Глобулалық протеиндердің үшінші реттік құрылымы.

Глобулалық протеиндердің ү шінші реттік қ ұ рылымы – бұ л қ ұ рамында альфа-спираль, бета-қ атпарлы қ ұ рылым жә не ретсіз бө ліктер (екінші реттік қ ұ рылым) болатын полипептидтік тізбектің АҚ радикалдары арасындағ ы ә серлесуден қ алыптасқ ан кең істіктік конформация болып табылады. Ү шінші реттік қ ұ рылым ә р протеин ү шін уникальді, тұ рақ ты, себебі бірінші реттік қ ұ рылым арқ ылы қ алыптасады.

Ү шінші реттік қ ұ рылым екі жалпы типтік конфигурациясы кездеседі:

1) Фибрилалық протеиндерде (мысалы, коллаген, эластин) – олдардың молекулалары созылың қ ы формада болады жә не қ алыпты жағ дайда, ұ лпалардың талшық тық қ ұ рылымын қ алыптастырады. Оның ү шінші реттік қ ұ рылымы ү штік α -спираль тү рінде (мысалы, коллагендегісі), немесе, β -қ атпарлы қ ұ рылым тү рінде кездеседі.

2) Глобулалық протеиндерде (лат. Globula – шар) – олардың молекуласы шар немесе эллипс формасында болады. Оның қ ұ рамында қ ұ рылымдық конформацияның барлық типі: - α -спираль, β -қ атпарлы қ ұ рылым, ретсіз шумақ тар кездеседі. Бұ л бү йір тізбектеріндегі АҚ радикалдары арасындағ ы ә серлесу жү реді. Сондық тан, оралғ ан полипептидтік тізбектің қ осымша ық шамдалуы компактілі қ ұ рылымды қ алыптастырады.

Ү шінші реттік қ ұ рылымды тұ рақ тандыруғ а қ атысатын байланыстар:

1. Қ арама-қ арсы зарядталғ ан ионогендік топтары бар радикалдар арасындағ ы тартылыс кү штерінен туындайтын байланыстар (иондық байланыс);

2. Полярлы (гидрофильдік) радикалдар топтары арасындағ ы сутектік байланыстар (R-топтары арасындағ ы ә серлесу);

3. Полярсыз (гидрофобты) радикалдар топтары арасындағ ы гидрофобтық байланыс (R- топтары арасындағ ы ә серлесу), кө птеген протеиндерде гидрофобтық ядроны қ алыптастырады;

4. Екі цистеин молекуласы арасындағ ы пайда болатын дисульфидтік ковалентті байланыс. Дисульфидтік байланыс ү шінші реттік қ ұ рылым тұ рақ тылығ ын жоғ арылатады, бірақ молекуланың дұ рыс ық шамдалуы ү шін міндетті тү рде қ ажет емес. Кейбір протеиндерде ол мү лде болмауы мү мкін.

Сурет. Ү шінші реттік қ ұ рылымдағ ы байланыстар