Дәріс № 12

Дә ріс тақ ырыбы: Дә стү рлі қ оғ амдағ ы салт-ғ ұ рыптарды зерттеу ә дістері

Мақ саты: Қ оғ амдағ ы салт-ғ ұ рыптар қ азіргі заманғ ы ең ө зекті тақ ырыптардың бірі болып табылғ андық тан этнологиялық зерттеулерді қ олдану жолдарымен болашақ мамандарды таныстыру

Сұ рақ тар:

1.Қ оғ амдағ ы салт-ғ ұ рыптық мә селелерді зерттеуде этносоциологиялық зерттеу тә сілдерін қ олдану

2. Қ оғ амдағ ы мә селелерді шешудің теориялық негіздері

3. Қ азақ қ оғ амындағ ы дә стү рді сақ тау мә селелері

Негізгі ұ ғ ымар тізбесі: Этнос, ә дет-ғ ұ рып заң дары, патриархалдық

Ә дебиеттер:

1. Артыкбаев Ж. Методика этнографических исследований//Этнология: Учебник. – Алматы: «Қ азақ университеті», 2006. -316 с.

2. Артановский С.Н. О сравнительно – историческом и структурном методах в этнографии // Методологические вопросы общественных наук. Л., 1968, вып. І.

3. Ә жіғ али С.Е., Ошанов О.Ж., Тоқ табай А.У., Оразбек Е.Ж. Монғ олия қ азақ тары этникалық тобын зерттеудің бағ дарлама – сұ рақ намасы. Алматы, 2004.

4. Вопросы и программы по этноархелогии и этнографии для участников археологических экспедиции и студенческих практик. Учебно-методическое пособие. Омск, 2002.

Дә стү рлерді зерттеуге қ олайлы болу ү шін оларды арнайы топтарғ а бө луіміз керек: шаруашылық, кү нтізбелік сипаттағ ы, ө мірлік.

І. Ө мірлік циклдің дә стү рлері ө ткен тарихымыздың сырларын терең тү сінуге мол мү мкіндік береді.

1. Баланың ө мірге келуі (туғ андағ ы дә стү рлер, ат қ ою, бесікке салу, қ ырқ ынан шығ ару).

2. Инициациялар (тұ сау кесер, сү ндет, атқ а мінгізу т.б.).

3. Жастық класстар (терминология, мү шел жас).

4. Ү йлену тойы (некеге отыру, неке, ұ рын келу).

5. Балаларды тә рбиелеумен байланысты дә стү рлер (ойындар, дене шынық тыру, шаруашылық тың тә жірибелік дағ дылары, аң ғ а баулу, ө нерге баулу, ү лкендерді сыйлауғ а тә рбиелеу).

6. Қ айтыс болғ анда орындалатын жә не жерлеу дә стү рлері (жуындыру, ө лікті киіндіру, қ айғ ының белгілері, қ ұ рбан шалу, жерлеу, кө ң іл айту).

ІІ. Шаруашылық циклдағ ы дә стү рлер кө бінесе ауылшаруашылық жұ мыстарына қ атысты ұ нататын істерімен айналысу. Наным сенімге байланысты ертедегі ең бек дә стү рлері мен дағ дылары.

1. Малшаруашылығ ына байланысты дә стү рлері.

2. Жерө ндеуге байланысты дә стү рлер.

3. Кә сіптік дә стү рлер (ү й кә сібі, қ олө нер, балық аулау, аң шылық).

Шаруашылық дә стү рлерді сол саламен жұ мыс істейтін адамдардан сұ рап зерттеу тиімді.

ІІІ. Кү нтізбелік дә стү рлер кө бінесе кө шпелі шаруашылық қ а байланысты келіп отырады.

ІV. Діни дә стү рлерге сол халық тың наным-сеніміне байланысты оқ ып білуіміз керек.

V. «Тө тенше дә стү рлер». Тасаттық беру, қ ұ дайы, ақ сарбас т.б.

Этнограф ү шін дә стү рлердің ө ту процесін бақ ылап, қ ағ азғ а жазып, суретке тү сіріп, тү сініксіз жерлерін информаторлардан сұ рап алу керек. Дә стү рді орындау барысында фольклорды, адамдардың киімдерін, заттарын анық тап біліп алу қ ажет.