Ерітіндідегі протеинді тұрақтандырушы факторлар.

1. Гидраттық қ абық – протеиндік молекуланың бетінде белгілі бір бағ ытпен бағ ытталып орналасқ ан су молекласынан тұ ратын қ абық. Кө птеген протеиндік молекулалардың беттері теріс зарядталғ ан жә не оларғ а су молекуласының дипольдері оң зарядталғ ан полюстері арқ ылы тартылады (суретті қ араң ыз).

Гидраттық қ абық тағ ы судың қ асиеттері:

а) қ айнау температурасы 100^о С-тан жоғ ары;

б) қ ату температурасы 0^о С-тан тө мен;

в) судағ ы гидраттық қ абық тар ә ртү рлі тұ здарда жә не басқ а да гидрофильдік заттарда ерімейді;

г) ә рбір протеиннің молекуласын қ оршағ ан гидраттық қ абық, бұ л протеин молекулаларында басқ а заттардың ә серлесуін жү ргізбейді, сондық тан тұ нбағ а тү сірмейді;

Протеин молекуласының зарядтары. Кө птеген протеиндердің молекулаларының беттері зарядталғ ан, себебі, протеиннің ә рбір молекуласында зарядталғ ан СОО^- жә не NH₃⁺ бос топтар кездеседі. Ағ задағ ы кө птеген протеиндердің изоэлектрлік нү ктесі (ИЭТ) ә лсіз қ ышқ ылды ортада болады. Бұ л осындай протеинддердегі қ ышқ ылдық (СООН) топтардың мө лшерінің (NH₃) негіздік топтарының мө лшерінен кө п болатыны байқ атады. Қ ан плазмасының рН мә ні 7, 36-ғ а жуық. Бұ л кө птеген протеиндердің ИЭТ-сінен жоғ ары. Сондық тан қ ан плазмасындағ ы протеиндер теріс зарядталғ ан болады. Протеиндердің зарядының шамасы олардың ерігіштігін жоғ арлатушы кө рсеткіш. Изоэлектрлік нү ктеде протеиндер зарядын жоғ алтып жең іл агрегаттанадыжә не тұ нбағ а тү седі. Бұ л денатурацияланғ ан белоктарғ а тә н. Олардың молекуласының беткейлерінде гидрофобты радикалды аминоқ ышқ ылдар пайда болатындық тан.

Протеиндердің тұ ну реакциясының екі тү рі болады: қ айтымды (тұ збен бө лу) жә не қ айтымсыз (денатурация).

Протеиндердің денатурациясы – бұ л протеин молекуласының нативтік (табиғ и) конформациясының бұ зылуы. Ол ә ртү рлі денатурациялаушы агенттердің ә серінен молекуланың кең істіктік қ ұ рылымының тұ рақ тандырушы ә лсіз байланыстардың ү зілуінен ө теді. Денатурлану протеиннің биологиялық активтілігінің жоғ алуы арқ ылы байқ алады. Бұ л жағ дайда келесі қ ұ былыс ө теді:

1. Ә рбір протеиннің уникальды ү ш ө лшемді қ ұ рылымы бұ зылады жә не бір протеиннің бү кіл молекуласы немесе бө ліктері басқ а, кездейсоқ конформация қ алыптасады;

2. Протеиннің активті орталығ ын қ алыптастыратын АҚ -дың радикалдары кең істікте бір-бірінен алыс аралық та орналасқ ан болады немесе протеиннің лигандамен байланысатын спецификалық орталығ ы болады;

3. Глобулалық протеиндердің гидрофобтық ядросында болатын гирофобтық радикалдар денатурланғ анда молекуланың бетіне шығ ып қ алады, сондық тан олар протеин ү шін агрегаттану жағ дайын қ алыптастырады. Протеиннің агрегаттары тұ нбағ а тү седі. Протеиннің денатурлануында олардың бірінші реттік қ ұ рылымының бұ зылуы ө тпейді.