Рылымы бойынша дифференциялдар

Тегерішті дифференциялдың сұ лбасы

А- тұ йық талатын; б- ө здігінен тұ йық талатын

рылымы бойынша дифференциялдар

Доң ғ алақ аралық - Доң ғ алақ аралық дифференциялды автомобильдің бірө сінің оң жә не сол жақ жетекші доң ғ алақ тарының арасына орнатады

Ө с аралық - авиомобильдің жетекші белдіктерінің аралығ ына

Борт аралық - авиомобильдің оң жә не сол жақ жетекші доң ғ алақ тарының аралығ ына.

Автомобильдерде доң ғ алақ аралық конусты симметриялы, доң ғ алақ аралық конусты, жұ дырық шалы дифференциалдар қ олданылады.

4.Автомобильдерге ә сер ететін кү штер?

Автомобильге ә сер етуші барлық кү штік факторларды ү ш топқ а бө луге болады: қ озғ аушы; қ озғ алысқ а кедергі; қ озғ алыс бағ ытына нормаль бағ ытталғ ан.

1-сурет – Тікелей қ озғ алыста автомобиль – тартқ ышқ а ә сер ететін

кү штер мен моменттер

Бірінші топтағ ы кү штерге жетекші доң ғ алақ тардағ ы айналма кү ш жатады.

Екінші топтағ ы кү штерді мыналар қ ұ растырады: , -автомобиль доң ғ алақ тарының домалауына кедергі моменттер; -ауа кедергісінің кү ші; -автомобиль ауырлық кү шінің бойлық қ ұ растырушысы; -автомобиль массаларының ү демелі ілгері қ озғ алысына кедергі кү ш (инерция кү ші); -тіркеме кедергісінің бойлық қ ұ растырушы кү ші. Жалғ ыз автомобильде тіркеменің кедергі кү ші болмайды.

Ү шінші топтағ ы кү штерге мыналар жатады: ; -жолдың нормальдік ә серлестіктері; -автомобиль салмағ ының нормальдік қ ұ растырушысы; -тіркеме кедергісінің нормальдік қ ұ растырушы кү ші (ілмектегі жү ктеме). Бұ л топқ а кіретін кү штер

автомобиль жылдамдығ ының векторына перпендикуляр болады, сондық тан олардың автомобиль динамикасына ә сері жанама болады.

5.Іштен жану қ озғ алтқ ыштарындағ ы майлау жү йесінің клапандары?

Майлау жү йесі қ озғ алтқ ыштың ү йкелістегі бө лшек-теріндегі ү йкеліс кү шін азайту ү шін май жіберуге, ү йке-лістегі бө лшектерді салқ ындатуғ а жә не ү йкеліс ә сері-нен бө лінген бө лшектер тү йіршіктерін сыртқ а шығ а-руғ а арналғ ан.

Майлау жү йесінің дұ рыс жұ мыс жасауы ү шін онда бірнеше клапан орналастырылғ ан. Олар: редукционды клапан, сақ тандырушы клапан, дифференциалдық жә не қ айыра-ө ткізуші клапандар.

Редукционды клапан – насостан шық қ ан қ ысымды шектеу ү шін насостан кейін орналасқ ан. Оның қ ысымын шайбалармен реттеуге болады.

Сақ тандырушы клапан – салқ ын мезгілде жә не май радиаторының бітеліп қ алғ ан кезінде ашылып майды жү йеге қ айта ө ткізеді.

Дифференциалды клапан – жү йеде қ ысым артып кеткен кезде артық майды паддонғ а ағ ызып отырады. Бұ л клапан 5, 2 — 5, 4 кгс/см2 қ ысымғ а реттелген.

Қ айыра-ө ткізуші клапан – ірі тазалау фильтрі жартылай я толық тай бітеліп қ алғ ан кезде ашылып, келген майды бас магистральғ а ө ткізіп отырады. Ол ірі тазалау фильтрінің корпусында орналасады. Бұ л клапан 1, 8—2, 3 кгс/см2 қ ысымғ а реттелген.

6.Карданды берілістер, тү рлері, кү тімі?

Карданды берілістердің тү рі. Карданды берілістер автомобиль қ озғ алысы кезінде айналу моментін беруге жә не трансмиссия агрегаттарын жалғ ауғ а арналғ ан, мү нда соө сты емес немесе бір-біріне шамалы бұ рышта жатқ ан біліктер.Карданды біліктерге келесі талаптар қ ойылады: айналу мементін артық майысу, айналу, дірілдік жә не ө стік жү ктемелерсіз беру; жалғ анушы біліктер арасындағ ы бұ рышқ а тә уелсіз теле-тең бұ рыштық жылдамдық тар беру, жоғ ары п.ә.к. жә не шуылсыз жұ мыс.

Карданды берілістің негізгі элементтері: шарнирлер, біліктер жә не аралық тіреніштер. Аралық тіреніштердің кө п болғ ан кезінде карданды беріліс 2 біліктен тұ рады: аралық жә не басты. Карданды берілістер жазық болуы мү мкін: жазық, егер жетекші жә не жетеленуші білік бір жазық тық та жатса; кең істіктік, егер осы шарттар орындалмаса; бір жә не кө п шарнирлі.

Карданды берілістің жұ мыс жағ дайы біліктердің орнату

бұ рыштармен анық талады: бұ рыштары кө п болғ ан сайын пайдалану жағ дайы қ иынырақ.. Егер

карданды берілістер автомобиль рамасына немесе шанағ ына бекітілген агрегаттарды жалғ ағ ан

жағ дайда білік арасындағ ы бұ рыш 3⁰-тан аспайды. Егер автомобиль қ озғ алысы кезінде жалғ анғ ан агрегаттардың біреуісі немесе екеуісі доң ғ алақ пен бірге айналса, онда біліктер арасындағ ы бұ рыш 20⁰ дейін ұ лғ аяды, ал ө ткіштігі жоғ ары автомобилдерде –45⁰ дейін.

Карданды шарнирлерді (ары қ арай кардандар) кинематика бойынша кардандарды тең сіз жә не тең бұ рыштық жылдамдық тарғ а бө леді. Тең сіз бұ рыштық жылдамдық кардандары (асинхронды) жетекші жә не жетеленуші

біліктердің бұ рыштық жылдамдық тарының тең сіздігімен сипатталады.Қ арапайым асинхронды

кардандар тек қ ана бұ рыштық қ озғ алысты қ амтамассыз етеді, ә мбебам бұ рыштық, ө стік. Карданды берілістің қ ұ рылымдық элементтері. Тең сіз бұ рыштық жылдамдық тағ ы кардан вилкаларын қ ұ рауғ а жә не бұ зуғ а ың ғ айлы болу ү шін фланецпен бірге жасайды., оғ ан кардан фланеці бекиді. Ине тә різді мойынтіректің стаканы проушинасына қ ояды. Ине тә різді мойынтіректің стаканын вилкағ а стопорлы сақ иналармен немесе арнайы қ ақ пақ пен бекітеді. Қ алындығ ы бойынша ажыратылатын бірнеше сақ иналардың реттеу, қ ақ пақ реттегенге қ арағ анда карданды шарнир бө лшектерінің ө здігінен орын ауыстыруын қ атта шектеуге мү мкіндік береді. Майдың аң уын ескерту ү шін серіппесі бар ө здігінен жү ретін резиналы сальниктер салады, ал мойынтірек жазық тығ ын шаң нан қ орғ ау ү шін екі ұ нтақ ты резің келі қ апталдық сальниктер орнатады.

7.Рульдік механизмнің типтері, жетектері?

Рульдік механизм беріліс кү шін жү ргізушіден рульдік жетекке беруді жү зеге асырады.

Рулдік механизмдерге келесі талаптар қ ойылады: жоғ арғ ы П.Ә.К; рулдік қ осақ тың қ айтарылуы; автомобилдің тү зу сызық ты қ озғ алысына сә йкес сошка білігінің орташа жағ дайдағ ы минималды саң лауды қ амтамассыз ету; беріліс санының ө згерісінің берілген сипаты; реттеудің минималды саны. Басқ ару жең ілдігі рулдік механизмге байланысты. Рулдік механизмнің бірнеше тү рі бар: червяк — ролик, червяк — сектор, винт — шарикті бұ рандама жә не тегеріш — рейка.

Ү лкен жү к кө тергішті автомобилдерде жоғ ары ілінісу беті бар червяк — сектор тә різді рулдік механизм немесе винт — гайка жә не рейка — сектор тә різді екі жұ мыстық қ осағ ы бар механизм пайдаланылады.

Рейкалы рулдік механизмді жең іл автомобилде жиі пайдаланады. Олардың артық шылығ ы: қ ұ рылымының қ арапайымдылығ ы жә не ың ғ айлылығ ы, басқ а рулдік механизмдермен салыстырғ анда қ ұ ны тө мен жә не ПӘ К жоғ ары (0, 9.0, 95).

Рулдің ү деткіштері. Ү деткіштер автомобил қ озғ алысы кезінде рулдік доң ғ алақ тағ ы кү шті азайтуғ а жә не қ ауіпсіздікті жоғ арылатуғ а арналғ ан, себебі жол жағ ынан тепе-тең сіз кү штерде ә сер еткен кезде доң ғ алақ ты берілген жағ дайда ұ стауғ а кө мектеседі. Ү лестіргіштің қ ұ рылымы келесі талаптарды қ анағ аттандыру керек: бір ізділік ә рекетті, жоғ арғ ы сезімталдық, динамикалық тұ рақ тылық қ ор болуы, бұ лар басқ арылатын доң ғ алақ тың авто-тербелісімен сипатталады; ү деткіштің істен шығ уы кезінде автомобилді басқ ару мү мкіндігі; тү зу сызық ты қ озғ алыс кезінде жол жағ ынан ә сер ететін кү штерді салдарынан ү деткіштің қ осылуын болдырмау.

Рулдік механизм жетекке келтірілуі бойынша: маймен, қ ысылғ ан ауамен жә не аралас болып бө лінеді.

Сур.6.7. Гидроү деткіші бар рулдік басқ арудың сұ лбасы: 1—қ ұ юшы магистраль; 2—сорап; З—тартқ ыш; 8—ү лестіргіш; 9—золотник; 10-бү ркуші магистраль; 12— сошка; 13—рулдік доң ғ алақ; 14—рулдік механизм.

Рулдік жетек. Жетекке рулдік механизмнен басқ арылатын доң ғ алақ тарғ а кү ш беретін барлық бө лшектер жатады. Рулдік жетекті беріліс санымен жә не ПӘ К бағ алайды. Кинематикалық беріліс саны, басқ арылатын доң ғ алақ тың сошкаларының бұ рылысының элементарлы бұ рышының, цапфалардың элементарлы бұ рышының жартылай қ осындысының қ атынасына тең.

8.Арнайы жә не мамандық қ а бейімделген автомобильдер?

Автомобиль қ озғ алмалы қ ұ рылымын жолаушылық, жү ктік жә не арнайығ а бө леді.

Арнайығ а-арнайы жабдық тары бар технологиялық жә не т.б. мақ саттарда ә ртү рлі кө ліктік емес жұ мыстарды атқ аратын автомобильдер, тіркемелер жә не жартылай тіркемелер жатады.Арнайы автомобильдер кө ліктік емес жұ мыстарды белсенді атқ арады. Оларғ а ө рт сө ндіуші, авто-дү ң гіршектер, қ ысымдаушысы бар автомобильдер, бұ рғ ылау қ ондырғ ысы бар, автокрандар, тазалаушы, жедел жә рдем автомобильдері жатады. Арнайылатылғ ан автомобильдер жү ктің спецификасын ескереді (ұ нтақ, сұ йық, габариті кү рделі жә не т.б.). Оларғ а: самосвалдар, фургондар, цистерналар, панел тасмалдағ ыштар, контейнер тасмалдағ ыштар жә не т.б. жатады.

9.Іштен жану қ озғ алтқ ыштарының индикаторлық диаграммасы?

Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштың индикаторлық диаграммасы деп оның цилиндрлерінің ішіндегі газ қ ысымының қ ұ былысын, оның кө лемнің ө згерісіне байланысты тү рғ ызылғ ан графигін айтамыз, яғ ни р-V координаталарына тұ рғ ызылғ ан қ озғ алтқ ыштың жұ мыс барысының графигі болады. Олай болса бұ л диаграмманы да екі тү рлі жағ дайда тұ рғ ызуғ а болады. Біріншісі цилиндр ішінде теориялық термодинамикалық барыстар жү реді деп есептеген кездегі газ қ ысымының кө лемге байланысты ө згеріс графигі, ал екіншісі осы байланыс графигінің қ озғ алтқ ыш цилиндрінің ішінде нақ ты термодинамикалық барыстар жү реді деп есептеген кездегі графигі.Сондық танда іштен жанатын қ озғ алтқ ыштарда теориялық жә не нақ ты индикаторлық диаграммалар болады. Егер диаграмма теориялық термодинамикалық барыстар ү шін тү рғ ызылса, онда ол теориялық индикаторлық, ал нақ ты барыстар ү шін тұ рғ ызылса, онда нақ ты индикаторлық диаграмма болады.

Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштардың теориялық индикаторлыкдиаграммалары. Қ озғ алтқ ыштың осы диаграммасын тұ рғ ызу ү шін алғ ашкы тақ ырыптарда айтылган жолмен ә рбір барыс ү шін цилиндр ішіндегі газ кү йінің кө рсеткіштерін аныктаймыз, яғ ни ол газ қ ысымы (р), ал оның ө зі піспек жү рісіне (S) немесе цилиндр кө леміне (V) тікелей байланысты ө згереді. Олай болса абцисса ө сіне цилиндр кө лемін (V) ө лшеп, ал ордината ө сіне цилиндр ішіндегі газ қ ысымын (р) ө лшеп саламыз да ә рбір барыс кезіндегі сол кө рсеткіштердің ө згеріс графигін аламыз.

Сурет 1 – Іштен жанатын дизельді қ озғ алтқ ыштың теориялық индикаторлық диаграммасы

2 сурет – Іштен жанатын карбюраторлы қ озғ алтқ ыштың теориялық индикаторлық диаграммасы

Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштардың нақ ты индикаторлық диаграммалары. Қ озғ алтқ ыштардың мұ ндай диаграммалары жоғ арыда айтылғ ан теориялық диаграммалармен салыстырғ анда аздағ ан ө згешеліктері болады. Оның негізгі себептерін қ озғ алтқ ыш жұ мысы кезінде таза термодинамикалық барыстар бола алмайтындығ ымен тү сіндіруге болады, яғ ни изохоралык, изобаралық немесе адиабаттық барыстар таза кү йінде бола алмайды да цилиндр ішінде аралас барыстар орындалады. Ондай барысты политроптық барыс деп атайды, ал сол барыстың политроптық кө рсеткіші адиабаттық барыстың кө рсеткішінен ә рқ ашан кіші болады. Соның салдарынан қ ысу немесе ұ лғ аю барыстары нақ ты барыс кезінде жатық тау сызық бойынша атқ арылады.

3 сурет - Дизельді қ озғ алтқ ыштың нақ ты индикаторлық диафаммасы

10.Автомобильдерді қ андай тә сілдермен тоқ татуғ а болады?

Тежеуіш жү йесі автомобиль жылдамдығ ын тоқ тағ анғ а дейін тө мендетуге жә не оның аялдауы кезінде қ озғ алтпауғ а арналғ ан. Тежелу ү рдісінде автомобильдің кинетикалық қ уаты фрикционды накладкалар жә не барабанды немесе дискілі тежеуіштер арасындағ ы, сондай – ақ шинамен жол арасындағ ы ү йкеліс жұ мысына ө теді.

Автомобильді тоқ татудың басты тә сілі ол жұ мыстық тежеуіш жү йесін пайдаланып тоқ тату. Ал егер бұ л жұ мыстық тежеуіш жү йесі істен шық қ ан болса, онда автомобильді басқ а тә сілдермен тоқ татып кө руге болады.

1. Тежеу жү йесі адамның қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ететін болғ андық тан кө п автомобильдерде екі контурлы жү йе қ олданылады, сондық тан екінші контур іске қ осылғ анғ а дейін тежеуіш педалін интенсивті тү рде, ү зіп-ү зіп, қ ысым пайда болғ анша басу керек.

Сур.1. Екі контурлы тежеуіш жетегінің сұ лбасы: а — ө стер бойынша; б— диагоналды; в — алдың ғ ы тежеуішті қ айталау; г — алдың ғ ы тежеуішті қ айталау жә не ә р-бір арқ ыны жеке басқ ару; д — толық тай белдік бойынша қ айталау.

2. Механикалық беріліс қ орабы пайдаланылатын автомобильдерде берілісті жаймен тү сіріп отыру қ ажет. Бұ л уақ ытта қ озғ алтқ ыш пен беріліс қ орабы арасында байланыс жоғ алмас ү шін іліністі аз уақ ытқ а ғ ана ажырату қ ажет.

3. Автоматты беріліс қ орабы кезінде қ олмен басқ аруғ а кө шіп, жаймен берілісті азайту керек. Егер мұ ндай мү мкіндік болмаса “D” дан “1” ге ө ткізіп диапазонды шектеу керек.

4. Аялдау тежеуіш жү йесін пайдалану арқ ылы басқ а тә сілдерге қ арағ анда тиімді тоқ тауғ а болады. Ол ү шін рычагты баппен қ осу керек жә не дө ң гелектер тұ йық талғ ан жағ дайда жіберуге дайын болу керек.

5. Егер басқ а жол қ алмаса бірінші беріліске салып, қ озғ алтқ ышты ө шіру керек. Жә не руль бұ ғ атталып қ алмас ү шін кілтті аяғ ына дейін бұ рамау керек.

Негізінде осы аталғ ан тә сілдерді қ олданып кө п жағ дайда автомобильді тоқ татуғ а болады.

Контактілі тежеу. Жол кедергісін қ олдану арқ ылы тоқ тауды да қ олдануғ а болады. Бірақ айналада басқ а адамдарғ а зақ ым келмейтіндей етіп айналаны бақ ылауда ұ стау керек жә не рульдік басқ арудыда ұ мытпағ ан жө н.

11.Қ олданатын отын тү ріне жә не қ озғ алтқ ыш тү рі бойынша автомобильдер қ алай бө лінеді?

Қ олданылатын отын тү рі бойынша: Дизельді, бензинді, электрлі жә не Газ-баллонды болып бө лінеді.

Қ озғ алтқ ыштың тү рі бойынша: автомобильдер карбюраторлы, дизельді отынмен жә не электр двигательді-аккумулятор батареясымен жұ мыс істейді.