Есім сөзден туынды сын есім жасайтын жұрнақтар

Сөз таптары

Сөздердің мағынасына , сұрағына , түрленуіне, сөйлемдегі қызметіне қарай топталуын сөз таптары дейді. Қазақ тілінде тоғыз сөз табы бар. Олар:Зат есім, сын есім, сан есім , есімдік, етістік, үстеу,еліктеу сөз, шылау, одағай.

Зат есім.Заттың , ұғымның , құбылыстың, жалқы есімдердің атың білдіретін сөз табы.(кім?не?кімдер?нелер?)

Тұлғасына қарай екіге бөлінеді:

1.Негізгі зат есім-бөлшектенбейтін түбір зат есім.Мыс:у, ат, ант.

2.Туынды зат есім.Жұрнақпен жасалған зат есім.Мыс:білім, достық, боран.

Құрамына қарай екіге бөлінеді:

1.Дара зат есім-бір ғана түбірден тұрады.Мыс:от,ара, қант.

2.Күрделі зат есім.Кемінде екі сөзден тұрады.Мыс:кемпірқосақ, ата-ана, ҚазМҰУ.

Мағынасына қарай екіге бөлінеді:

1.Деректі зат есім-көзбен көрінетін заттың атауы.Мыс:ағаш, қалам, су.

2.Дерексіз зат есім-оймен білінетің ұғым мен құбылыс.Мыс:қайғы, арман, қуаныш.

Атауына қарай екіге бөлінеді:

1.Жалқы есім-бір тектес заттардың жеке атауы.Мыс:Асан, Ертіс; Алатау.

2.Жалпы есім-біртектес заттардың жалпы атауы.Мыс:кісі, өзен, тау, жануар.

Зат есім жасайтын жұрнақтар

1.Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақтар:

-еке,-ке,-қа,-а,-е.Мыс:Атеке, Исеке,Жаке.

-й.Мыс:атай, әкей,шешей.

-тай.Мыс:ағатай, апатай,әкетай.

-жан.Мыс:ағажан,апажан, атажан.

-шақ,-шек.Мыс:құлыншақ,інішек.

-шық,шік.Мыс:қапшық, төбешік.

-ша,-ше.Мыс: сандықша,күрекше.

-ш,-ыш,-іш.Мыс:Қалқаш, Нұрыш.

-сымақ.Мыс:қорасымақ,таусымақ.

-қан,-кен,-қай,-кей,-ан,-ң.Мыс:балақан,шешекей, Дәкен.

2.Есімдерден зат есім жасайтың жұрнақтар:

-шы,-ші.Мыс:күйші,қойшы.

-шылық,шілік.Мыс:адамшылық,кемшілік

-лық,-лік,-дық-дік,-тық,-тік.Мыс:балалық, адалдық, жолдастық.

-кер,-гер. Мыс: айлакер, саудагер.

-кеш,-стан,-паз,-қой,-қор,-хана.Мыс: шайхана арызқой,жемқор

3.Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақтар:

-м, -ым,-ім. Мыс: байлам, қысым

-ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе. мыс: Ұрма, кеспе

-қы,-ғы,-кі,-гі. мыс: шалғы , тепке.

-с,-ыс,-іс. мыс:талас, айтыс.

-қ,-к,-ық,-ік,-ақ,-ек. мыс:тарақ, күрек

-ыш,-іш. мыс:қуаныш өкініш

-н,-ың,-ін .мыс:боран жуын

-у .мыс: сабау,жамау

-ынды,-інді. мыс: шайынды, үйінді

-ғыш,-гіш,- қыш,-кіш. мыс: сыпырғыш

-уыш,-уіш .мыс: өлшеуіш бастауыш

-ыр,-ір,-р ,-ар,-ер. мыс: үнгір шұңқыр

Сын есім

Заттың түр- түсін,сын-сипатын ,сапасын,салмағын,көлемін,дәмін білдіретін сөз табы.(қандай қай)

Тұлғасына қарай 2- ге бөлінеді:

1. негізгі сын есім-бөлшектенбейтін түбір сын есім мыс; сары,таза,тәтті

2.туынды сын есім-жұрнақпен жасалады.мыс: көшпелі, оқымысты.

Құрамына қарай екіге бөлінеді;

1. Дара сын есім-бір ғана түбірден тұрады. Мыс; ақ, жасыл

2.Күрделі сын есім- кемінде екі сөзден тұрады. Мыс: ақ киімді, қара торы.

Мағынасына қарай екіге бөлінеді:

1.Сапалық сын есім-сындық белгіні аныктайтын төл сын есім мыс: сұр,үлкен

2.қатыстық сын есім-басқа сөз таптарынан жасалған туынды сын есім мыс;бойшаң, өнерлі

Есім сөзден туынды сын есім жасайтын жұрнақтар

-лі,-лы,-ды,-ді,-ты,-ті. мыс:далалы, орманды.

-сыз, -сіз.Мыс:баласыз,есіксіз.

-ғы-,ғі,-қы,-ғі.Мыс.жазғы,күзгі.

-лық,-лік,-дық,-дік,-тық,-тік.Мыс:балалық,жаздық.

-шыл,-шіл.Мыс:кекшіл, ырымшыл.

-шаң, -шең.Мыс:бойшаң,сөзшең.

-дай,-дей,-тай,-тей.Мыс:тастай, судай.

-қой,-қор,-паз,-кер,-гер.Мыс:сәнқой,пәлеқор.

-и,-ы,-і.Мыс:тарихи, қазақы.