Іштен жану қозғалтқышындағы бензинді орталық бүрку жүйесі?

Іштен жану қ озғ алтқ ышы ^[1] – жанғ ан отынның химикалық энергиясын механика жұ мысқ а тү рлендіретін жылулық қ озғ алтқ ыш. Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштарды:

а) пайдалану мақ саты бойынша — кө лік, стационарлы, арнайы болып бө лінеді.

б) пайдаланғ ан отын тү ріне байланысты — жең іл отын (бензин, газ), ауыр сұ йық отын (дизель, мазут).

в) Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштар жанушы қ оспаның пайда болу тә сілі бойынша:

1. қ озғ алтқ ыштағ ы сыртқ ы қ оспаның пайда болатын, процесс цилиндірінің сыртында ө теді. Оларғ а жататындары: карбюраторлы жә не газды қ озғ алтқ ыштар;

2. қ озғ алтқ ыштардағ ы ішкі қ оспаның пайда болатын, процесс цилиндірде пайда болады.

г) Жанғ ыш қ оспаның тұ тандыру тә сілі бойынша, былай ажыратады:

1. сығ ылудан (дизельдер) қ озғ алтқ ыштағ ы тұ тануы. Бұ л қ озғ алтқ ыштарда отын жоғ арғ ы температурасы ә серінен, ө здігінен тұ танады;

2. қ озғ алтқ ышты электр ұ шқ ынымен ық тиярсыз тұ тандыру (бензинді жә не газды);

д) Жұ мысшы цилиндірін жаң а зарядпен толтыру тә сілі бойынша:

1. ү рлеусіз қ озғ алтқ ыштар, оларғ а, ауаны кіргізу немесе жанғ ыш қ оспаларды (жаң а зарядты) кіргізу, піспек жү рісінің copy кезінде, цилиндірдегі сиретілу есебінен іске асырылады;

2. қ озғ алтқ ышты ү рлеумен ауа кіргізіп немесе жұ мысшы цилиндірге жанғ ыш қ оспаны кіргізіп - жаң а зарядты енгізеді.

е) Қ ұ рылмалық (конструктивті) нышаны бойынша:

1. цилиндірлерінің орналасуы бойынша: тік, горизонталды; V-тү ріндегісі; жұ лдызша тү ріндегі жә не т.б болып бө лінеді;

2. цилиндірлер саны бойынша - бір цилиндірлі жә не кө п цилиндірлі;

3. піспек қ озғ алысын беру тә сілі бойынша - біліксіз, онда, піспектің қ айтымды, ү демелі қ озғ алысы, айналушығ а тү рленбейді, тікелей ауаны сығ уғ а беріледі (біліксіз дизель - сығ ымдағ ыш) немесе турбинаның газды жетегі (газдың біліксіз генераторы) жә не білікті, ондағ ы піспек қ озғ алысы, бұ лғ ақ пен айқ алшық кө мегімен, білікті айналдыру қ озғ алысы тү рленеді;

4. айналу жиілігі бойынша: баяу жү рісті, артық айналу жиілікті, тез жү ргізгішті.

Цилиндрді жаң а жанғ ыш қ оспамен толтыру тә сіліне орай Іштен жану қ озғ алтқ ышы

· 4-тактілі жә не

· 2-тактілі болып бө лінеді.

ж) Жанғ ыш қ оспаны (отын мен ауадан қ ұ ралатын) дайындау тү ріне қ арай

· сырттай жә не

· іштей қ оспа тү зетін болып ажыратылады.

· Сырттай қ оспа тү зетін Іштен жану қ озғ алтқ ышына

· карбюраторлы (яғ ни сұ йық отын мен ауа қ оспасы карбюраторда тү зілетін) жә не

· газ араластырғ ыш (газ бен ауадан қ ұ ралатын жанғ ыш қ оспа араластырғ ышта тү зіледі) қ озғ алтқ ыштар жатады. Сырттай қ оспа тү зетін Іштен жану қ озғ алтқ ышының цилиндріндегі жұ мыстық қ оспасы электр ұ шқ ыны арқ ылы тұ танады.

Іштей қ оспа тү зетін қ озғ алтқ ыштарда (дизельде) алдын ала сығ ылу нә тижесінде қ ызғ ан ауағ а бү ркілген отын ө здігінен тұ танады.

4 тактілі Карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышының жұ мыстық циклі енді білік 2 рет айналып, поршень 4 рет ә рлі-берлі жү ру кезінде атқ арылады. 1-тактіні жанғ ыш қ оспаның цилиндрге ену тактісі деп атайды. Бұ л тактіде поршень жоғ ары ө лі нү ктеге жылжиды, сол кезде ену клапаны ашылып, жанғ ыш қ оспа карбюратордан цилиндрге келеді. 2-такт кезінде поршень тө мен ө лі нү ктеден жоғ ары ө лі нү ктеге жылжиды. Бұ л кезде сыртқ а шығ ару жә не ену клапандары жабылады да, жанғ ыш қ оспа 0, 8 – 2 Мн/м2 қ ысымғ а дейін сығ ылады. Сығ ылу соң ында қ ос-па температурасы 200 – 400° С-қ а дейін жетеді. Осы мезетте электр ұ шқ ыны беріліп, қ оспа тұ танады. Жану нә тижесінде цилиндрдегі қ ысым 3 – 6 Мн/м2, температура 1600 – 2200°С-қ а жетеді. Циклдің 3-тактісі – ұ лғ аю, яғ ни жұ мыстық жү ріс деп аталады. Бұ л тактінің барысында отынның жануы кезінде пайда болғ ан жылу механика жұ мысқ а тү рленеді. 4-такт сыртқ а газ шығ ару тактісі деп аталады. Мұ нда поршень тө менгі ө лі нү ктеден жоғ арғ ы ө лі нү ктеге келеді де, пайдаланылғ ан газ сыртқ а айдап шығ арылады.

2 тактілі карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышының жұ мыстық циклі поршеньнің 2 жү рісі кезінде, яғ ни иінді біліктің 1 айналысында орындалады. Мұ ндай қ озғ алтқ ыштағ ы сығ ылу, жану жә не ұ лғ аю процестері іс жү зінде 4 тактілі Іштен жану қ озғ алтқ ышымен ұ қ сас. 4 тактілі Іштен жану қ озғ алтқ ышымен салыстырғ анда 2 тактілі қ озғ алтқ ыштың қ уаты аз болады.

Іштен жанатын қ озғ алтқ ыштардың негізгі элементтері[ө ң деу]

Карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышы білігінің айналу шапшаң дығ ы ә детте 3000 – 7000 айн/мин-қ а тең. Жарыс автомобилі мен мотоциклқ озғ алтқ ыштарының жиілігі 15000 айн/мин, кейде одан да жоғ ары болады. Массасы бойынша жанғ ыш қ оспадағ ы ауаның бензин буымен арақ атынасы – 15: 1 шамасында. Қ озғ алтқ ыш жанғ ыш қ оспадағ ы ауаның бензин буымен салыстырғ андағ ы ү лесі 18: 1-ден тө мен жә не 12: 1-ден жоғ ары болса ғ ана жұ мыс істейді. Карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышының қ уатын цилиндрге берілетін қ оспа мө лшерін ө згерту арқ ылы реттеуге болады. Айналу жиілігінің жоғ ары болуы, қ оспадағ ы отын мен ауаның тиімді қ атынасы қ озғ алтқ ыш қ уатын арттыруғ а ә серін тигізеді. Карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышы цилиндрінің диаметрін ү лкейтсе, қ озғ алтқ ыш детонацияғ а бейім келеді. Сондық тан қ озғ алтқ ыш цилиндрінің диаметрін ү лкен етіп жасамайды. Ең қ уатты 4 тактілі карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышының қ уаты 600 квт (800 а. к.). Мотоцикл карбюраторының 2 жә не 4 тактілі Іштен жану қ озғ алтқ ышытарының қ уаты 3, 5 – 45 квт-қ а (5 – 60 а.к.) тең. Авиациялық поршеньді қ озғ алтқ ыштардың қ уаты 1100 квт-қ а (1500 а. к.) жетеді. Карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышы – ә р тү рлі тораптар мен жү йелерден қ ұ ралғ ан кү рделі агрегат.

Қ озғ алтқ ыш қ аң қ асы – механизмдер мен жү йелерге тиянақ (база) болатын қ озғ алмайтын бө лшектер тобы. Оғ ан картер блогы, цилиндрлер, иінді білік подшипниктерінің қ ақ пақ тары, картер блогының алдың ғ ы жә не артқ ы беттері, сондай-ақ май қ ұ йылатын астау мен бірқ атар ұ сақ бө лшектер жатады. Қ озғ алыс механизміне цилиндрдегі газ қ ысымын қ абылдайтын жә не сол қ ысымды қ озғ алтқ ыштың иінді білігінің айналдырушы моментіне тү рлендіретін қ озғ алмалы бө лшектер жатады. Оның қ ұ рамына поршень, шатун, иінді білік пенмаховик кіреді. Газ тарату механизмі жанғ ыш қ оспаны тиісті цилиндрге дер кезінде беру жә не пайдаланылғ ан газды сыртқ а шығ ару қ ызметін атқ арады. Бұ л механизм қ ұ рамына жұ дырық шалы білік, итергіш, штанга, клапанды ашатын кү йенте мен оны жабатын серіппелер жатады. Майлау жү йесі ү йкеліске тү сетін беттерге жағ ар май жеткізетін агрегат пен арналар жү йесінен тұ рады. Суыту жү йесі сұ йық ты немесе ауалы болуы мү мкін. Сұ йық арқ ылы суытқ ыш сұ йық пен (су, антифриз) толтырылғ ан цилиндр астарларынан, сорғ ыдан, радиатордан (сұ йық желдеткіш тудыратын ауа ағ ынымен суытылып отырады) жә не су температурасын реттеп отыратын қ ұ рылғ ыдан қ ұ ралады. Ауамен суыту цилиндрлерді желдеткішпен не ауа ағ ынымен (мотоциклде) ү рлеуге негізделген. Қ оректендіру жү йесі қ озғ алтқ ыштың жұ мыс режиміне сә йкес белгілі пропорцияда ә рі қ озғ алтқ ыштың қ уатына сә йкес қ ажетті мө лшерде отын мен ауадан жанғ ыш қ оспа дайындау қ ызметін атқ арады. Бұ л жү йе отын багынан, айдамалау сорғ ысынан, сү згіден, тү тіктер мен карбюратордан қ ұ ралады. Тұ тандыру жү йесі жану камерасындағ ы жанғ ыш қ оспаны тұ тандыратын ұ шқ ын тудыру ү шін қ ажет. Бұ л жү йенің қ ұ рамына ток кө здері – аккумулятор мен генератор, ү згіш енеді. Оталдыру жү йесі электрлік стартерден, беріліс шестерняларынан, ток кө зі мен дистанциялық басқ ару элементтерінен қ ұ ралады. Жанғ ыш қ оспаны ендіру жә не қ айта шығ ару жү йесіне тү тіктер, ауа сү згі жә не бә сең деткіш жатады. Газды Іштен жану қ озғ алтқ ышы кө бінесе табиғ и немесе сұ йық отынның жануы кезінде пайда болатын газбен жұ мыс істейді. Ол сонымен қ атар қ атты отынның шала жануы кезінде бө лінетін газбен, металлургия жә не канализация газбен де жұ мыс істейді. Газды Іштен жану қ озғ алтқ ышының 4 тактілі жә не не 2 тактілі тү рі бар. Қ оспаның тү зілуі жә не тұ тану тә сілі бойынша газды Іштен жану қ озғ алтқ ышы, сырттай қ оспа тү зіп ұ шқ ыннан от алатын Іштен жану қ озғ алтқ ышы, сырттай қ оспа тү зіп сығ ылу нә тижесінде тұ танатын Іштен жану қ озғ алтқ ышы жә не іштей қ оспа тү зіп ұ шқ ынмен от алатын Іштен жану қ озғ алтқ ышы болып ажыратылады. Табиғ и газбен жұ мысістейтін газды Іштен жану қ озғ алтқ ышы стационар электр станциясында, компрессорлы газ айдайтын қ ондырғ ыларда, т.б. пайдаланылады. Іштен жану қ озғ алтқ ышы жұ мысының тиімділігі, оның п.ә. коэффициентімен сипатталады. Кемелдендірілген Іштен жану қ озғ алтқ ышының ең ү лкен п.э.коэффициенті 44%. Іштен жану қ озғ алтқ ышытар жә не басқ а да жылу қ озғ алтқ ыштары гидравлика жә не электрлік қ озғ алтқ ыштар сияқ ты тұ рақ ты энергия кө зіне (мысалы, су қ оры, электр станциясы, т.б.) тә уелді емес. Іштен жану қ озғ алтқ ышы қ ондырғ ылары кез келген жерде жұ мыс істей алатындық тан, олар кө лікте (автомобильде, а. ш. жә не жол қ ұ рылыс машиналарында, ө здігінен жү ретін ә скери техникада) кең інен пайдаланылады. Қ азіргі кезде Іштен жану қ озғ алтқ ышының қ уатын, сенімділігі мен ұ зақ мерзімге шыдамдылығ ын арттыру, массасы мен габаритін кішірейту, олардың жаң а қ ұ ралымдарын жасау (мысалы, Ванкель қ озғ алтқ ышы) жұ мыстары жү ргізілуде. Сонымен бірге автомобиль кө ліктеріндегі карбюраторлы Іштен жану қ озғ алтқ ышын дизельмен алмастыру, кө п отынды қ озғ алтқ ышты пайдалану, айналу жиілігін арттыру мү мкіндіктері қ арастырылуда.^[2]