ө рістенді. Басқ а елдерде, сонымен бірге Сьерра-Леонада уақ тылы - уақ тылы қ арулы кү реске ұ ласқ ан қ ақ тығ ыстар болып тұ рды. Эфиопия мен Сомали арасында бірнеше рет қ арулық қ ақ тығ ыстар болды. Африкалық мемлекеттердің алдында тұ рғ ан басты міндеттердің бірі-кү штерді біріктіру болды. Тек бірге ғ ана африкалық мемлекеттер сә тті дамып, алғ а қ арай жү ре алды. 1963 жылы ұ зақ қ а созылғ ан келіссө здерден соң тә уелсіз африкалық мемлекеттердің мемлекет жә не ү кімет басшыларының конференциясында Африкалық Бірлік Ұ йымы (АБ¥ немесе ОАЕ) қ ұ рылды. Бұ л Ұ йым ө зіне 50 мемлекетті біріктірді. 1955 жылдың сә уір айында Бандугада конференция ө тті, оғ ан Азия жә не Африка елдерінің 29 мемлекеті катысты. Оның шешімдері отарлық қ а қ арсы кү ресті одан ә рі дамытып, халық тардың жағ дайларын қ орғ ау ү шін маң ызы зор болды. Мұ нда қ абылданғ ан декларацияла мына мә селелер қ арастырылды: конференция қ атысушылар адам кұ қ ын сыйлау принциптерін БҰ Ұ Жарғ ысының мақ сат принциптерін, барлық мемлекеттердің егемендігі мен территориялық тұ тастылығ ын, ұ лттар мен нә сілдер тең дігін қ олдау; басқ а елдерге қ арулы қ ысым жасаудан, басқ а елдердің ішкі тә ртіптеріне (істеріне) кірісу мен интервенциядан бас тарту, ұ лы державалардың кез келгенінің қ ызығ ушылығ ында ұ жымдық қ орғ анысты пайдалану туралы келісімнен бас тарту. Принциптер демократиялық отарлық қ а қ арсы қ озғ алыстың негізІне алынды, сонымен бірге қ осылмаудың Қ озғ алысы деген атпен белгілі болғ ан дамушы Азия, Африка жә не Латын Америка елдерінің мемлекет аралық бірігуінің негізіне алынды. Бү л Ү йым Жарғ ысыз қ ызмет атқ арады. Оның қ ызметі соғ ысқ а қ арсы, империалистікке қ арсы, отарлық қ а қ арсы жә не нә сілдікке қ арсы бағ ытпен сипатталды. 60-жылдары, Шығ ыс жә не Орталық Африка елдері бостандығ ын алды. Олардың қ атарында бұ рынғ ы британ иеліктері Кения, Уганда, Занзибар, Ньясленд, Солтү стік Родезия. Ал Оң тү стік Африка елдерінің тә уелсіздік алуы біраз кідіріп қ алды. Бұ л кездейсоқ тық болғ ан жоқ. Оң тү стік -Африка континентінің ең бай аймағ ы. Бұ л жерде отарлаушылардың қ олынан жібергісі келмеген алтын, платина, алмаз, уран жә не минералды байлық тардың қ оры шоғ ырланғ ан. Ангола, мысалы, тә уелсіздігін тек 1975 жылы ғ ана алғ ан деп Н.В.Ребрикова ө з ең бектерінде жазды [5].

1952 жылы Египетте Г.А.Насер бастағ ан " Еркін офицерлер" ұ йымының қ ү рамына кірген патриотты-бағ ыттаиғ ан жас ә скерилер ә скердің қ олдауымен тө ң керіс ұ йымдастырып, билікті ө з қ олдарын алды. Ү ш кү ннен соң Фарук патша бас тарту туралы актіге қ ол қ ойып елден мә ң гілікке кетіп қ алды. Жаң а биліктің қ алыптасуы жә не қ ұ рылуы қ иын жағ дайларда Суэц каналында ә скері орналасқ ан Англиямен ү немі кү респен ө тті. Соң ғ ы ағ ылшын солдаты Египеттен тек 1956 жылдың 13 маусымында кетті деп. Л.А.Фридман ө зінің кітабында жазғ ан [5].