Тоқыма материалдардың бояуға тұрақтылығы

Киімді шартты экспплутация бойынша тоқ ыма маталарын сынағ ан кезде жарық, ылғ ал, температура, механикалық кү ш жә не ә р тү рлі химиялық реагент ә сер етеді, яғ ни нә тижелі қ озғ алыс, жарық, ауа, жуу, ү тектеу, терлеу, химиялық тазарту, қ ыру жә не т. б. нә тижеиің арқ асында физико-химиялық ө згерістер болады.

Матаның тозуғ а тө зімділігі. Матаның тозуғ а тө зімділігі деп- оның кө птеген тоздыру факторларғ а шыдамдылық қ асиетін айтады. Пайдалану барысында киімді жарық кү н, ү йкеліс қ айта -қ айта созу, бү ктеу, сығ у, ылғ ал мен тү п жеріне химиялық тазалау ж/с т.б ә серлерге тү сіп сыналады. Механикалық, физико - химиялық жә не бактериялық ә серлердің кү рделі комплексі матаның біртіндеп босауына содан соң жү ндік сипаты бұ йымның қ олдану мақ саты мен пайдалану жағ дайына байланысты, яғ ни жуғ ыш заттардың ерітіндісінде қ айнатқ анда ауадағ ы оттегінің ә серінен це-ллюноза тотығ ынды да талшық тардың мық тылығ ы кемиді. Ә лсіреу кезінде матағ а тү сетін механикалық ә сердің жә не ү тіктеген кездегі қ ызғ ыш металдың ә сері матаның босануына, сууына жә не тозуына алып келеді. Терезенің гардиналары мен перделері жарық тың кү шею жерінен мық тылығ ын жоғ алтады. Жуғ ан кезде немесе химиялық тазартқ ышпен тазартқ ан кезде ү йкелістің немесе химиялық заттардың ә серінен олардың кү н сә улесі кө п тү скен жердің ыдырап кетуі мү мкін. Сырт киімдердің тозуы кө бінесе ү йкелістен болады. Ү йкелістің бастапқ ы кезең інде кө птеген тоқ ыма материалдарында пиллинг байқ алады.

Қ ұ рылымдық боялғ ан талшық тар жә не жіптер, яғ ни матаның тү рін ө згертеді. Тү рі, тү ртү сті, қ айнатылғ ан су сабынның ерітіндісі кебу жә не сулан сү рту, ү тіктеу, химиялық тазарту т. б: химиялық физикалық комплекстің қ озғ алыстарын ә р матаның тү ріне қ арап орналастырады. Ә р тү рлі материалдар ү шін химия физикалық комплекстіц ә сері тә уелді белгілеу ге жә не эксплуатация жағ дайына байланысты жасалады. ГОСТ 7780-78 зығ ыр маталары ү шін, ГОСТ 7913-76 мақ та маталары ү шін, ГОСТ 7779-75 жібек маталары ү шін, ГОСТ 23433-79 химиялық талшық тардан жасалғ аи маталар ү шін, ГОСТ 13527-78 жү н маталары ү шін, ГОСГ 2351-88 тоқ ыма кездемелері ү шін.

Алғ ашқ ы бояудың ө згеріс дә режесін анық тау ү шін белгілі бір шкалада сү р эталонның боялу белгісі белгіленген. Олар бес тү рлі сұ р ү лгіден тұ рады, ә р тү рлі дережедегі қ арсыластылығ ы аралығ ындағ ы қ ара ү лгі ә рқ ашан барлық тү рі ү шін жә не ү лгілер ақ шыл бояудан қ ұ ралады. Екінші бояу шкаласын белгілеу ү шін ә р тү рлі дә режедегі ақ маталарды бояу б.с.с тү рлі ү лгіден тұ ратын ә р тү рлі дә режедегі қ арсыластығ ы аралығ ындағ ы ақ ү лгі ә рқ ашан барлық тү рі ү шін жә не сұ р тү сті бояулы ү лгі белсенді болады. Ә р тү рлі қ арсыластағ ы ақ тү сті ү лгімен біркалыпты тү р ү шін жә не сұ р тү стегі ә ртү рлі жақ ындық тағ ы бояу кө рсетеді. Ә р тү рлі эталондық ү лгілер белгілі бір санының баллдық жү йесімен анық талады (0-5). 5- бұ л ең жоғ арғ ы бояу тұ рақ тылық дә режесі, ал 0-ентө менгі бояу тұ рақ тылық дә режесіи кө рсетеді.

Сә уленің жә не кү н қ ұ былыстарының ө згерген алғ ашқ ы бояудың ө згеру дә режесін кек эталондық бояудың шкаласы кө рсетеді, ол жү н матасы ү шін сегіз сызық тан тұ рады, ол дегеніміз бояу тү стерініц ә р тү рлі тұ рақ тылық дә режесін кө рсетеді. Ол 1-8 баллдық жү йеде бағ аланады.

Жарық тың тарауы кезінде эталон шкаласына сә йкес келетін сұ р фонда бір бағ ытта жә не бір сызық тық та бояудың тұ рақ тылығ ын бағ алайды. Бояудың тұ рақ тылығ ын сыналғ аннан кейінгі жә не сыналғ аннан бұ рынғ ы ү лгімен, сонымен қ атар ақ матаны жә не аралас матаны сұ р жә не кө к эталондар шкапасында бағ алайды.

Ол рең ді, тү рді, тазалық немесе қ иылысу арқ ылы бояуды ө лшейді. Мысалы: К-ол бояу кө к болды, Ж-ол бояу жасыл болды, Қ - ол бояуы қ ызыл

болды.т.б.

Тоқ ыма материалдардың бояуғ а тұ рақ тылығ ы ү ш топқ а бө лінеді:

1. ә деттегі, қ арапайым боялғ ан

2. берік боялғ ан,

3. ө те берік боялғ ан

Зығ ыр маталары ү шін екі топ белгіленген:

1. берік,

2. ө те берік

Бояу беріктігінін, нормалары ә р тү рлі ә серлерді орнық тыруда стандартты сә йкестендірілген. Мұ нда жү ннен басқ а барлық материалдар тү рлері келтірілген.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Матаның тозуғ а тө зімділігі дегеніміз не?

2. Қ ұ рылымдық боялғ ан талшық тар жә не жіптер?

3. Тоқ ыма материалдардың бояуғ а тұ рақ тылығ ы қ анша топқ а бө лінеді?

Ә дебиеттер:

1. Тігін ө ндірісінің материалтануы: жоғ арғ ы оқ у орнының студенттеріне арналғ ан оқ улық / Б.Р. Рысқ ұ лова, А.Ж.Қ ұ тжанова/ Алматы: 2011ж

2. Қ ұ тжанова А.Ж., Таймурзаева Н.О. Мақ та мата ө ндірісінің жалпы технологиясы. Астана: " Арман ПВ" баспасы, 2008-246 бет.