Етістік

Заттың іс-әрекетің қимылын білдіреді.(не істеді?не қылды?қайтті?)

Тұлғасына қарай екіге бөлінеді.

1.Негізгі түбір етістік-қимылды білдіретін төл етістік.Мыс:кел, кет, көрген.

2.Туынды түбір етістік-Жұрнақпен жасалған етістік.Мыс:ойла, ақылдас, сана.

Құрамына қарай екіге бөлінеді.

1.Дара етістік-бір ғана түбірден тұрады. Мыс:кес, тара, аяқта.

2.Күрделі етістік-кемінде екі сөзден тұрады.Мыс:ала кел.

Мағынасына қарай екіге бөлінеді.

1.Салт етістік-табыс септігінен басқа септіктегі сөзбен тіркеседі.Мыс:алады,жазар.

2.Сабақты етістік-табыс септігіндегі сөзбен тіркесетін етістік .Мыс:хатты оқы,ақшаны сана.

Болу-болмауына қарай екіге бөлінеді.

1.Болымды етістік –істің жүзеге асуын білдіреді.Мыс:айт, айтады.

2.Болымсыз етістік-істің жүзеге аспауын білдіреді. Мыс:кетпе, барған жоқ.

Есімше

Есімше-есім сөздің де, етістіктің де қызметін атқаратын етістіктін ерекше түрі. Есімше септеліп, тәуелденіп, көптеліп есім сөздің қызметін атқарады және жіктеліп етістіктін қызметін атқарады.

-ған,-ген,-қан,-кен.Мыс:алған.

-ар,-ер,-р,-с.Мыс:барар.

-атын,-етін,-йтын,-йтін.Мыс:алатын.

-мақ,-мек,пақ,-пек,-бақ,-бек.Мыс:жүзбек.

Көсемше

Көсемше-пысықтауыш пен баяндауыштың қызметін атқаратын етістіктін ерекше түрі.Көсемше іс-әрекеттің жай-күйін білдіріп, пысықтауыш болады және жіктеліп немесе көмекші етістікпен тіркесіп, баяндауыш болады.

-а,-е,-й.Мыс:барады.

-ып,-іп,-п.Мыс:шығып.

-ғалы,-гелі,-қалы,-келі.Мыс:бергелі.

Стеу

Үстеу-қимылдың түрлі белгісін (мезгілін, мекенің, себебін, мақсатын,мөлшерін, амалын)білдіретін сөз табы.

Тұлғасына қарай екіге бөлінеді.

1.Негізгі үстеу-бөлшектеуге келмейтің төл үстеу.Мыс: ертен.

2.Туынды үстеу-жұрнақпен жасалған үстеу.Мыс:бірге, зорға.

Құрамына қарай екіге бөлінеді.

1.Дара үстеу-бір ғана түбірден тұрады.Мыс:ілгері, былтыр.

2.Күрделі үстеу-кемінде екі сөзден тұрады.Мыс:бүгін, қыс бойы.

-ша,-ше.Мыс:бұлбұлша, сәбише.

-лай,-лей,-дай,дей,-тай ,-тей.Мыс:шикілей, қыстай.

-дайын,-дейін,-тайын,-тейін.Мыс:тотыдайын,жорғадайын.

-ншама,-ншалық.Мыс:осыншама,соншалық.

-майынша,-мейінше,-байынша,-бейінше,-пайынша,- пейінше.Мыс:алмайынша,жемейінше.

Стеудің мағыналық түрлері

Мекен үстеу.Қимылдың болу орны мен бағытын білдіреді.(қайда?қайдан?қалай қарай?).Мыс:ілгері, осында.

Мезгіл үстеу.Қимылдың мезгілін білдіреді.(қашан?қашаннан бері?).Мыс:бүгін, түнде.

Сын қимыл үстеу. Қимылдың жүзеге асу амалын білдіреді.(қалай?қайтіп?қалайша?).Мыс:әрең

Мақсат үстеу. Қимылдың болу мақсатын білдіреді.(қалай?не мақсатпен?).Мыс:әдейі, қасақана.

Себеп үстеу. Қимылдың болу себебін,салдарын білдіреді.(неге?неліктен?не себепті?).Мыс:амалсыздан, босқа.

Мөлшер үстеу. Қимылдың мөлшерін, көлемін білдіреді.(қанша?қаншама?қаншалық?қаншалап?).Мыс:неғұрлым, біршама.

Күшейткіш үстеу. Қимылдың тым күшейтіп не солғындатып корсетеді.(қалай?қандай?).Мыс:ең,тым,аса.