Орытынды

Соғ ыс деген сө зді ауызғ а алғ аннан тө бе қ ұ йқ аң шымырлап, денең діқ орқ ыныш сезімі билей бастайды. Ақ ын Мұ қ ағ али Мақ атаев айтқ андай, ол суық сө з. Сол бір ызғ ар қ аншама адамның жанынан жара салды... Дегенмен, дү ниеде ештең е мә ң гілік емес екені ақ иқ ат. Бү гінде тарих беттерінен ө ткен ғ асырларда болғ ан қ анды шайқ астардың да бір кү ні аяқ талып, елдердің экономикалық -саяси ахуалы қ айтадан қ алпына келгені мә лім. Мақ алада солардың бірқ атарына кең ірек тоқ талуды жө н санадық.

Мә селен, Германияның кү ллі жаһ анамғ а иелік ету мақ сат еткені жайлы айталық. Ә рине, бұ ғ ан оның жалғ ыз ө зінің қ ауқ ары жетпейді. Сондық тан, Италия мен Жапонияны серіктестікке шақ ырды. Мұ ндай ү лкен олжадан кім бас тарта қ ойсын. Мемлекеттер бірден келісімге қ ол қ ойып, дү ниежү зін жаулап алу туралы ойларын іске асыруғ а кірісті. Алғ ашқ ы қ адам Жапонияның Қ ытай мемлекетіне шабуылдауынан басталды. Ал, Италия Эфиопияны қ иратуды кө здеді. Нә тижесінде Испания, Чехословакия, Литва, Албания, Польша, Румыния, Грекия секілді бірқ атар мемлекеттер ө зге елдің қ ол астына кіруге мә жбү р болды. Бұ л соғ ыс бізді де айналып ө ткен жоқ (Бұ л кезде Қ азақ стан КСРО одағ ында болатын). КСРО келісімге келуге қ арсылық танытты. Сө йтіп, дү ниежү зілік соғ ыс Германия мен КСРО арасындағ ы қ анды шайқ асқ а жалғ асты.

Германия мемлекетінің дү ниежү зін жаулап алу туралы пиғ ылы 1945 жылы сә тсіз аяқ талды. Соғ ыстың ү лкен-кішісі жоқ. Сондық тан, кез келген соғ ыстың ө зіндік зардабы болары анық. Басқ аларды айтпағ анда, жаһ анды ө зіне қ аратуды кө здеген Германияның да соғ ыстан кейінгі ахуалы тым ауыр еді. Оның территориясының тө рттен бірі ғ ана қ алды. Шығ ыс Пруссияны Польша мен КСРО иелігіне алды. Жалпы, Германия шекарасына Ұ лыбритания, КСРО, Франция жә не АҚ Ш мемлекеттері ү стемдік ететін болды. Бұ л мемлекеттер ең алдымен онда соғ ыс ө неркә сібін тоқ татуғ а кірісті. Сонымен қ атар, Германияның 1938 жылдан бастап иемденген жерлерінің барлығ ы ешқ андай қ арсылық сыз қ айтарылды. Соғ ыс тұ тқ ындары да елдеріне жіберілді. Германияның астанасы Берлин қ аласы болды. Бұ л мә селе Берлин конференциясында қ аралып, шешімін тапты. Сондай-ақ, осы жиында Германияны біртұ тас мемлекет ретінде сақ тап қ алу жайында сө з қ озғ алды. Кө пшілік сайлау ө ткізіп, оның жаң а демократиялық ел ретінде қ айта қ ұ рылуын мақ ұ лдады. [1]

Алты жылғ а созылғ ан Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін миллиондағ ан адамдардың ө мірін киып, халық қ а асқ ан қ айғ ы-қ асірет ә келді. Екінші дү ниежү зілік соғ ыс жылдар Еуропа елдеріндегі адам шығ ыны 50 млн. адамды қ ұ рады. Азия мен Африканың халқ ы бір-бірімен соғ ысып жатқ ан ә р тү рлі армияның қ атарында ұ рыса отырып, ауыр шығ ынғ а ұ шырады. Жапониямен 8 жыл соғ ыс кезінде Қ ытайдың шығ ыны — ө лгені бар, жараланғ аны бар 18 млн. адамды қ ұ рады. Жапон басқ ыншылығ ы жылдары ауыр ең бекпен, титық тап-зорығ удан 4 млн индонезиялық қ айтыс болды. Еуропадағ ы соғ ыстан кейінгі шекаралар анық талды. 1939 – 1940 жылдары Балтық бойы елдері мен кө ршілес аумақ тарды қ осып алу есебінен КСРО аумағ ы кең ейе тү сті. Екінші дү ниежү зілік соғ ыс барысында Польша, Югославия, Грекия аумақ тары бө ліске тү сіп, Германия Еуропаның кө птеген елдерін басып алды. Соғ ыста жең іліске ұ шырағ ан Германияның, сондай – ақ Италияның, Югославияның Польша мен КСРО – ның мемлекеттік шекаралары ө згеріп, саяси картада Югославия Федеративтік Республикалар Одағ ы (ЮФРО), ГФР мен ГДР мемлекеттері пайда болды. Румыния, Болгария, Венгрия, Финляндияның соғ ысқ а дейінгі шекаралары қ алпына келтірілді. Шығ ыс Еуропада пайда болғ ан социалистік мемлекеттер біртұ тас блокқ а бірікті. Еуропада осы жылдары басталғ ан шекараларды қ алпына келтіру жұ мысы қ азірге дейін жалғ асын табуда. Германиядан Шығ ыс Пруссия бө лініп шық ты. Польшамен шекара Одер-Нейс желілері бойынша ө тті. Бастапқ ы кезде Германиядағ ы жоғ арғ ы билікті ө здері басып алғ ан аймақ тарда КСРО, АҚ Ш, Англия жә не Франция Қ арулы кү штерінің бас қ олбасшылары жү ргізуі тиіс болды. Бү кіл Германия ү шін ортақ мә селелер бойынша олар Бақ ылау кең есінің мү шелері ретінде ә рекет етуі тиіс еді. Германия тө рт аймақ қ а жіктелді. Кең естік аймақ та орналасқ ан Берлин Бақ ылау Кең есінің резиденциясы болды, ал оның батыс бө лігіне АҚ Ш, Англия жә не Франция ә скерлері жіберілді. Париж бітім конференциясы (1946 ж.) мемлекет жә не ү кімет басшыларының қ атысуынсыз ө тті. Соғ ыстағ ы Германияның бұ рынғ ы одақ тастары Болгариямен, Венгриямен, Италиямен, Румыниямен жә не Финляндиямен бітімшартының жобалары ә зірленді. Болгария мен Венгрия 1919 жылғ ы шекараларында қ алды. Румыния ұ стағ ан Бессарабия КСРО-ғ а қ айтарылды. Италия бү кіл отарынан айырылып, оның аумағ ының бір бө лігі Грекия мен Югославияғ а ө тті. Финляндия КСРО-ғ а Печенга облысын берді. [4]

Кең ес ү кіметі Ялта, Потсдам конференциясының шешімдерінен шығ а отырып, Герман мә селесін талқ ылау кезінде бейбіт, демократиялық негізде Германия бірлігін қ алпына келтірудің ө згеріссіз бағ ытын ұ станды. Соғ ан қ арамастан Екінші дү ниежү зілік соғ ыстағ ы КСРО-ның бұ рынғ ы одақ тастары АҚ Ш, Англия, Франция Германияның жіктеліп, оның батысында милитаристік жікшілдік мемлекетін қ ұ руғ а ұ мтылды. 1945-1948 жылдар бойында ү ш Батыс мемлекет пен КСРО ө кілдерінің кездесулері оң нә тижесін бермеді. 1949 жылы Германияның батыс аймақ тары біріктірілді. Межеленудің аймақ аралық желілері мемлекеттік шекарағ а айналуына алып келді. 1949 жылы 14 тамызда батыс аймақ тарда парламент сайлауы етіп, 7 қ ыркү йекте жаң а мемлекет Германия Федеративтік Республикасы қ ұ рылды. Бұ ғ ан жауап ретінде 7 қ азанда басқ а мемлекет — Германия Демократиялық Республикасы қ ұ рылды.

Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін ә лемнің саяси картасы шартты тү рде екі ә лемге бө лінді. Бірінші ә лем - капиталистік елдердің (олар: Австралия, Австрия, Андорра, Бельгия, Бермуд, Ватикан, Ұ лыбритания, Германия, Грекия, Гонконг, Дания, Израиль, Ирландия, Исландия, Испания, Италия, Канада, Лихтенштейн, Люксембург, Монако, Нидерланды, Жаң а Зеландия, Норвегия, Португалия, Сан-Марино, Сингапур, АҚ Ш, Тайвань, Фарер аралдары, Финляндия, Франция, Швейцария, Швеция, Оң тү стік Корея, Жапония), екінші ә лем - социалистік елдер - Албания Халық Республикасы, Болгария, Венгрия Халық Республикасы, Вьетнам Социалистік Республикасы, Германия Демократиялық Республикасы, Қ ытай Халық Республикасы, Корей Халық -Демократиялық Республикасы, Куба Республикасы, Лаос Халық -Демократиялық Республикасы, Монғ ол Халық Республикасы, Польша Халық Республикасы, Румыния Социалистік Республикасы, Кең естік Социалистік Республикалар Одағ ы, Чехословакия мемлекеттері.