Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Одағайдан туған сөздер






Одағ айдан сө з екі тү рлі туады.Басқ а сө здер одағ айдан кө мекші етістік Һ ә м жұ рнақ арқ ылы туады; етістік арқ ылы, мә селен: лап ету, шап ету, жалт ету, жылт ету, зып ету, сып ету, дік ету, кү мп ету, кү рс ету.

Жұ рнақ арқ ылы: лапылдау, шапылдау, жалтылдау, жылтылдау, зыпылдау, сыпылдау, дікілдеу, кү мпілдеу, кілтілдеу.

Шылау

Шылау – сө з бен сө зді, сө йлем мен сө йлемді байланыстыратын жә не ө зі тіркескен сө зге қ осышма мағ ына беретін кө мекші сө здің бір тү рі.

Мағ ынасы мен сө йлемдегі қ ызметіне қ арай 3-ке бө лінеді:

1. Септеулік шылау- сө з бен сө зді сабақ тастыра байланыстырады.Ол атау, барыс, шығ ыс жә не кө мектес септіктерінде тү рғ ан сө збен тіркеседі.

Атау септігіне қ атысты септіктеуліктер. Септеулік: туралы, жайлы, сияқ ты, тә різді, секілді, ү шін, сайын.Мыс: Отан ү шін ерлік жаса.

Барыс септігіне қ атысты септеуліктер. Септеулік: дейін, шейін, қ арай, тарта, таман, жуық.Мыс: Тү ске дейін жү зге жуық хат жібердік.

Шығ ыс септігіне қ атысты септеуліктер. Септеулік: кейін, гө рі, бері, ә рі, соң.Мыс: Бұ дан ары оның сө зін ести алмадым.

Кө мектес септігіне қ атысты септеуліктер. Септеуліктер: бірге, қ абат, қ атар.Мыс: Мен ә кеммен бірге жұ мыс істедім.

2 .Жалғ аулық шылау- сө з бен сө зді жә не сө йлем мен сө йлемді салаластыра (тең дә режеде) байланыстырады.

Ың ғ айластық мә ндегі жалғ аулық тар. Септеуліктер: мен, бен, пен, жә не, ә рі, да, де, та, те.Мыс: Ә сет пен Мұ са келді.

Қ арсылық ты мә ндегі жалғ аулық тар. Септеуліктер: бірақ, дегенмен, алайда, сонда да, сө йтсе де, сө йткенмен, ә йткенмен.Мыс: Кө ктем келді, бірақ кү н жылынбады.

Себеп – салдар мә ндегі жалғ аулық тар. Септеуліктер: ө йткені, себебі, сол себепті, сол ү шін, сондық тан, неге десең із.Мыс: Мақ сат ү лкен, сондық тан ә рекет ету керек.

Талғ аулық жә не кезектес мә ндегі жалғ аулық тар. Септеуліктер: не, немесе, я, я(не) болмаса, яки, ә лде, кейде, бірде, біресе.Мыс: Оны не мен, не сен істейсің.

3. Демеулік шылау.

Сұ раулық мағ ына беретін демеуліктер. Септеулік: ма, ме, ба, бе, па, пе, ше.Мыс: Жаң быр жауса ше?

Кү шейткіш мағ ына беретін демеуліктер. Септеулік: -ақ, -ау, -ай, ә сіресе, да, де, та, те.Мыс: Осы сен-ақ бізді шаршатып бітірдің.

Болжалдық мағ ына бертін демеуліктер. Септеулік: - ау, -мыс, -міс, кейде.Мыс: Ертеде бір ә улие кісі болыпты-мыс.

Болымсыздық мағ ына беретін демеуліктер. Септеулік: тү гіл, тұ рсын, тұ рмақ.Мыс: Сен тү гіл мен де бес алғ ан емеспін.

Шектік мағ ына беретін демеуліктер. Септеулік: ғ ана, қ ана, -міс, -ақ.Мыс: Сол ғ ана келді.

Нақ тылау мағ ына беретін демеуліктер. Септеулік: ғ ой, қ ой, -ды, -ді, -ты, -ті.Мыс: Бұ л оқ иғ а бұ рын болғ ан-ды.

А.БАЙТҰ РСЫНОВ БОЙЫНША

Зат есім

Зат есім – нә рселердің атын кө рсететін сө здер. Нә рсе деп не тү рлі де болса заттарды айтамыз. Зат тегінде екі тү рлі біреулері – кө зге кө рінетін, қ ұ лақ қ а естілетін, мұ рынғ а иіскелетін, тілге татылатын, денеге сезілетін деректі заттар. Екіншілері – кө зге кө рінбейтін, қ ұ лақ қ а естілмейтін, мұ рынғ а иіс келмейтін, тілге татылмайтын денеге сезілмейтін, адам ақ ылымен ғ ана білетін дерексіз заттар.

Сол деректі һ ә м дерексіз заттардың атын кө рсететін сө здерді зат есім дейміз.

Деректі заттардың есімін кө рсететін сө здер, мысалы: жер, су, ай, кү н, дауыс, дыбыс, дем, ащылық, тұ щылық, суық тық.

Дерексіз заттардың есімін кө рсететін сө здер, мә селен бақ, бале, жан, ө лім, ой, мінез, ұ ят, реніш, қ уаныш,

Зат есім екі тү рлі болады біреулері – нә рсенің дербес ө з басына ғ ана қ ойынғ ан: жалқ ы есім. Екіншілері – нә рсенің біріне емес, барлық табына қ ойылғ ан: жалпы есім.

Жалқ ы есімдер: Ахмет, Атығ ай, Қ ызылжар, Қ ырым, Семей

Жалпы есімдер: Кісі, еркек, қ ала, дала, ел, жұ рт, ө лке, патшалық.

Зат есімдердің екі қ алпы бар:

Жай қ алып: нә рсенің битарап кү йіндегі есімнің тү рі, жекеше: ата, дене, омырау, белбеу, ой, ү й, шыны, қ аз, қ ұ нан, шелек

Кө пше: аталар, денелер, омыраулар, шынылар, белбеулер, қ аздар, шелектер.

Тә уелді қ алып – бір нә рсені екінші нә рсе меншіктеуін сө рсеткекндегі сө здің тү рі.

Тә уелдік екі тү рлі

1) Оң аша тә уелділік

2) Ортақ тә уелді

Оң аша тә уедік бір нә рсені екінші нә рсе оң аша меншіктеуін кө рсетеді. Ортақ тә уелдік бір нә рсені басқ а нә рселер ортақ меншіктеуін кө рсетеді.

Тә уелді қ алып

Оң аша тә уелділік

Жекеше 1-нші жақ (мендік): атам, денем, омырауым, ойым, ү йім, сырнайым, қ азым, аяғ ым, шелегім.

2-нші жақ (сендік): атаң, денең, белбеуйң, шының, шелегің.

3-нші жақ (бө гделік): атасы, денесі, омырауы, белбеуі, ойы, иү йі, ашуы, қ азы, аяғ ы.

Кө пше

1-нші жақ (мендік): Аталарым, денелерің, ойларым, қ аздарың, аяқ тарың, шелектерің, кернейлерің.

1-нші жақ (сендік): аталары, денелері, омыраулары, белбеулері, аяқ тары, шелектері.

1-нші жақ (бө гделік): аталары, денелері, омыраулары, қ аздары, қ ұ ннандары,

Ортақ тә уелдік

Жекеше:

1-нші жақ (біздік): атамыз, денеміз, омырауымыз, белбеуіміз, ойымыз, ү йіміз, кернейіміз, аяғ ымыз, шелегіміз

2-нші жақ (сіздік): атаң ыз, денең із, белбеуің із. Ойының, шелегің із, ү йінің

3-нші жақ (бө гделік): атасы, денесі, омырауы, ойы, белбеуі.

Кө пше:

1-ші жақ (біздік) аталарымыз, денелеріміз, белбеулеріміз, қ аздарымыз, шелектеріміз т.б

2-ші жақ (сіздік) аталарының, денелерінің, қ аздарың ыз, аяқ тарының, шелектерің із

3-ші жақ (бө гделік): аталары, денелері, аяқ тары, шелектері, қ аздары.

Анайылық рет: Жекеше: 1жақ) атам, апам, балам 2 жақ) атаң, апаң, балаң 3 жақ) атасы, апасы, баласы. Кө пше 1 жақ) аталарым, аналарым, бастарым, 2 жақ) аталарың, аналарың, балаларың, 3 жақ) аталары, аналары, аттары, бастары,


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.009 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал