Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Негізгі бөліктер және агрегаттар
|
|
Ә рбір автомобильде негізгі бө ліктер ү ш жұ пқ а бө лінеді: кузов, қ озғ алтқ ыш жә не шасси.
Автомобиль — жү к, адам тасуғ а немесе арнаулы тапсырмаларды орындауғ а арналғ ан ө здігінен жү ретін транспорт қ ұ ралы.
Қ олданылуына қ арай олар транспорттық, арнайы жә не спорт автомобильдері болып бө лінеді.
Транспорттық автомобильдер бірнеше типке бө лінеді.
а) жең іл автомобильдер — жолаушылардың шағ ын тобын (8 адамғ адейін) тасымалдауғ а арналғ ан;
ә) автобустар — кө птеген жолаушыларды (8 адамнан астам) тасымалдауғ а арналғ ан;
б) жү к автомобильдері — ә р тү рліжү ктерді тасымалдауғ а арналғ ан.,
Жү к автомобильдері ө з кезегінде жү к кө терімділігіне қ арай (яғ ни кузовында тасымалдай алатын жү к салмағ ы бойынша) мынадай кластарғ а бө лінеді: ө те шағ ын (0, 5 тоннағ а дейін); шағ ын (1, 0—2, 0 т); орташа (2, 0—5, 0); ү лкен (5, 0—15, 0 т); ө те ү лкен (15 тоннадан астам). Сусымалы жә не жабысқ ак, жү ктерді тасымалдайтын автомобильдерді самосвал кузовтармен жабдық тайды, сондық тан оларды автомобиль — самосвалдар деп атайды.
Арнайы автомобильдер белгілі бір жұ мыстарды атқ аруғ а арналғ ан, сол себепті олар тиісті қ ұ ралдармен жабдық талғ ан. Бұ л топтағ ы автомобильдерге автокрандар, автоцистерналар, тұ қ ым толтырғ ыштар т. б. жатады. Олар транспорт автомобильдерінің ө згертілген моделі (модификациясы) болып саналады.
Спорт автомобильдері автомобиль спортымен шұ ғ ылдануғ а арналғ ан,
Шасси типі бойынша автомобильдер рамалы жә не рамасыз деп бө лінеді.
Рамалы автомобильдерде негізгі қ аң қ а рама болады, оғ ан автомобильдің қ ұ рамды бө лшектері мен механизмдері бекітіледі.
Рамасыз автомобильдердің рамасы болмайды, ал автомобильдің қ ұ рамды бө лшектері мен механизмдері кузовқ а бекітіледі. Мұ ндай жағ дайда, автомобиль кузовын алып жү руші деп атайды.
Двигательінің типі бойынша автомобильдер карбюраторлы, дизельді жә не электр двигательді болып бө лінеді.
Карбюраторлы двигатель негізінен бензинмен, дизельді отынмен, электр двигательді — аккумулятор батареясымен жұ мыс істейді.
78 Екі тактілі карбюраторлы қ озғ алтқ ыштың жұ мыстық циклі?
Екі тактілі карбюраторлы двигательдің жұ мыс циклі (9-сурет). Екі тактілі двигательде клапандар болмайды. Іске қ осқ ыш двигательде жанғ ыш қ оспаның енуі жә не пайдаланылғ ан газдың шығ уы, цилиндр саң ылауы арқ ылы жү зеге асырылады; мұ ндайда цилиндр санылауы қ озғ алып тұ рғ ан поршеньмен дер кезінде ашылып, жабылып тұ рады.
Поршень (2) жоғ ары жылжығ анда (9, асурет) цилиндрдін шығ ару саң ылауын (3) жабады, соның нә тижесінде поршеньде жұ мыстық қ оспа сығ ылады. Сонымен бір мезетте поршень астындағ ы ауа сиреп, карбюратордан (4) цилиндрдің енгізу саң ылауы (5) арқ ылы жанғ ыш қ оспа кривошипті камерағ а (6) сорылады.
Поршень жоғ ары ө лі нү ктеге жақ ындағ ан кезде оталдыру свечасында (1) электр ұ шқ ыны пайда болады (9, бсурет) да, цилиндрдегі жұ мыстык қ оспа тұ танады. Осымен бірінші такт аяқ талады.
Жұ мыстық қ оспаның жануы нә тижесіде пайда болғ ан газ қ ысымы ә серінен поршень тө мен қ арай ығ ысады да, жұ мыстық жү ріс жасайды, цилиндрдің жұ мыстык, жү рісі шығ ару саң ылауы ашылғ анша жә не пайдаланылғ ан газ шығ ару тү тігі арқ ылы сыртка шық қ анша ө теді. Поршень тө мен қ арай ығ ысқ анда кривошипті камерадағ ы жанғ ыш қ оспа сығ ылады. Екінші тактінін соң ында поршень ү рлеу каналының (7) саң ылауын ашады да, кривошипті камерадағ ы жанғ ыш коспа цилиндрге айдалып, ондағ ы пайдаланылғ ан газды ығ ыстырып шығ арады (9, всурет). Осылайша ү рлеу пайда болып, сонымен бір мезетте цилиндрге жаң адан жанғ ыш қ оспа толады. Мұ ндайда жанғ ыш қ оспаның шамалы бір бө лігі пайдаланылғ ан газбен бірге шығ ады. Сө йтіп, поршеньнің екі жү рісінде (екі тактіде) толық жұ мыс циклі жасалады.
Жұ мыс процесі осылайша сипатталатын двигательдерді кривошипті — камералы ү рлемелі двигательдер деп атайды. Тө рт тактілі двигательдерге қ арағ анда, бұ л двигательдер конструкциясы мен пайдаланылуы жағ ынан қ арапайым келеді. Олардын жұ мысының біршама біркелкі болатын себебі сол, жұ мыстык, жү рісі иінді біліктің ә рбір айналымында ө теді. Алайда тө рт такігілі двигательге қ арағ анда, екі тактілі двигатель онша ү немді емес. Ү рлеу кезінде шығ ару саң ылауы арқ ылы 30 %-тей жанғ ыш қ оспа шығ ындалады. Сондық тан да екі тактілі карбюраторлы двигательді қ ысқ а мезгілді жұ мысқ а — трактордың дизельді двигателін жү ргізу ү шін ғ ана пайдаланады.
79 Басты берілістер, қ ұ рылымы, қ ызметі?
Басты беріліс - жетекші дө ң ғ алақ қ а қ ажет мә нге дейін бұ рыштық жылдамдық ты азайтуғ а жә не айналдырушы иінді кү шті ұ лғ айтуғ а арналғ ан кө ліктік қ ұ ралдың кү штік берілісіндегі беріліс. Басты беріліс берілген бұ рылу моментін кө бейтіп, оны дефференциал арқ ылы автомобильдің жартылай осьтеріне жеткізу ү шін қ олданылады. Қ ұ рылысы жағ ынан басты беріліс тісті жә не иірек (зубчатый, червячный) редуктордан тұ рады.
Автомобильдерде кө бінесе тісті басты беріліс қ олданылады жә не сың ар берілісті, қ ос берілісті болып бө лінеді. Олардың беріліс саны айналу жылдамдығ ына, қ озғ алтқ ыштың қ уатына, автомобильді пайдалануғ а жә не салмағ ына байланысты болады.
Беріліс саны негізінен басты берілісте жү к автомобильдерде 6, 5 – 9, 0, ал жең іл автомобильдерде 3, 5 – 5, 5 аралығ ында болады.
Сың ар басты беріліс иректелген бір жұ пты конусты тісті дө ң гелектен тұ рады.
Мұ ндай берілісте бұ рылу моменті айқ артопсалы берілістен конусты жетекші
тістегерішке, одан жетектегі дө ң гелекке беріліп, арнайы механизм (дифференциал) мен жартылай осьтар арқ ылы автомобильдің жетекші дө ң гелегіне беріледі. Сың ар берілістің тісті дө ң гелегінің осьтары қ иылысып немесе араласып орнатылады, оны гипоидты беріліс деп аталады.
Басты берілістің, гипоидты тісті дө ң гелегінің айқ арьопсалы беріліспен жалғ асуы шанақ тың еденін тө мен орнатуғ а мү мкін болып, автомобильдің ортаң ғ ы тартылыс кү шін азайтып, оның орнық тылығ ын арттырады. Сонымен қ атар гипоидты берілісте тістері кө п мө лшерде жалғ анады, сондық тан тісті дө ң гелек ө те сенімді, жайлы, жә не дыбыссыз жұ мыс істейді.
Қ осарлы басты беріліс қ ұ рылысы бойынша бір картерде – орталық ты немесе жекелеп бө лектелген болады. Ол екі жекеленген механизмнен: артқ ы белдіке орнатылғ ан сың арлы конусты тісті берілістен, цилиндрлі тісті берілістен – дө ң гелек редукторынан тұ рады.
Қ осарлы орталық беріліс конусты жә не цилиндрлі тістегеріштер жұ бынан тұ рады.
Бұ ралу моменті жетекші конусты тістегеріштерден бір білікке орнатылғ ан
жетекші дө ң гелекке, одан цилиндрлі тістегерішке беріледі. Қ ос берілістер механикалық тө зімділігі жә не беріліс санын кө бейтуге мү мкіндігі, сың ар беріліске қ арағ анда жоғ ары болады.
Дифференциал. Автомобиль бұ рылғ анда ішкі доң ғ алақ тар кіші радиуспен, ал сыртқ ыcы ү лкен радиуспен айналады, сондық тан доң ғ алақ тар сырғ анамауы ү шін сыртқ ысының ішкі доң ғ алақ қ а қ арағ анда жылдамдығ ы артық болуы керек. Олардың бұ рылыстарда сырғ анауы шиналардың тозуына, автомобильді басқ аруды қ иындатады, жанармай шығ ынына да ә сер етеді. Доң ғ алақ тарды бұ рылыс кезінде ә ртү рлі жылдамдық пен айналуы ү шін, оларды жекеленген жарты осьтарғ а бекітеді, басты берілістен берілген бұ ралу моментін жарты остарғ а
Аралық доң ғ алақ дифференциал арқ ылы жеткізіледі.
Дифференциал бұ ралу моментін жетекші доң ғ алақ тарғ а таратып, оң жә не сол жағ ындағ ы доң ғ алақ тардың, автомобильдің бұ рылыс кезінде ә ртү рлі айналу жиілігінде қ озғ алуы ү шін қ олданылады.
Автомобильдерде доң ғ алақ аралық конусты симметриялы, доң ғ алақ аралық конусты, жұ дырық шалы дифференциалдар қ олданылады.
Конусты симмериялы дифференциал басты беріліске орнатылғ ан тістегерішті механизм.
Басты берілістің жетекші тістегерішінен бұ ралу моменті жетектегі дө ң гелек пен дифференциал қ орабына, онымен бірге айналатын шабақ пен тістегеріш – сателлиттерге жә не жарты осьтар арқ ылы жетекші дө ң гелектерге беріледі.
Ось аралық конусты дифференциал жоғ ары ө ткіштегі доң ғ алақ формуласы 6х4, 6х6 жетекті белдікті, жолдың ә ртү рлі жағ дайында жұ мыс істей алатын автомобильдерде қ олданылады. Мұ ндай дифференциал қ ұ рылысына: флянец, картер, қ орап, жетекші жә не жетектегі дө ң гелектер, крестовина, сателлиттер, артқ ы белдік жетегінің тісті дө ң гелегі, аралық белдіктің тісті дө ң гелегі, жетекші тістегеріш, тісті муфта мен блоктау муфтасы жатады.