Озғалтқыштардың топтасуы.

Автомобидьдерде пайдаланылатын қ озғ алтқ ыштардың негізгісі – ол жылу қ озғ алтқ ыштары. Оларды екі негізгі топқ а бө луге болады:

1 Сырттай жанатын қ озғ алтқ ыштар – мұ нда жабық контур ішіндегі газ сыртқ ы ошақ та қ ызады да ішке келіп жұ мыс істейді (бу машиналары, бу турбинасы, Стерлинг қ озғ алтқ ышы). 2 Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштар. Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштарғ а поршеньді, біріктірілген, газтурбиналы жә не реактивті қ озғ алтқ ыштар жатады (1 сурет). Олар да ө здерінің жұ мыс істеу принциптеріне қ арай бірнеше тү рге бө лінеді. 1 Атқ аратын жұ мыстарына қ арай: а) тұ рақ ты орналасқ ан, яғ ни электрлік станциялар, сораптар т.с.с. қ ұ рылығ ыларды іске қ осатын қ озғ алтқ ыштар;

б) кө ліктік қ озғ алтқ ыштар, яғ ни олар жылжитын трактор мен автомобильдер сияқ ты машиналарда қ олданылады.

2. Жылу алу ү шін қ олданылатын отын тү ріне қ арай: а) сұ йық жанармаймен істейтін қ озғ алтқ ыштар, оның ө зі жең іл немесе ауыр жанармай болып екіге бө лінеді; б) жанатын газдарды пайдалатын қ озғ алтқ ыштар, ал газдардың қ олданылатын тү рлері генераторлық, табиғ и, ө ндірістік жә не т.б.; в) аралас отынмен жұ мыс істейтін қ озғ алтқ ыштар, яғ ни негізгі отыны газ болады да кейбір кездерде сұ йық жанармайды қ олданады; г) кө п тү рлі отынмен жұ мыс істейтін қ озғ алтқ ыштар, яғ ни олар отынның кө птеген тү рін (жең іл, ауыр сұ йық жанармайлар, газдар жә не т.с.с.) пайдалана алады. 3 Жанатын қ оспа жасау тә сілі бойынша: а) сырттан қ оспа жасайтын қ озғ алтқ ыштар, яғ ни отын мен ауа сыртта араласып, содан кейін ғ ана жануғ а қ озғ алтқ ыш ішіне беріледі; б) іште қ оспа жасайтын қ озғ алтқ ыштар, ал мұ нда отын да ауада қ озғ алтқ ыш ішіне келіп араласады; в) жану қ оспасы қ атпарланғ ан қ озғ алтқ ыштар, яғ ни оның ішіндегі қ оспаның ә рбір қ абаты ә ртү рлі қ ұ рамда жасалғ ан. 4 Жану қ оспасын тұ тандыру тә сіліне қ арай: а) электр ұ шқ ынымен тұ танатын, немесе карбюраторлы қ озғ алтқ ыштар; б) кө п мө лшерде қ ысылып, қ ызғ ан газдың температурасынан тұ танатын, немесе дизельддік қ озғ алтқ ыштар; в) форкамералы жалынмен тұ танатын қ озғ алтқ ыштар, яғ ни мұ нда алғ аш кішкене камераның ішінде электр ұ шқ ынымен қ оспа тұ танады да сол жанғ ан газдың жалыны қ озғ алтқ ыш ішіне беріледі; г) газ тә різді отынды қ оспаны дизельдік қ озғ алтқ ыш сияқ ты тұ тандыратын қ озғ алтқ ыштар. 5 қ озғ алтқ ыш ішіндегі жұ мыс барысының орындалуына байланысты: а) тө рт тактылы соратын немесе тө рт тактылы ү рленетін қ озғ алтқ ыштар; б) екі тактылы соратын немесе екі тактылы ү рленетін қ озғ алтқ ыштар. 6 Жанатын қ оспаның қ ұ рамын реттеу жолдарына қ арай: а) қ оспа сапасын реттейтін қ озғ алтқ ыштар, яғ ни қ озғ алтқ ыш ішіне тұ рақ ты мө лшерде ауа беріледі де оғ ан жұ мыс бабына байланысты ә ртү рлі мө лшерде жанармай араластырылады (немесе дизельдік қ озғ алтқ ыштар);

а – піспекті қ озғ алтқ ыш; б – газды турбина; в – сұ йық тық реактив­ті қ озғ алтқ ыш; г – роторлы- піспекті қ озғ алтқ ыш; 1– картер; 2 – цилиндр; 3 – кіргізу клапаны; 4 – шығ ару клапаны; 5 – цилиндр қ ақ пағ ы (бастиегі); 6 – піспек; 7 – бұ лғ ақ; 8 – иінді білік; 9 жә не 16 – сораптар; 10 – жану камерасы; 11 – бағ ыттаушы аппарат; 12 – турбина; 13 – сығ ымдағ ыш (компрессор); 14 жә не 15 – бактар; 17 – сопло; 18 – тұ рқ ы; 19 – эксцентрикті білік; 20 – ротор; 21 – кіргізу арнасы; 22 – шығ ару арнасы; 23 – оталу шамы.

Сурет 1 – Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштардың принципиалды сү лбесі

б) қ оспа мө лшерін реттейтін қ озғ алтқ ыштар, яғ ни мұ нда дайын қ оспадан қ озғ алтқ ыш ішіне жұ мыс бабына байланысты ә ртү рлі мө лшерде жіберіп отырады;

в) қ оспаны аралас тә сілмен реттейтін қ озғ алтқ ыштар, яғ ни ә рі сапасын ә рі мө лшерін реттейді. 7 Қ озғ алтқ ыштың қ ұ рылысы бойыншы:

а) поршеньді қ озғ алтқ ыштар, олардың ө зі бірнеше тү рге бө лінеді:

- цилиндрлердің орналасу жағ дайына қ арай қ атар, V-тә різді жә не жұ лдызша тірізді орналасқ ан;

- поршеньдерінің орналасуына қ арай: бір поршеньді бір камералы, яғ ни бір цилиндрде бір поршень ғ ана бар; екі поршеньді бір камералы, яғ ни мұ нда бір цилиндрде қ арама-қ арсы қ озғ алатын екі поршень бар; бір поршеньді екі камералы, яғ ни поршеньнің екі жағ ында да жану камерасы бар;

б) роторлы-поршеньді қ озғ алтқ ыштар, мұ ның ө зі ү ш тү рге бө лінеді:

- корпус ішінде ротор айналады;

- корпус айналады да ротор айналмайды;

- екеуіде айналады.

8 Қ озғ алтқ ышты салқ ындату тә сіліне қ арай:

а) сұ йық пен салқ ындайтын қ озғ алтқ ыштар;

б) ауамен салқ ындайтын қ озғ алтқ ыштар.

12.Іштен жану қ озғ алтқ ыштарының ауамен суыту жү йесінің ерекшеліктері, артық шылық тары, кемшіліктері?

Ауамен салқ ындататын жү йенің қ ұ рылысы сумен салқ ындататын жү йеге қ арағ анда қ арапайым болады, яғ ни желдеткіштен жә не ауа бағ ыттағ ыш қ алқ андардан ғ ана қ ұ ралады. Қ озғ алтқ ыштың су жейдесінің орнына салқ ындатқ ыш қ абырғ алар жасалады. Осы қ абырғ аларды желдеткіштен келген ауа салқ ындатады. Бірақ бұ л жү йенің салқ ындату қ абілеті онша жоғ ары емес, сондық тан, кейбір маркалы тракторларда ғ ана қ олданылады.

Ауамен салқ ындататын қ озғ алтқ ыштарда бө лшектердің қ ызуын бә сең дету ү шін цилиндрлерге жә не оның қ алпақ шаларына роторлы желдеткіш ауа ү рлейді. желдеткіш ротордан тұ рады, оның кө п санды қ алақ шасы мен қ озғ алмайтын бағ ыттаушысы бар.

Кемшіліктері: бұ л жү йенің автомобиль бө лігі ретінде ө те ү лкен орынды алуы, яғ ни кө лемді болып келеді.Сонымен қ атар, жұ мыс істеу барысында жоғ арғ ы мө лшерде шу жә не дірілдің болуы, қ озғ алтқ ыш қ уатын азайтып ә рі оны сұ йық пен суыту жү йесімен салыстырғ анда аз суытады.

Артық шылығ ы: Қ ұ рғ ақ климатты жерлерде сұ йық тық ты қ ажет етпейді, қ ұ рылысының қ арапайымдылығ ы, қ озғ алтқ ыштың ішкі конструкциясының азда болсын қ арапайымдалуына ө з ә серін тигізеді.

13.Автомобильдің тежеу жү йесі, қ ұ рылымы, тү рлері?

Тежеуіштер авт-дің жылдамдығ ын баяулатуғ а жә не тегіс емес жерде бір орында ұ стап тұ руғ а арналғ ан. Тү рлері:

1. Жұ мыстық тежеу жү йесі: Бұ л автомобильдің басты тежеуіш жү йесі, барлық доң ғ алақ ты тежеп, жү ріс жылдамдығ ын баяулатуғ а жә не шұ ғ ыл тоқ татуғ а арналғ ан.

2. Тұ ру тежеуі. Кө бінде оны авт-ль тоқ тағ аннан кейін қ осады, сондық тан ол авт-дің бір орында қ алуын қ амтамасыз етеді. жү йе авт-дің жетекші доң ғ алақ тарына трансмиссияның білігін тежеу арқ ылы ә сер етеді. ол қ олмен басқ арылады.

3. Қ осымша тежеуіш жү йесіү басты тежеу жү йесі істен шық қ анда авт-ді тоқ татуғ а арналғ ан.

4. Кө мекші тежеуіш жү йесі Авт-дің жолдың ұ зақ ылди бө лігімен жү ргенде жылдамдық ты шектеуге арналғ ан. шектегіш-тежеуіш трансмиссия білігіне ә сер етеді, басты тежеу жү йесін қ ызудан жә не таулы жерде тез істен шығ удан сақ тайды.

5. Тіркемелік тежеу жү йесі. тіркеме доң ғ алақ тарына жү ріс кезінде, тоқ тағ анда жә не тіркеменің жү ріп келе жатқ ан авт-льден ажырап кеткенінде тежеуге арналғ ан.

Тежеуіш жү йесі тежеуіш механизмдерінен жә не тежеуіш жетегінен тұ рады.

Айналатын элементтерді пішімі бойынша барабанды жә не дискілі тежеуіш механизмдеріне бө леді.

Барабанды тежеуіш механизмі барабаннан, колодкадан, тіреніш дискісінен (суппорта), колодка тіренішінен, қ ысушы қ ұ рылғ ыдан жә не саң лау реттегішінен тұ рады. Тежеуіш барабандары қ ұ йылғ ан, қ алыпиалғ ан жә не тү рлендірілген болуы мү мкін.

Барабанды тежеуіш механизмі:

1— суппорт; 2—колодка тіреуі; 3— колодка; 4— фрикционды накладка; 5— тарту серіппесі; 6— ролик тіреуі; 7— ролик; 8— тежеуіш камерасы; 9— тежеуіш камерасының кронштейні; 10—реттеуші иінтірек; 11—қ ысу жұ дырық шасы; 12—тежеуіш барабаны.

Дискілі тежеуіш механизмдері жең іл автомобильдерде пайдаланылады жә не жү ктік автомобильде сирек пайдаланылады. Олар ашық жә не жабық, бір жә не кө п дискілі, біркелкі жә не желдететін дискілі болуы мү мкін.

Реттелген скобасы бар дискілі тежеуіш механизмі:

1— скоба; 2—тежеуіш цилиндрлері; 3—қ ұ быр желісі; 4—саусақ ша; 5—қ орғ аушы қ ап; 6—тежеуіш колодкасы; 7—тығ ыздаушы сақ ина; 8—поршын; 9— диск; 10—фрикционды накладка

Жайлы скобасы бар дискілі тежеуіш механизмі:

1—скоба; 2—бағ ыттаушы штифтер; З—суппорт; 4—поршын; 5—тығ ыздаушы сақ ина; 6, 7— колодкалар; 8— пластиналы серіппе.

14.Автомобильдің жү ріс бө лігі қ андай негізгі бө ліктерден тұ рады?

Автомобильдің жү рістік бө лімі арбашық сияқ ты, рамадан, доң ғ алақ ө стерінен жә не аспадан тұ рады. Рама тасушы негіз ретінде остовом қ ызмет етеді, онда қ озғ алтқ ыш, трансмиссияның барлық механизмі, кузов жә не басқ а агрегаттар бекиді.

Аспаның бө лшектер арқ ылы ө стермен доң ғ алақ тарғ а сү иенеді. Рамалық қ ұ рылымның остова барлық жү ктік автомобильдерде болады.Жең іл автомобильдерде жә не автобустардың кө птеген бө лігінде раманың қ ызметін шанақ тың қ атты негізі атқ арады.

Жү ріс бө лігінің негізгі бө ліктеріне:

Рамалар жә не кузовтар - Рама автомобильдің агрегаттарын жә не бө ліктерін бекітуге қ ызмет етеді

Доң ғ алақ тар жә не шиналар- Автомобиль доң ғ алақ тары автомобильдің барлық салмағ ын жә не автомобил шанағ ына немесе рамасына берілетін динамикалық жү ктемелерді қ абылдайды, жолдың кедір бұ дырлығ ының салдарынан болатын соқ қ ыларды жә не дұ мпулерді ө шіреді

Ободтар- Обод жалғ астырғ ыш қ атты доң ғ алақ тық бө лігімен шинаны ұ стайды жә не ондағ ы жү ктемені ступицағ а береді

Аспалар- Аспа раманы немесе шанақ ты жү рістік бө лімнің агрегаторымен жалғ айды, жолдан келетін динамикалық жү ктемелерді қ абылдайды; автомобилдің жү ріс жайлылығ ын қ амтамассыз етеді

Стабилизаторлар- Автомобил бұ рылысы кезінде центрден тепкіш кү штің ә серінен кузов қ исаяды, масса центрінің орналасуы ө згереді бұ л автомобилдің ауып қ алу мү мкіндігін кө бейтеді. Қ ұ былысты реттеу ү шін аспаның бұ рыштық қ аттылығ ы яғ ни стабилизатор орнатады.

Амортизаторлар- Амортизаторлар автомобилдің тербелмелі жә не тербелмейтін массаларының тербелісін дросселденген сұ йық тың калибрленген ойық тың арнайы тығ ырық тарының есебінен ө шіреді.

15. Іштен жану қ озғ алтқ ыштарындағ ы жоғ ары қ ысымды жанармай сорабы. Қ ұ рылымы?

Жоғ арғ ы қ ысымды жанармай сорабы.Жұ мыс істеу принципі, қ ұ рылымы. Жоғ арғ ы қ ысымды жанармай сорабы - қ озғ ағ ыштың цилиндріне ү лкен қ ысыммен белгілі мө лшерде отын беретін сорап.Дизель қ озғ алтқ ышының сору помпасы сорғ ығ ы орнатылғ ан. Помпа қ ысымды 0, 08-0, 12 МПа шегінде ұ стай отырып, оның отын сорғ ысының келтіру каналына белгілі мө лшерде берілуін қ амтамасыз етеді. Помпа ішінде орналасқ ан поршені бар корпустан, енгізу жә не айдау клапандарынан тұ рады. Клапандар ө ң делген ершіктерге серіппемен тығ ыз қ ысылады.Отын сорғ ысының білігі айналғ ан кезде эксцентрик тү рткішінің ролигінен шығ ады жә не поршень серіппенің ә серімен жоғ ары қ арай ығ ысады. Поршень ү стіндегі отын майда тазарту сү згісі арқ ылы ө з сорғ ысына бағ ыттала отырып, айдаушы ө ткізгішке ығ ыстырылады. Поршень астындағ ы кең істіктегі сиретілу нә тижесінде отын ірі тазарту сү згісінен ө тіп, ашық қ алғ ан ендіру клапаны арқ ылы бактан помпағ а тү седі.Білік одан ә рі айналғ анда эксцентрик тү рткіш ролигін қ уалайды, ал поршень серіппені қ ыса отрып тө мен қ арай ығ ысады. Поршень ү стіндегі сиретілуден поршень астындағ ы қ ысым арат тү седі. Отын қ ысыммен ендіру клапаны жабылады, ал айдау клапаны ашылып, отын поршень астындағ ы кең істіктен поршень ү стіне ө теді. Поршеннің бұ л жү рісі қ осымша болып табылады. Жоғ арғ ы қ ысымды жанармай сорабы: 1-қ олмен айдау поршенінен, 2-енгізі клапанынан, 3-тү рткіш серіппесінен, 4-помпа цилиндрінен, 5-шығ ару клапанынан, 6-тү рткіштен, 7-тү рткіш штогынан тұ рады.

16. Аддаптивті аспа, ерекшелігі, қ ұ рылымы?

Адаптивті аспа - тұ рақ ты тү рде жетілдіру жә не жаң а технологияларды ең гізу барысында кө лік қ ұ растырушы жаң а дә режедегі активті немесе адаптивті (бейімделген) деп аталатын аспаларды жасап шығ арғ ан болатын. Алайда мұ ны жаң алық деп атауғ а келмейді, ө йткені ең алғ ашқ ы адаптивті аспалар француздық Citroen автомобиліне орнатылғ ан болатын жә не гидропневматикалық жү йе тү рінде ұ сынылғ ан болатын. Концерн Mercedes-Benz ө з автомобиліне гидропневматикалық негіздегі адаптивті аспаларды орнатқ ан. Сонымен қ атар бұ рын адаптивті аспалар функционалдық қ ұ рылымы бойынша ауыр ә рі қ олайсыз болғ ан болса, ал қ азіргі таң да ық шам ә рі қ ұ рылысы да қ иындатылғ ан болып келеді.

17. Автомобильдерде аспа қ андай роль атқ арады? Торсионды аспа, ерекшелігі, қ ұ рылымы?

Аспа раманы немесе шанақ ты жү рістік бө лімнің агрегаторымен жалғ айды, жолдан келетін динамикалық жү ктемелерді қ абылдайды; автомобилдің жү ріс жайлылығ ын қ амтамассыз етеді. Аспаларғ а келесі талаптар қ ойылады: шанақ тың тиімді тербелесін жә не тербеліс амплитудасының ө шуін қ амтамассыз етеді; бұ рылыс, шапшаң дата қ озғ алу жә не тежелу кезінде автомобиль креніне кері ә сер ету; бағ ыттаушы доң ғ алақ тардың қ ондырғ ысының бұ рышы тұ рақ тандыру; рулдік механизмнің бұ рылысының кинематикасына доң ғ алақ тардың кинематикасының сә йкесуі; сенімділікті, қ ұ рылымының қ арапайымдылығ ын жә не техникалық қ ызметің қ арапайымдылығ ын қ амтамассы ету.

Торсионды аспа – серпінді элементі торсион болып табылатын кө лік доң ғ алағ ының аспасы.

Торсионды аспаның негізгі элементі торсион, ол цилиндр тә різді металл стержень.

Торсиондар жолдың аспағ а ә сер еткен уақ ытында білік немесе біліктің тетігі сияты айналады. Оларды тә уелсіз аспа болғ анда кө п ө сті автомобильдерде, тіркемелерде, жартылай тіркемелерде жә не аз литражды автомобильдерде қ олданады. Торсиондардың қ атты деформациясы кезінде энергиясы жапырақ шалы рессорлардан 2...3 есе кө п болады.

Ерекшелігі: ол серіппелі жү йемен салыстырғ анда шағ ын ә рі аз орын алады, орнату жә не қ ызмет кө рсетілуі оң ай, салмағ ы аз жә не жоғ ары сенімділік, жө ндеуге жарамды. Қ ұ рылымы: резиналы-металды шарнир (сайлент-блок), амортизатор, торсионды балка, серіппе, доң ғ алақ ступицасы, рычагтан тұ рады.

18.Іштен жану қ озғ алтқ ыштарындағ ы форсункалар. Форсункалардың тү рлері, қ ұ рылымы?

Гидравликалық тежеуіш жетегі. Гидравликалық тежеуіш жетегін тікелей жә не жанама ә серлі деп бө леді. Бірінші жағ дайда жү ргізуші тежеуіш механизмдеріне тікелей ә сер етеді, екінші жағ дайда жү ргізушімен қ оса ү деткіш ә сер етеді.

Вакуумды ү деткіште ілесуші клапан 9 (7.6.а, Сур) жә не диафрагма бар. Б жазық тығ ында вакуум ә рқ ашанда ұ стайды, ал А жазық тығ ы клапан 9 кө мегімен Б жазық тығ ымен тежелу жағ дайында жалғ асады.

Тежелу кезінде педалдағ ы 5 кү ш клапанғ а 9 беріледі, сонда А жазық тығ ын Б жазық тығ ынан шамамен ажыратып ауа жазық тығ ымен жалғ айды. Атмосфералық қ ысым мембрананы солғ а жылжытады, сонда поршенде толық тырушы кү штер пайда болады 7 жә не 8. Гидравликалық тежеуіш жетегі атқ аратын қ ызметіне жә не орындайтын міндетіне қ арай тізбектей немесе параллель жалғ анғ ан жетектегі қ ұ рылғ ыларды іске қ осу ү шін қ ажет

.

Суретте, гидравликалық тежеуіш жетегі: 1, 10—доң ғ алақ тық тежеуіш цилиндрі; 2, 6—қ ұ быр желісі; 3— басты тежеуіш цилиндрі; 4—вакуумды ү деткіш; 5—тежеуіш педалі; 7, 8— поршндер; 9—клапан.

Оларғ а басты тежеуіш цилиндрі, ү деткіштер, доң ғ алақ тық тежеуіш цилиндрі, гидросорап, аккумуляторлар, реттеуші жә не қ орғ аушы қ ондырғ ы.

Басты тежеуіш цилиндрі тежеуіш педаліне пропорционал кү штің ә серімен сұ йық ты қ ысыммен доң ғ алақ тық тежеуіш цилиндріне береді.

20. Жең іл автомобильдің қ андай кузовтары болады?

Жең іл автомобильдерде қ аң қ а қ ызметін автомобиль кузовы атқ арады. оғ ан асқ ыштар бекітіледі. жең іл авт-де ә р тү рлі кузовтар пайдаланылады. кузов кө лемі пайдаланылуы бойынша екі немесе ү ш бө лімді болады. екі кө лемді кузов жолаушы салоны мен қ озғ алтқ ыш бө лімдерінен тұ рады. ү ш кө лемді кузовта жолаушы салоны, қ озғ алтқ ыш пен жү к бө лімдеріне бө лінеді. Жең іл авт-льдердің кузовтары:

Лимузин – ү ш бө лімді, жабық, тө рт есікті, екі немесе ү ш қ атар орындық ты.

Седан – ү ш бө лімді, жабық, тө рт есікті, екі қ атарлы орындық ты. седан авт-де ең кө п тарағ ан тү рі болып табылады.

Купе – ү ш бө лімді, жабық, екі есікті, бір н/е екі қ атар орындық ты.

Универсал – екі бө лімді, жабық, ү ш немесе бес есікті, екі н/е ү ш қ атар орындық ты

Хэтчбек – екі бө лімді, екі есікті, жабық, екі қ атарлы орындық ты.

Фаэтон – толық ашылатын екі н/е ү ш бө лімді, екі н/е тө рт есікті, екі н/е тө рт қ атарлы орындық ты.

Кабриолет – толық ашылатын ү ш бө лімді, тө рт есікті, екі н/ ү ш қ атар орындық ты кузов.

21. Іштен жану қ озғ алтқ ыштарындағ ы майлау жү йесінің негізгі агрегаттары?

Қ озғ алтқ ыштың майлау жү йесі қ озғ алатын бө лшектердің араларындағ ы ү йкелісті азайту қ ызметін атқ арады. Бө лшектер аралығ ындағ ы ү йкелісті азайтпағ ан жағ дайда олар қ атты қ ызады жә не тозып кетеді. Сондық тан, ү йкелетін екі бө лшек аралығ ына майлайтын сү йық жіберіледі. Мұ ндай жағ дайда ү йкелетін екі бө лшек бір-бірімен жанаспайды да, майлайтын сұ йык арқ ылы қ озғ алады. Сө йтіп, ү йкеліс кү ші азаяды. Ү йкелетін бө лшектерді майлаудың ү ш тү рлі тә сілі бар. Олар ү йкеліс ауданына майды жеткізу тә сіліне байланысты қ ысыммен майлау, шашып майлау жә не аралас тә сілмен майлау болып тү рленеді. Қ озғ алтқ ыштың майлау жү йесі май картері, май соғ ысы, оның редукциялық клапаны, май ө лшегіш сү ң гі, май сү згісі, май радиаторы, монометр, негізгі май каналы, бұ лғ ақ майының қ уысы жә не май қ ұ ятын қ ылта ауыздардан тұ рады. Қ ысыммен иінді білік подшипниктері, бұ лғ ақ тың саусағ ы, таратқ ыш біліктің подшипнигі, кү йенте осі, беріліс шестернясы май каналдарынан майланады.

22. Автомобильдің басты берілісі, қ ұ рылымы, қ ызметі?

Басты берілістер. Басты берілістер айналу моментін ұ лғ айтуғ а жә не оны жетекші доң ғ алақ тарғ а беругі арналғ ан. Басты берілістің негізгі классификациялық белгілері беріліс, тісті берілістердің ө зара орналасуы жә не типі болып табылады. Жалаң қ абат, қ ос қ абат, қ ос қ абат таратылғ ан жә не шапшаң басты берілістер деп ажыратады.

Автомобильде жылдам жү рісті, қ уатты қ озғ алтқ ыштар қ олданылады. Олардың айналу жылдамдығ ын басты беріліс бірнеше есе азайтып, доң ғ алақ тарғ а береді. Доң ғ алақ тардың қ озғ алу қ ажеттілігінен момент тө мен болып келеді. Немесе, айналдыру моментін кө бейтіп, қ озғ алтқ ыштарда айналу жылдамдығ ын азайтады, сө йтіп жетекші доң ғ алақ ты қ озғ ау тарту кү шінің қ ажетті дең гейіне жеткізеді. Беріліс саны негізінен басты берілісте жү к кө ліктерінде 6, 5-9, 0 аралығ ында, ал жең іл кө ліктерде 3, 5- 5, 5 аралығ ында болады. Басты беріліс бір немесе екі жұ п шестернядан тұ рады. Осы берілістердің басты қ ызметі – қ озғ алтқ ыштардан доң ғ алақ тарғ а берілетін айналыстың беріліс санын ұ лғ айту жә не беріліс бағ ытын 90-қ а бұ ру. Басты беріліс; сың ар берілісті, қ ос берілісті, редуктор, шестернялар, жартылай ось, сателлит, осьтан тұ рады. Жү к автомобильдерінде екі жұ пты шестернялы басты беріліс жиі қ олданылады.

23. Автомобиль тежеуіштері, тү рлері, жіктелуі?

Тежеуіштер автомобильдің жылдамдығ ын баяулатуғ а жә не тегіс емес жерде бір орнында ұ стап тұ руғ а арналғ ан. Олардың тү рлері:

1.Жұ мыстық тежеу жү йесі. Бұ л автомобильдің басты тежеу жү йесі, барлық доң ғ алақ ты тежеп, жү ріс жылдамдығ ын баяулатуғ а жә не шұ ғ ыл тоқ татуғ а арналғ ан. Кө бінде бұ л тежеу жү йені аяқ тежеуіші деп атайды;

2.Тұ ру тежеуі. Кө бінде тұ ру тежеуішін автомобиль тоқ тағ аннан кейін қ осады, сондық тан ол автомобильдің бір орнында қ алуын қ амтамасыз етеді. Бұ л жү йе автомобильдің жетекші доң ғ алақ тарына трансмиссияның білігін тежеу арқ ылы ә сер етеді. Бұ л жү йе қ олмен басқ арылады, сондық тан оны қ ол тежеу жү йесі деп те атайды.

3.Қ осымша тежеу жү йесі. Автомобиль жолдың ұ зақ ылди бө лігімен жү ргенде жылдамдық ты шектеуге арналғ ан. Шектеуіш-тежеуіш трансмиссия білігіне ә сер етеді, басты тежеу жү йесін қ ызудан жә не таулы жерде тез істен шығ удан сақ тайды. Жү к автомобилі қ ала сыртында ә р 100 км жолда жү ргізуші 125 рет тежеу жү йесін іске қ осады, таудағ ы жолда осы жү йені іске қ осу 1000-ғ а жетеді.

5.Тіркемелік тежеу жү йесі. Тіркеме доң ғ алақ тарына жү ріс кезінде, тоқ тағ анда жә не тіркеменің жү ріп келе жатқ ан автомобильден ажырап кеткенінде тежеуге арналғ ан.

Жұ мыстық, тұ ру жә не қ осымша тежеу жү йелері барлық автомобильдерде қ олданылады, ал кө мекші-толық салмағ ы 12 тоннадан асатын ауыр жү к автомобильдерінде жә не толық салмағ ы 5 тоннадан асатын автобустарда, тіркемелік тежеу жү йесі автопойыз тіркемелерінде пайдаланылады.

Автомобильдерде атқ аратын қ ызметтеріне жә не қ ызметіне жә не қ олданылатын типтеріне байланысты ә р тү рлі тежеуіш жетектерін қ олданады, механикалық, гидравликалық, пневматикалық жә не аралас типті жетектер.

24. Іштен жану қ озғ алтқ ыштарындағ ы қ оректендіру жү йесі. Бензинді бү рку жү йесі?

Қ озғ алтқ ыштың қ оректендіру жү йесі оны жұ мыс істеуіне қ ажетті ауамен жә не жанар маймен қ амтамасыз ету қ ызметін атқ арады. Оның қ ұ рылысы қ озғ алтқ ыштың тү ріне қ арай ө згеше жасалады.

Карбюраторлы қ озғ алтқ ыштарда жану қ оспасы сыртта, арнаулы қ ондырғ ыда жасалып, содан кейін ғ ана цилиндр ішіне сору барысы кезінде жіберіледі. Карбюраторлы автомобиль қ озғ алтқ ыштары негізінен бензинмен немесе газбен жұ мыс істейді. Қ озғ алтқ ыштың сенімді жә не ү немді жұ мысын қ амтамасыз ету ү шін бензиннің жақ сы буланғ ыштық жә не жеткілікті детонациялық беріктілік қ асиеттері болуы керек.

Детонация-бұ л қ опарылыс тә різді отынның тез жануы. Бензин мен ауа қ оспасының қ опарылыс тә різді ө те тез жануын детонация дейді. Бензин екі отын қ оспасымен-гептанмен жә не изооктанмен салыстырылады. Гептан кү шті детонациялайды жә не октан саны ол ү шін шартты тү рде нө лге тең деп алынады. Изооктан нашар детонациялайды жә не октан саны ол ү шін шартты тү рде 100 бірлікке тең деп алынады.

Жанар май жү йесі цилиндр ішіне жануғ а керекті отынды ү лкен қ ысыммен бү ркіп береді. Цилиндр ішіне жанар май сығ у тактысының соң ында, қ ысылғ ан ауаның температурасы жанар майды тұ тандыратындай дә режеге жеткен кезде беріледі. Бұ л кезде ауаның қ ысымы жоғ ары болғ андыктан (шамамен 3-4 Μ Π а) жанар майды да ү лкен қ ысыммен (12-17 Μ Π а) береді. Ү лкен қ ысыммен берілген жанар май шашырайды да ұ сақ тү йіршіктерге айналып, ауамен араласады. Ауамен араласқ ан жанар май қ оспасын жұ мыс қ оспасы деп атайды. Мұ ндай қ оспа қ ысылғ ан ауаның температурасы ә серінен тез тұ танады. Сө йтіп, жылу бө ліп шығ арады.

25. Бұ рама-гайка типтес рульдік механизм қ алай жұ мыс істейді, схема?

26. Берілістер қ орабтары, тү рлері, ерекшеліктері? Беріліс қ орабының қ ызметі:

- Автомобильдің қ озғ алыс жылдамдығ ын ө згерту;

-Артқ ы жү рісті қ амтамассыз ету;

-Қ озғ алтқ ыштан трансмиссияны ұ зақ тә рзімге ажырату.

Пайдалану кезінде автомобильдің жетекші доң ғ алақ тарына тү сетін жү ктеме кең ауқ ымда ө згереді. Себебі:

-Автомобильді орнынан қ озғ ағ анда;

-Шапашаң дата қ озғ анғ анда, ө рлерге шық қ анда;

-Жолдың қ иын аймақ тарында жә не ү лкен жү ктемемен қ озғ алыс кезінде;

Горизонталь асфальтті жолмен жү ргендегімен салыстырғ анда бірнеше есе ү лкейтілген жетекші моментті қ ажет етеді.

БҚ сатылы жә не сатысыз, механикалық, гидравликалық, электрлік, автоматтық жә не қ ұ рама болып деп бө леді.

Сатысыз берілістер. Егер БҚ беріліс саны жү ктеменің ө згерісі кезінде сатысыз жә не автоматты болса, онда қ озғ алтқ ыш тиімді режимде жақ сы қ ө рсеткыштермен жұ мыс істейді. Бұ л автоматты сатысыз қ орабын пайдаланғ анда мү мкін, бірақ та бұ л қ ораптардың қ ұ рылымы кү рделі, бағ асы жоғ ары жә не п.ә.к. тө мен болады.

Сатылы механикалық БҚ автомобильді пайдаланудың барлық жұ мыстарынды қ озғ алтқ ыш ү немділігін жә не жоғ ары кү шті пайдалануғ а мү мкіндік бермейді жә не қ олмен басқ ару қ ажет, бірақ та қ ұ нының тө мендігі, қ ұ рылымының қ арапайымдылығ ы, азғ ана меншікті салмағ ы, п.ә.к. жоғ ары мә нінің арқ асында кең қ олданыста.

Беріліс саны кө п болғ ан сайын қ озғ алтқ ыш қ уатын жақ сы пайдаланады жә не жанармай ү немділігі жоғ ары болады. Бұ л жағ дайда беріліс қ орабының конструкциясы кү рделенеді жә не берілісті оптимальді таң дау қ иынғ а соғ ады.

27. Қ озғ алтқ ыштардағ ы турбо ү рлеу. Қ ұ рылымы, қ ызметі жә не тү рлері?

Ү рлеу жү йесі жә не қ озғ алтқ ыштың жұ мыс тә ртібі. Турбоү рлеу – дизельдерде цилиндрлерді таза жаң а зарядпен, яғ ни ауамен толтыруды жақ сарту ү шін қ олданылады. Турбокомпрессорда ү рлеу процесі шық қ ан газдардың энергиясын пайдаланатын турбинадан беріліс алатын (жетектелетін) компрессор кө мегімен жү ргізіледі. Компрессор қ уысы кіргізуші қ ұ бырмен жалғ асқ ан, ал турбина қ уысы қ озғ алтқ ыштың қ ұ бырымен жалғ асқ ан. Қ озғ алтқ ыштың жұ мысы кезінде жұ мыс істеген газдың шығ арушы қ ұ бырынан жә не соплылық, қ ұ рылғ ыдан ө те отырып, турбина қ алақ шаларына бағ ытталады да, оны 30000-нан 50000 мин^-1 дейінгі жиілікпен айналдырады. Турбина дө ң гелегінен айналым, білік арқ ылы компрессор дө ң гелегіне беріледі. Компрессормен соғ ылғ ан ауа сору холлеиторы (жинағ ышы) арқ ылы 0, 13 - тен 0, 15 МПа – дейін жә не одан да жоғ ары қ ысыммен дизельдің цилдріне айдалады. Бұ л елеулі тү рде зарядтың толтырылуын ө сіреді де жанармайдың соғ ан сә йкес ү лкен мө лшерін жағ уғ а мү мкіндік береді.Осының есебінен қ озғ алтқ ыш қ уаты 25-тен 30%-ке дейін жә не одан да кө пке ө сіп, меншікті жанармай шығ ыны азаяды. Бірақ осымен бірге турбоү рлеуді қ олдану кривошипті-шатунды механизмдердің бө лшектерінің жылулық жә не механикалық кернеулерін ө сіреді, сондық тан қ озғ алтқ ыш бө лшектерінің мех-лық беріктігін жоғ арылату жә не оларды қ арқ ынды суыту сұ рақ тарын шешуге тура келеді.

Газтурбиналы қ озғ алтқ ыштар. Газтурбиналы қ озғ алтқ ыштардың жалғ ыз білікті (компрессор турбинасы мен тартқ ыш турбина бір білікке орнатылғ ан) нұ сқ асының қ ұ рылымы қ арапайым болғ анмен, динамикалық сипаттамасы кө лік қ ұ ралына сай емес. Қ озғ алтқ ыштың айналым шапшаң дығ ы тө мендегенде компрессор қ арымы нашарлап, от камерағ а тү сетін ауа мө лшері кемиді. Турбина қ алақ шаларының температурасын шектеулі дең гейден асырмау ү шін от камерағ а берілетін отын мө лшерін де қ ысқ арту керек, нә тижесінде қ озғ алтқ ыштың айналдырғ ыш моменті азайып, бейімделу коэффициенті кү рт тө мендейді. Автокө лік ү шін қ ос білікті газтурбиналы қ озғ алтқ ыш қ олайлы; оның негізгі бө ліктері - бір білікке орнатылғ ан компрессор 1 мен компрессорлық турбина 4, от камера 3, қ уат алынатын білікке 7 орнатылғ ан тартқ ыш турбина 6 жә не айналым шапшаң дығ ын бә сең деткіш редуктор 8 (1сурет). Откамерағ а тү скен ауа бір сатылы компрессорда сығ ымдалып, қ ысымы 4.0-4.5 есе кө теріледі. Бү ріккіш 2 арқ ылы ү здіксіз берілетін отын сығ ымдалғ ан ауамен қ ұ рамы α =1.0-1.5 жанғ ыш қ осынды тү зіп, откамерадағ ы тұ рақ ты жалын ішінде жанады. Турбинаның қ ызулық беріктігіне нұ қ сан келтірмеу ү шін оғ ан тү сетін газ температурасын 900-925ͦ C дең гейінде шектеу қ ажет, сондық тан откамерадан шығ атын қ оламта газғ а мө лшері α =3, 5-5, 0 сә йкес салқ ын ауа араластырылады.

28. Автомобильдің трансмиссиясы?

Трансмиссияның қ ызметі, жіктелуі жә не ү йлестірілуі. Трансиссияның қ ызметі — автомобильдердің жетекші доң ғ алақ тарына механикалық кү штерді береді, мұ нда доң ғ алақ тың тіреніш бетімен ә серлесуінің салдарынан автомобильдің қ озғ алмалы жү рісі пайда болады. Трансмиссиядан айналу моментінің тү рленуімен бірге беріліс санына пропорционал айналу моментінің жылдамдығ ыда ө згереді.

Трансмиссияғ а келесі негізгі талаптар қ ойылады: жоғ арғ ы сенімділік жә не машинаның барлық диапазонындағ ы жұ мыс режимінде беретін қ уаттың аз шығ ыны (жоғ ары ПӘ К); берілген машинаның тү ріне жарияланатын нақ ты талаптарды қ амтамассыз ету; мү мкіндігінше габаритті ө лшемі жә не массасы аз; машинаның талап етілген мә нде қ озғ алыс жылдамдығ ын жә не тарту кү шін қ амтамассыз ету ү шін беріліс санын рационалды таң дау;

Трансмиссияның жіктелуі. Қ уатты беру тә сілі бойынша трансмиссияны механикалық, гидромеханикалық, электромеханикалық, гидро-кө лемді деп бө леді.

Механикалық трансмиссияда қ уат берілісі іліністегі механикалық ү йкелістің есебінен, сондай-ақ біліктердің шарнирлердің жә не тісті берілістердің жалғ асуы арқ ылы жү зеге асады.

Гидромеханикалық трансмиссияларда қ озғ алтқ ышпен трансмимссияның механикалық бө лігінің арасында гидротрансформатор немесе гидромуфта орнатылады, ол қ озғ алтқ ышпен трансмиссияның арасында гидравликалық байланысты іске асырады. Гидромуфта берілетін айналу моментін ө згертпейді жә не ә рқ ашанда турбинді доң ғ алақ тың сораптығ а қ атысты сырғ уында жұ мыс істейді, соғ ан байланысты қ уат шығ ыны болады.

Электромеханикалық трансмисияда қ озғ алтқ ыш (ә детте дизелдегідей) электр генераторының роторын айналдырады, сол қ уатты электр желісімен электр қ озғ алтқ ышына одан ары тісті редуктордың кө мегімен жетекші доң ғ алақ тарғ а немесе жетекші доң ғ алақ тарда орналасқ ан электр қ озғ алтқ ыштарына береді. Электомеханикалық трансмиссия сә йкес реттеуші апараттардың кө мегімен жоғ арғ ы тү рлендіргіші жә не ауыспалы жү ктемеге қ олайлы, ал қ озғ алтқ ышы тиімді режимде жұ мыс істейді.

29. Автомобиль доң ғ алақ тарының қ ұ рылысы, белгіленуі?

Доң ғ алақ елесі бө ліктерден тұ рады (5.2 сур.): шина, обод 3, 10, бекіту бө лшектерімен жалғ анатын бө ліктен, ступица жә не моиынтіректер. Жалғ астырғ ыш бө лігінде ободка тә ртіпсіз жалғ анғ ан дискі немесе ступица бө лігін қ ұ райтын (дискісіз немесе спицалы доң ғ алақ) спицалар болуы мү мкін. Пневматикалық шина- қ ысыммен толтырылатын жә не доң ғ алақ ободына орнатылатын қ атты оболочка. Шинаның жікелеуіне геометриялық жә не қ ұ рылымдық белгілері негізделеді. Шинаның геометриялық ө лшемін анық тайтындарғ а сыртқ ы диаметр D, ені В, биіктігін Н, орнану диаметр dn жә не ободтық борттық шеттерінің аралығ ы А жатады. Еніне қ арай шина профилін кү рделі габаритті (B≥ 350 мм), орташа габаритті (В= 200…350 мм) жә не аз габариттіге (В< 260 мм) бө леді. Ободпен жинақ тағ ан кезде шина – ішкі кең істігін герметизациялау тә сілдеріне қ арай камералы жә не камерасыз деп бө леді. Шина покрышкадан 1 (5.2 сур. қ ара), камерадан 2 жә не ободной таспадан тұ рады. Покрышк а- трообразная оболочка, жол жағ ынан тү сетін жү ктемелерді қ абылдайды. Покрышканың элементтері: каркас 5 (13.3 сур.), брекер 2, суреті бар протектор 3, бү иірлік қ абырғ алардан (II аудан), бү иірден жә не борттан (I аудан) тұ рады. Каркас (покрышканың кү штік бө лігі) сақ иналарда 1 бекіген корда бірнеше қ абатынан тұ рады. Оны паралель жатқ ан жіптерді кесу ә дісімен алады. Жіп жадығ аты ретінде вискозные, полиамидные немесе полиэфирные волокна, болат сымдарын жә не басқ алары қ олданылады. Жү гіру жолының ортасында каркастың жә не брекердің ә р қ абатындағ ы жіптердің кисах бұ рышын шинаның қ ұ рылымы анық тайды. Диагоналды шинада жіптердің қ исахы нө лге жақ ын (13.3 сур.) Сур.5.3.Диагоналды (а) жә не радиалды (б)шиналардың карасының қ ұ рылымы: 1-корд; 2- брекер.
Ободтар. Обод жалғ астырғ ыш қ атты доң ғ алақ тық бө лігімен шинаны ұ стайды жә не ондағ ы жү ктемені ступицағ а береді. Сондық тан ол шинағ а ө лшемі, қ аттылығ ы жә не қ ұ рылымы бойынша сә йкесуі керек ободтардың қ ұ рылымдық сұ лбасы 5.4 суретте кө рсетілген. Обод элементтері: съемных бө лшектерді орнату қ ызметін атқ аратын негіз; шинаның бү иірлік тіреніші болатын бортовая закройка; шина бортының негізін орнатуғ а арналғ ан қ ондыру сө ресі; тұ йық талушы съемных бө лшектерге арналғ ан тұ йық талушы бө лік (тұ йық таушы жә не борттық сақ иналар); шинаны қ ұ рау жә не бұ зу кезінде бойлаушы болатын жә не қ ондыру сө релерінің арасынды орналасқ ан арық.

жең іл автомобильдердің шиналары: дюйммен белгіленеті н диагональды шиналар ү шін H/B = 0, 95 жә не = 0, 85…0, 9; аралас белгіленетін шиналар ү шін H/B = 0, 8…0, 85 жә не = 0, 8…0, 85; радиальды шиналар ү шін H/B = 0, 7 жә не = 0, 8…0, 85.

Радиальды шиналарда жиі H/B шина белгіленуіне кіреді. Мысалы, 205/70R14 шинасында 70 – % - пен кө рсетілген H/B шамасы, ал 205 – мм -мен кө рсетілген B шамасы.

Шина белгіленуін е d жә не B шамалары кіреді. Мысалы, 155-330 (6, 15-13) шинасында B = 155 мм; d = 330 мм. Жақ ша ішіндегі ө лшемдер дюйммен кө рсетілген.

Доң ғ алақ тағ ы момент пен бойлық ә серлестіктің бағ ыттары мен шамаларына байланысты, доң ғ алақ тың домалау тә ртіптерін – жетекші, еркін, бейтарап, жетектелетін жә не тежелу деп ажыратады.

30. Автомобильдің тежеу жү йелері, тү рлері, қ ызметі?

Тежеуіш жү йесі автомобил жылдамдығ ын тоқ тағ анғ а дейін тө мендетуге жә не оның аялдауы кезінде қ озғ алтпауғ а арналғ ан. Тежелу ү рдісінде автомобилдің кинетикалық қ уаты фрикционды накладкалар жә не барабанды немесе дискілі тежеуіштер арасындағ ы, сондай – ақ шинамен жол арасындағ ы ү йкеліс жұ мысына ө теді.

Қ арапайым автомобилдерде жә не автопоездарда жұ мыстық, қ осымша жә не аялдаушы тежеуіш жү йесі болуы керек. Жү тік автомобилдерде жә не автопоездарда толық салмағ ы 12т жоғ ары, ал автобустарда 5т жоғ ары болса, таулы аймақ тарда қ олдануғ а арналғ ан сондық тан толық тырушы кө мекші жү йе болуы керек.

Тежеуіш жү йесіне келесі талаптар қ ойылады: тиімді тежелуді қ амтамассыз ету; тежелу кезінде автомобилдің тұ рақ тылығ ын сақ тау; тұ рақ ты тежелу қ ұ рылымы; жоғ арғ ы пайдалану сенімділігі; басқ арудың, тетікке немесе иінтірекке берілетін жә не оның жү рісінің ың ғ айлылығ ы жә не жең ілдігі

Жұ мыстық тежеуіш жү йесі авто-кө лік қ ұ ралын басқ аруғ а (АКҚ) жә не оның қ ажетті қ арқ ында тежелуін аялдауын басқ арады. Қ арапайым автомобилдерде ол оның жұ мыстық органдарына жә не доң ғ алақ тық тежеуіштерге ә сер ететін негізгі жү йе болып табылады.

Аялдау тежеуіш жү йесі АКҚ қ озғ алмайтын жағ дайда ұ стауғ а қ ызмет етеді. Ол доң ғ алақ тың тежелу жү йесіне немесе автомобилдің трансмиссиясымен байланысқ ан арнайы толық тырушы тежеуіш жү йесіне ә сер етеді.

Кө мекші тежеуіш жү йесі жұ мыстық тежеуіш жү йесіндегі мезанизмнің қ уат жү ктемесін азайтуғ а арналғ ан, мысалы ұ зын ө рлерден тү скен кезде. Ол моторлық немесе трансмиссиялық тежегіш – баяулатқ ышынан тұ рады.

Тежеуіш жү йесі тежеуіш механизмдерінен жә не тежеуіш жетегінен тұ рады.

31. Дифференциалдың қ ызметі, жұ мыс істеу принципі?

Дифференциалдар. Дифференциял- оғ ан келетін шығ ушы біліктер арасындағ ы айналдыру моментін ү лестіретін жә не олардың ә р тү рлі бұ оыштық жылдамдық та айналуын қ амтамассыз ететін автомобиль механизімінің трансмиссиясы. Дифференциял қ ұ рылысына келесі талаптар қ онылады: доң ғ алақ тардың немесе ө стердің арасындағ ы айналдырушы моменттерді пропорционалды ү лестіру; жетекші доң ғ алақ тарды ә р тү рлі айналдыру жиілігімен қ амтамассы ету; габаритті ө лшемдері мен массасы аз болуы керек. Тү зу жү рген кезде автомобильдің барлық доң ғ алақ тары бір уақ ытта бірдей жол жү реді. Жолдың қ исық сызық ты аудандарында сыртқ ы доң ғ алақ тар, ішкі доң ғ алақ тарғ а қ арағ анда жолдың ү лкен қ имасынан ө теді. Ішкі доң ғ алақ тың ө те жай айналуыоның айналып кетуіне ә келеді, бұ л шинаның интенсивті тозуына, қ уат шығ ынының ұ лғ арына, автомобиль бұ рылысының қ иындатуына ә келкді. Бұ дан қ ұ тылу ү шін басты беріліспен бірге дифференциялды орнатады, сонда бұ л сол жә не оң жетекші доң ғ алақ тардың ә р тү рлі айналу жиілігінде айналуды қ амтамассыз етеді. Автомобиль ө тімділігін жақ сарту ү шін жеке доң ғ алақ тарғ а жә не белдіктерге моменттердің ү лестірілуі олардың вертикальды харакеттерімен жү зеге асуы керек. Қ ұ рылымы бойынша дифференциялдарды доң ғ алақ аралық, ө с аралық жә не борт аралық болып бө лінеді. Доң ғ алақ аралық дифференциялды автомобильдің бір ө сінің оң жә не сол жақ жетекші доң ғ алақ тарының арасына орнатады, ө с аралық ты- авиомобильдің жетекші белдіктерінің аралығ ына, ал борт аралық ты- авиомобильдің оң жә не сол жақ жетекші доң ғ алақ тарының аралығ ына орнатады.

32. Жү ктiк платформасы бар жү ктiк автомобильдердiң жiктелуi?

Жү ктік платформасы бар жү к автомобильдері жү к кө тергіштігіне байланысты келесі кластарғ а бө лінеді: ө те кіші (1 т кіші); кіші (1—3 т); орташа (3—8 т); ү лкен (8—15 т); ө те ү лкен (15—26 т); ө те ерекше ү лкен (26 т жоғ ары).

33. Қ озғ алтқ ыштың суыту жү йесіндегі термостаттың қ ұ рылымын жә не жұ мыс істеу принципін тү сіндірің із?

Термостат - бұ л қ озғ алтқ ышты іске қ осу кезінде қ ызуын тездетуге жә не оның жұ мыс процесінде қ ажетті дең гейде салқ ындайтын судың температурасын автоматтық тү рде реттеу жә не сақ тау ү шінқ ызмет етеді.

Термостат радиатордың жумысын қ озғ алтқ ыштың салқ ындату жү иесіне оны керекті уақ ыт аралығ ында қ осып жә не ажырастырып отырады. Термостат /І.5-сурет/ тү рқ ыдан (I) тез буланатын Сұ йық пен толтырылғ ан латундық гофрирленген /жасалғ ан/ цилиндрден (2) (ә детте 15 /0судың қ осылысы мен этил спиртін), қ осымша клапаннан (4), негізгі клапанда (7) штоктан 6 тұ рады. Термостатты суды цилиндрдің жогарғ ы басынан радиаторғ а жеткізетін келте қ ұ быр ғ а орналастырады. Салқ ындататын судың температурасы 70°С тан тө мен болғ анда гофрирленген /жиырылғ ан/ цилиндр (2) сығ ылада да, клапан (7) судың арна-қ уыстан радиаторғ а бару жолын жабады. Су цилиндр басынан терезе (3) арқ ылы аиналынғ ан тү тікше (8) арқ ылы су насосына, сонан соң қ озғ алтқ ыштың суытылатын арна қ уысына барады. Бұ л су айналысының тар шең бері болып есептеледі. Бұ л кезде радиатор жү йеден ажыратылады. Су температурасы 70°С-дан жоғ арылағ анда сильфонда Сұ йық кө бейеді, гофрирленген цилиндр кең ейеді де, негізгі клапан (7) суытатын судың радиаторғ а баратын жолын ашады, бірақ бір мезетте кө мекші клапан (4) жабылады да бұ рушы тү тікшені 8 жабады. Негізгі клапан 7 судың 86 С температурасында ашылады (ал бұ л кезде кө мекші клапан жабылады). Бұ л кезде судың бә рі ү лкен шең берде айналады да, олар радйатор арқ ылы ө терде суйды. Егер салқ ындататын сү йық тың температураеы 70 С-тан темендеее онда кері қ ұ былыс байқ алады.

34. Автоматты беріліс қ ораптары, қ ұ рылымы, тү рлері, кү тімі?

Жү р

35. Автомобиль доң ғ алақ тарын қ алай белгілейді?

жең іл автомобильдердің шиналары: дюйммен белгіленетін диагональды шиналар ү шін H/B = 0, 95 жә не = 0, 85…0, 9; аралас белгіленетін шиналар ү шін H/B = 0, 8…0, 85 жә не = 0, 8…0, 85; радиальды шиналар ү шін H/B = 0, 7 жә не = 0, 8…0, 85.

Радиальды шиналарда жиі H/B шина белгіленуіне кіреді. Мысалы, 205/70R14 шинасында 70 – % - пен кө рсетілген H/B шамасы, ал 205 – мм -мен кө рсетілген B шамасы.

Шина белгіленуіне d жә не B шамалары кіреді. Мысалы, 155-330 (6, 15-13) шинасында B = 155 мм; d = 330 мм. Жақ ша ішіндегі ө лшемдер дюйммен кө рсетілген.

Доң ғ алақ тағ ы момент пен бойлық ә серлестіктің бағ ыттары мен шамаларына байланысты, доң ғ алақ тың домалау тә ртіптерін – жетекші, еркін, бейтарап, жетектелетін жә не тежелу деп ажыратады.

36. Іштен жану қ озғ алтқ ыштарындағ ы бензинді тікелей бү рку жү йесі?

Карбюраторлы қ озғ алтқ ыштың қ оректену жү йесі - жанар май мен ауаны тазарту, керекті жану қ оспасының қ ұ рамын дайындау жә не оны қ озғ алтқ ыштың цилиндріне қ ажетті мө лшерде беру ү шін, сонымен қ атар пайдаланылғ ан газды шығ ару ү шін арналғ ан. Карбюратор­лы қ озғ алтқ ыштың қ оректену жү йесі /1.1-сурет/ жанар май багінен (I), жанар май тү тіктерінен (7), (8), (10), жанар май сү згішінен (11), жанар май насосынан (9), ауа тазартқ ыштан (5), карбюратордан (6), кіргізуші (4) жә не шығ арушы (7) тү тіктерден, пайдаланылғ ан газды шығ арушы қ ұ бырлардан (12) жә не ө шіргіштен (13) тұ рады.

Жанар май багі - жанар майдың белгілі бір қ орын сақ тауғ а арналғ ан. Бактің сыйымдылығ ы-автомобильдің 400 км. кем емес жү рісіне есептеліп жасалады.

Тұ ндырғ ыш-сү згіші жанар майдан салыстырмалы механикалық қ оспаларды жә не суды тазартуғ а арналғ ан. Ол тікелей жанар май багінен кейін қ ондырылады.

Жанар май насосы /сорабы/ - жанар майды бактен карбюраторларғ а еріксіз беруге арналғ ан.

А л, мұ қ ият /ұ сақ / тазалау сү згіші жанар майды ұ сақ қ оспалардан бір жола тазартуғ а арналғ ан. Ол ә рқ ашанда жанар май насосынан кейін қ ондырылады.

Карбюратор- жану қ оспасының қ ажетті қ ұ рамын қ озғ алтқ ыштың жұ мыс тә ртібіне сә йкес дайындауғ а арналғ ан. Ол кіру тү тігінде орнатылады.

Ауа тазартқ ыш- қ озғ алтқ ыш цилиндріне ауамен тү сетінмеханикалық қ оспаларды тазартуғ а арналғ ан. Ол карбюратордың жоғ арғ ы-келте қ ұ бырына бекітіліп орнатылғ ан.

Кіргізуші жә не шығ арушы тү тіктер- қ озғ алтқ ыш цилиндріне жану қ оспасын беру жә не оны ә р цилиң дрге тазарту ү шін арналғ ан.

Қ оректендіру жү йесінің негізгі элементтерінің орналасуы мен олардың қ андай жұ мысқ а арналғ анымен танысқ аннан соң, олардың негізгі принципиальдық жұ мыс істеу схемаларын қ арастыруғ а болады.

Қ озғ алтқ ыштың жұ мысы кезінде жанар май бактен сү згіштер арқ ылы жанар май насосы мен /сорабы мен/ жанар май тү тіктері (8) бойынша карбюраторғ а беріледі. Ө тy тактісіндегі цилиндрде пайда болатын сиретуге ө ткізуші клапанның ашылуы арқ ылы жанар май ө ткізу тү тігі (4) арқ ылы карбюраторғ а (6) беріледі. Атмосфералық ауа ауа тазартқ ыш (5) арқ ылы сорылып карбюраторғ а келеді де, онда бү ркіген бензин ауамен араласып жану қ оспасын қ ұ райды. Жану қ оспасы ө ткізу тү тігі бойынша козғ алтқ ыштың цилиндріне тү седі де, онда бұ дан бұ рынғ ы циклден қ алғ ан пайдаланылғ ан газдармен арала­сып жұ мыс қ оспасын қ ұ райды, одан кейін ол сырылады сығ ылу процесі­нің соң ында ұ шқ ынның ә серінен еріксіз тұ танады жә не жанады.

Бензиннің кебуін жақ сарту ү шін кіре берісте ө ткізу тү тігі-шығ арушы тү тігімен бірге орналастырылғ ан, ал бұ нда бензинді қ ыздыру ү шін сыртқ а шығ атын газдың жылуы пайдаланылады. Шығ ару процесі кезінде пайдаланылғ ан газдар-цилиндрден ашылғ ан шығ ару клапанынан шығ арушы тү тіктер (12) жә не ө шіргіш (13) арқ ылы сыртқ ы атмосферағ а жіберіледі. Бензин бакке қ ұ ю мойыны (2) арқ ылы қ ұ йылады.

37. Рульдік басқ арылымның кү шейткіштерінің тү рлері, қ ызметі?

Рулдің ү деткіштері. Ү деткіштер автомобил қ озғ алысы кезінде рулдік доң ғ алақ тағ ы
кү шті азайтуғ а жә не қ ауіпсіздікті жоғ арылатуғ а арналғ ан, себебі жол жағ ынан тепе-тең сіз
кү штерде ә сер еткен кезде доң ғ алақ ты берілген жағ дайда x