Маталардың апшуы

Маталардың физикалық (гигиеналық) қ асиетіне оның гигроскопиялық, ау ө ткізгіштік, буө ткізгіштік, су ө ткізбейтін, суланғ ыш, шаң тұ рғ ыш, электрленгіш жә не т.б. қ асиеттері жатады. Физикалық қ асиеттеріне қ ойылатын талап матаның қ олданылуына, оның талшық тық қ ұ рамы мен қ ұ рылымына жә не ө ң делуі арқ ылы анық талады.

Гигроскопиялық – матаның қ оршағ ан ортадан (ауадан) ылғ ал тарту қ абілеті. Ауаның 100% салыстырмалы ылғ алдылығ ы мен 20±2^оС температурасындағ ы материалдық ылғ алдығ ы – гигроскопиялылығ ы

m₁₀₀ – m_c

W_r = —————— × 100,

m_c

мұ нда – m₁₀₀ – салыстырмалы ылғ алдығ ы 100% ауада 4 сағ ат тұ рғ ан материал ү лгісінің массасы, г; m_c - ө те қ ұ рғ ақ ү лгінің массасы, г.

Тоқ ымка материалдарының гигроскопиялық қ асиетін бағ алағ анда олардың іш жү зіндегі ылғ алдылығ ын аламыз. Ылғ алдылық W_ф, %, ауаның нақ ты ылғ алдылығ ына байланысты материалдағ ы ылғ алды кө рсетеді жә не тө мендегі формуламен есептеледі:

m_ф – m_c

W_ф = —————— × 100,

m_c

m_ф – ауаның нақ ты ылғ алдылығ ы ү лгінің массасы;

m_с - ө те қ ұ рғ ақ ү лгінің массасы.

Гигроскопиялық қ асиет ішкиімдік жә не жаздық маталар ү шін ө те қ ажет. Бұ л ассортименттің ішінде зығ ыр маталрдың гигроскопиялық қ асиеті жоғ ары. Мақ та маталардың, таза жібек маталардың жә не вискоздық маталардың да гигроскопиялылығ ы жақ сы. Синтетикалық, триацетатты маталардың гигроскопиялылығ ы тө мен; тек винолдан тоқ ылғ ан маталардың гигроскопиялық қ асиеті мақ та маталардікіне ұ қ сас. Сужұ қ тырмайтын сің дірмелер, жұ қ а ү лпек қ абат пен резең ке қ абатын жапсыру, жуғ анғ а кетпейтін аппреттер матаның гигроскопиялылығ ын кемітеді.

Ауаө ткізгіштігі дгеніміз матаның ауа ө ткізу қ абілеті, ол оның талшық ты қ ұ рамына, тығ ыздығ ына жә не ө ң деуіне байланысты, тығ ыздығ ы тө мен маталардың ауаө ткізгіштік қ асиеті жоғ ары. Тығ ыз маталар сужұ қ тырмайтын сіндірмелері бар маталар, резең ке араластырылғ ан маталар ауа ө ткізбейді, немесе ондай қ асиеті ө те тө мен.

Буө ткізгіштігі дегеніміз адам денесінен бө лініп шығ атын су буларын матаның ө ткізу қ абілеті. Бу матадағ ы саң ылаулар арқ ылы ө теді, немесе материал ө зінің гигроскопиялық қ асиетінің арқ асында киім астындағ ы ауадан буды бойына сің іріп алады да, оны қ оршағ ан ортағ а шығ арады. Жү н маталр су буларын жай ғ ана буландырады жә не киім астындағ ы температураны басқ а маталарғ а қ арағ анда жақ сы реттейді.

Модельдер қ ұ рып, конструкциялар жасағ анда матаның қ асиеттерін ескеру керек. Мысалы, болонья тектес матадан тігілген плащтың ауаө ткізгіштігі мен буө ткізгіштігін жақ сарту ү шін иніштің (кокетка) астынан бу шығ арғ ыш тор салады.

Жылусақ тағ ыш қ асиет қ ыстық маталар ү шін ө те қ ажет. Бұ л қ асиеттер матаның талшық тық қ ұ рамына, қ алың дығ ына, тығ ыздығ ына жә не ө ң деуіне байланысты. Жү н талшық тары «жылы» болады да, зығ ыр талшық тары «суық».

Илеу, тү ктеу процестері матаның жылу сақ тау қ асиетін арттырады. Кө пқ абатты айқ аспаларды, тү ктеуді қ олдану матада кө птеген ауа қ абатының пайда болуына жағ дай жасайды, ал ол матаның жылусақ тағ ыштық қ абілетін арттырады. Ең жоғ арғ ы жылусақ тау қ асиеті бар мата – ол тарақ талғ ан қ алың, тығ ыз жү н маталар.

Сусің дірместік дегеніміз судың ішке қ арай ө туіне матаның қ арсылығ ы. Бұ л қ асиет арнайы мақ саттағ ы (брезент, шатыр, кенеп) маталр ү ін, плащтық маталар, палтолық жә не костюмдік жү н маталары ү шін маң ызды. Матаның сусің дірместігі оның талшық тық қ ұ рамына, тығ ыздығ ына жә не ө ң деу сипатына байланысты.

Матаның суғ а қ арсылығ ын ұ лғ айтып, оғ ан сусің дірместік қ асиет беру ү шін оларды ә ртү рлі сужұ қ тырмайтын, сусің дірмейтін ө ң деулерден ө ткізеді.

Шаң ғ атө зімділігі – матаның былғ анғ ыштық қ абілеті. Шаң сыйымдылығ ы талшық тық қ ұ рамғ а, тығ ыздық қ а, ө ң деуге жә не матаның ең бетінің сипатына байланысты. Тү кті маталардың шаң сыйымдылығ ы жоғ ары.

Электрленгіштігі – материалдардың бетіне тұ рақ ты электр жинау қ абілеті. Тоқ ыма материалдары ө ндіру немесе пайдалану барысында болмай тұ рмайтын жанасу немесе ү йкелісу сияқ ты ә рекеттердің салдарынан олардың бетінде электр заряды ү здіксіз жиналып, таралады. Егер зарядтардың жиналуы мен таралуының арасындағ ы тепе-тең дік бұ зылса материалдың бтіне тұ рақ ты электр жиналады да электрлену болады. Зарядтың мө лшері оның таң басы (оң немесе теріс) талшық тү зетін заттың химиялық қ ұ рылымына байланысты. Тоқ ыма материалдардың электрленгіштігі, ә сіресе адам денесіне ү йкелістен туғ ан электр ө рісі организмге биологиялық ә сер етеді. Адам терісінде пайда болғ ан оң зарядты электр ө рісі нерв жү йелері мен жү рек қ ан тамырларына теріс ә сер етеді; теріс зарядталғ ан электр ө рісі жағ ымды ә сер етеді. Хлориннің жоғ арғ ы электрленгіштік қ асиетін емдік киімдер дайындауғ а пайдаланады.

Материалдардың электрленгіштігі оларды ө ндіруді жә не олардың тігін бұ йымдарын дайындау жө ніндегі технологиялық процесті қ иындатады, киімнің тез былғ ануына себепкер болады. Бұ йымның ішкиімге немесе денеге жабысып қ алуы да осы электрленгіштіктің салдары. Матаның электрленгіштігін азайту ү шін оның бетін антистатикалық белсенді заттармен ө ң дейді. Электрленгіштікті азайту ү шін талшық қ оспасының қ ұ рамаларын дұ рыстап таң дау арқ асында химиялық қ ұ рылымы ә рқ алай талшық тарда пайда болғ ан электр зарядтары бір-бітін бейтараптандыратындай жағ дайғ а келтіру керек. Гидрофильдік жә не гидрофобтық талшық тардың қ осындысы да электрленгіштік қ асиетті тө мендетеді.

Маталардың технологиялық қ асиеті дегеніміз тігін ө ндірісіндегі бұ йымды пішу, қ ұ растыру жә не ылғ ал-жылумен ө ң деу сияқ ты процестердің ә ртү рлі кезең дерінде байқ алатын қ асиет.

Матаның технологиялық қ асиетіне мыналар жатады: қ июғ а мық тылығ ы, сырғ ығ ыштығ ы, тарқ атылғ ыштығ ы, опырылғ ыштығ ы, отыруы матаның ылғ ал – жылумен ө ң дегенде қ алыптасу қ абілеті, тігістегі жіптердің жылжымалалығ ы.