Есімдік

Есімдік дегеніміз есімдердің яғ ни зат есімнің сын есімнің орнына жү ретін сө здер.Есімдік қ азақ тілінде бес тарау болады.

1.Жіктеу есімдігі

2.Cілтеу есімдігі

3 Сұ рау есімдігі

4.Жіктеу есімдігі

5.Танық тық есімдігі

Жіктеу есімдігі дегеніміз сө йлеген кезде сө йлеушінің тың даушының жігін ащатын сө здер.Сондық тан жіктеу есімдігі ү ш жақ ты болады.

Сілтеу есаімдігі дегеніміз бір нә рсені кө рсеткенде айтылатын сө здер мә селен жақ ын нә рсені кө рсеткенде: осы, бұ л, мынау алыс нә рсені кө рсеткенде: сол анау дейміз.

Сұ рау есімдігі дегеніміз біреуден бірнарсе сұ рағ анда айтылатын сө здер.Адам туралы сұ расақ кім дейміз.Басқ а заттар туралы сұ расақ не дейміз.

Жіктеу есімдігі дегеніміз нә рсенің жігін айта сө йлегенде айтылатын сө здер мә селен бә рә барша.Һ ә р деген сө з ө зі жіктеу һ ә м басқ а сө здергеде қ осылып жіктеу есімдігінің орнына жү реді.Жіктеу есімдігі нә рсенің жігін бө летін себебінен тә уелдіік қ осымшалармен айтылады.

Танық тық есімдігі дегеніміз нә рсенің жоқ тығ ын яки анық белгілі еместігін яки тү гел еместігін кө рсеткенде айтылатын сө здер.мә селен һ ешкім, һ ешбір.Бұ лар жоқ тық ты кө рсетеді кей қ айсыбір бұ лар тү гел еместігін кө рсетеді: біреу ә лдекім ілдене анық белгілі еместігін кө рсетеді.Ешкім дә неме біреу ә лдекім ә лдене деген сө здердің есімдерше жалғ аулары ө згереді.

ЫСҚ АҚ ОВ БОЙЫНША

Морфема –сө здің лексикалық я грамматикалық мағ ыналарын білдіретін бө лшек. Оның ө зіне тә н мазмұ ны жә не формасы болады. Тү бір морфема жә неи қ осымша морфема деп 2 салағ а бө лінеді. Тү бір морфема- сө здің ә рі қ арай бө лшектеуге келмейтін ең тү пкі негізі. Бас, тіл, жол. Қ осымша морфема - тү бірге қ осылып, оғ ан қ осымша мағ ыналар ү стейтін морфемалар. Атты кісі, сү тті сиыр.

Жұ рнақ тар. Қ ұ рылымы мен қ ұ рамы жағ ынан жалаң жұ рн.жә не қ ұ ранды жұ рнақ тар болып бө лінеді. Жалаң ж. мағ ына жағ ынан да форма жағ ынаоносемиялық н да бө лшектенбейтін бір бү тін жұ рнақ. Білім, кеспе, малшы. Қ ұ ранды жұ рнақ мағ ына жағ ынан бір бү тін бола тұ ра қ ұ рамы жағ ынан екі не одан кө п алаң жұ рнақ тардан қ ұ ралады. айшылық, тұ рғ ылық ты. Мынадай топтарғ а бө лінеді жұ рнақ тар: Тө л материалынан я басқ а тілден енген материалдардан шық қ андығ ына қ арай тө л жә не кірме жұ рнақ тар. Ерте я кеш шығ ып қ алыптасуына қ арай кө не жә не жаң а жұ рнақ тар. қ азіргі кезле сө з тудыру қ абілеттерінің бар я жоғ ына қ арай тірі жә не ө лі жұ рнақ тар. Қ ұ рамындағ ы морфемалардың дара я кү рделі болуына қ арай жалаң жә не қ ұ ранды жұ рнақ тар. Мағ ынасы жағ ынан бір не бірнеше мағ ына білдіретіне қ арай дара –моносемиялық, кө п –полисимиялық. Формасы басқ а басқ а бола тұ ра мағ ыналары жақ ын я мағ ыналас синоним жұ рнақ тар, жә не омоним жұ рнақ тар. Сө з тудыру жағ ынан ө німді жә не ө німсіз болуына қ арай қ ұ нарлы жә не қ ұ нарсыз жұ рнақ тар. Жалаң жұ рнақ тар: -ім, -пе-шы-қ ыш-шік-лік т.б Қ ұ ранды жұ рнақ тар: -ымды-імді-малы-мелі-ың қ ы-ің кі-қ ылық ты-кілікті—нікі-дікі-ымпаз-дағ ан-мсақ -ыншақ -ыншық -іншек-шылық -шілік-сыра-сіре-ырқ а-ірке-ың қ ыра-ырқ ан-іркен-етістік тудырады.Жұ рнақ тар мынадай топтарғ а бө лінеді:

Жалғ аулар- грамматикалық мағ ына ү стейтінморфологиялық форма. Тә уелдік ж.қ азақ тілінде тә уелдеу категориясы 3 тү рлі тә сіл арқ жасалады. Морфологиялық (синтетикалық), синтаксистік (аналитикалық), аралас (тойқ асқ ан тү рі). Септік жалғ аулар. 1) жай септелу, 2) тә уелді септелу. ЖАй септеу-септік қ осымшаларының тікелей зат есімдердің жә не басқ а есім қ ызметін атқ аратын сө здердің тура тү рлеріне жалғ ануы. Тә уелді септеу-септік ж.зат есім немесе зат есім қ ызметін атқ аратын басқ а сө здердің тә уелді тү рлеріне жалғ ануы. Екеуінде де 7 тү рлі форма 6 тү рлі жалғ ау бар.

Сө здің жасалу жолдары. Сө з тудыру- аң адан сө з жасау заң дары мен ережелер жинағ ы. 2 саладан тұ рады. Морфологиялық (қ осымша арқ), синтаксистік(бірігу, қ осырлану арқ) тә сіл. Сө з формалары. – морфологиялық қ ұ рамындағ ы бө лшектерінің синтаксистік байланыс-жалғ ас тә сілдерінің ө зара бір бірімен ерекшеленіп бө лінерліктей ә р алуын тү рлері. Синтетикалық тә сіл салалары: сө з жалғ астыратын, сө з тү рлендіретін, сө з сө з тудыратын.

Субстантивтену- 1 категориядан 2ші категорияғ а кө шу қ ұ былысы(заттану зат есімге айналу)