ХХІ ғасырдың басындағы саяси өзгерістер және әлем саяси картасы

1990 жылы планетамызда егеменді ел 171 - ге жетті. Алайда осы жылдың мамыр айында, ұ лттық - этникалық қ ұ рамы негізінде екі Йемен - Солтү стік жә не Оң тү стік Йемен Араб мемлекеттері қ осылып, Арабия тү бегінде жаң а мемлекет - Йемен Республикасы пайда болды. Ал қ азан айында екі Герман - Батыс жә не Шығ ыс Германия мемлекеттері бірікті. Келесі жылы Берлин қ аласы Германия Федерациялық Республикасының астанасы болып жарияланды. Осы себепті 1991 жылдың қ аң тары картасында дү ние жү зінің саяси картасында егеменді мемлекеттердің саны 169 - ғ а дейін қ ысқ арды. [6]

1991 жылдың соң ында КСРО ыдырағ аннан кейін, оның орнына егеменді, жас тә уелсіз мемлекеттер пайда болды. Олар: Ресей Федерациясы, Украина, Беларусь, Молдова, Қ азақ стан, Қ ырғ ызстан, Ө збекстан, Тә жікстан, Тү рікменстан, Ә зербайжан, Армения жә не Грузия республикалары. Осы аталғ ан мемлекеттер енді Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ын (ТМД) қ ұ рды.

Судан Республикасының ү кіметі Оң тү стік Судан аймағ ының тә уелсіздігін мойындайтынын жариялады. Оң тү стік Судан ө зінің тә уелсіздік декларациясын жария етіп ү лгерді. Бұ л – ХХІ ғ асырда ә лем картасында пайда болғ ан бесінші мемлекет. Жаң а мемлекеттің астанасы – Джубада.Ә лем картасы бес мемлекетпен толық ты. Жаң а ғ асырдың алғ ашқ ы онжылдығ ын­да ә лем картасында жаң а бес мемлекет пайда болғ ан екен. 1975 жылы Португалиядан тә уелсіздік алып шық қ ан Шығ ыс Тимор тоғ ыз-ақ кү н ө мір сү ріп, Индонезия оккупациясына ұ шырады. Ширек ғ асырдан кейін, 2002 жылы референдум арқ ылы тә уелсіз ел атанды. Шығ ыс Тимор xxi ғ асырда ең алғ аш болып тә уелсіздік алғ ан аймақ болып табылады.

7 Сурет. Шығ ыс Тимор елі.

Бір кездері Югославияның қ ол астынан шығ ып, Сербиямен селбескен Черногория 2006 жылы жеке-дара ел ретінде бө лініп шық ты. Сол Сербия 2008 жылы Косовосын жоғ алтты. Косовоны Сербиядан ажырату Еуропа ү шін аса қ ажетті шара болғ аны анық.

Абхазия жә не Оң тү стік Осетияның тә уелсіздігін 2008 жылы алғ аш мойында­ғ ан Ресей болатын. Ә лемдік қ ауымдастық тарапынан кең қ олдау таппағ анына қ ара­мастан, бұ л аймақ қ азір тә уелсіз қ ұ рылым ретінде жұ мыс жасауда. Маусымның 9-ы кү ні пайда болғ ан Оң тү стік Судан да – бұ ғ ан мысал. Сепаратистік қ озғ алыстардың заң дық жолмен, референдум арқ ылы жең іске жетуі – сирек кездесетін қ ұ былыс. Дегенмен мұ ндай мү мкіндікке ие болып отырғ ан аймақ тар да бар. Мә селен, Шотландияда Британиядан бө ліну ү шін арнайы заң ды шаралар жасалуда. Жақ ын болашақ та ө тетін референдум барысында жергілікті халық белсенділік танытса, олар ү шін тә уелсіздіктің ауылы алыс емес. [7] 1991 жылдың қ ыркү йегінде ө здерінің тә уелсіздігін Литва, Латвия, Эстония жариялады. Жаң адан тағ ы 2 тә уелсіз республика қ ұ рылды – Микронезия Федерациясы жә не мұ хиттық аралдардағ ы Маршалл Аралдары Республикасы. Бұ рын олар АҚ Ш-тың қ амқ орлығ ында болатын. Сонымен қ азіргі кездегі егеменді елдердің саны 173-ке жетті. БҰ Ұ -ғ а мү ше мемлекеттердің саны да 170-тен асып кетті. Оғ ан Украина, Беларуссия жә не Қ азақ стан Республикасы да кіреді. Қ азіргі кезде 1960-1970 жылдармен салыстырғ анда отарлардың бостандық алуы біршама нашарлады. 1990 жылдың наурызында бұ рынғ ы Біріккен Араб Республикасының отары болып келген Намибия тә уелсіздік алды. Бұ л ел БҰ Ұ -ның мә ліметі бойынша ең ірі отарлардың бірі болып есептелетін. Батыс Сахара 13 жылғ а созылғ ан соғ ысты тоқ татып, Мароккомен келісімге келді. Сянган Гонконг жә не Аомынь Гонконг тағ дыры да шешілді.

8 Сурет. Косово мемлекеті.

Қ азіргі кезде халық аралық мә селелер проблемалары жө ніндегі мамандар мен саясаттанушылар жер шары бойынша территориялық шекаралар жә не басқ а да талас-тартыс тудырып отырғ ан 300 «ыстық нү кте» бар екенін, оның ішінде 100-ден астамының жағ дайы ө те кү рделі екендігін айтады. Олардың кейбіреулері бір-біріне жақ ын, ал енді біреулері ө те қ ашық та орналасқ ан. Мысалы, Ұ лыбритания мен Аргентинаның арасындағ ы Фолкленд аралдары жө ніндегі шиеленіс. Австралиялық ғ алымдар М. Данго жә не В. Экхардтың зерттеулері бойынша екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін 1990 жылды қ оса есептегенде жер бетінде екі жә не одан да кө п мемлекеттер қ атысқ ан 450-ге жуық ә р тү рлі масштабтағ ы соғ ыстар болыпты, орта есеппен жылына 10 соғ ыстан келеді. Мұ ның жартысы территория жә не шекарағ а байланысты болғ ан. Мысалы, 8 жылғ а созылғ ан 1980-1988 жж. арасында Иран-Ирак арасындағ ы қ антө гіс соғ ыс бар болғ аны 508 шаршы км, Штатт-Эль-Араб ө зені арасындағ ы Тигр мен Евфратқ а қ ұ ятын жерге байланысты болды. Осы жерге Ирак мұ найды экспорттайтын Фао портын салғ ан. Бірақ жер Иранғ а қ арайтын. Осындай мысалдарды кө птеп келтіруге болады. [32]