О н б і р і н ш і т а р а у

ДАУЫЛ

Келесі жетінің ішінде, яғ ни ақ панның он тө ртінен жиырма біріне дейін, кеме ү стінде айта қ аларлық тай ештең е болғ ан жоқ. Солтү стік-шығ ыстан соқ қ ан жел кү шейе тү сіп,

«Пилигрим» орта есеппен тә улігіне бір жү з сексен миль жол жү ріп, алғ а қ арай ағ а берді.

Екі жарты шардың арасындағ ы жолаушылар таситын трансокеандық пароходтар жү ретін судан «Пилигрим» оншалық ты қ ашық болмауы керек деп есептеді Дик Сэнд. Жасө спірім осы пароходтардың бірі кездесер деп сенген еді. Кездескен пароходпен «Пилигримдегі» жолаушыларды жө нелтуге немесе оның капитанымен келісіп кемеге бірнеше матростар, тіптен мү мкіндігі болса офицер алуғ а ұ йғ арды. Ол талмастан қ иырғ а кө з жіберумен болды, бірақ бірде-бір кеме ұ шыраспады. Тең із баяғ ы қ ұ лазығ ан қ алпынан ө згерген

жоқ.

Бұ л жағ дай жас капитанды ойғ а қ алдырды. Ол поляр тең ізінде ү ш рет болып, мұ хиттың қ азіргі «Пилигрим» жү зіп жү рген бө легін бірнеше рет кесіп ө ткен. Сол сапарында Горн мү йісінен экваторғ а қ арай немесе Америка континентінің осы оң тү стік шеткі шегіне қ арай кетіп бара жатқ ан америка немесе ағ ылшын кемелерінің талайына кездескен-ді.

Бірақ Дик Сэнд мұ хиттьң сол бө ліміне жеттім ғ ой деп шамалағ ан жерінен «Пилигримнің» ә лдеқ айда алыста,

оң тү стікке таман екенін білмеді, тіптен кү діктенбеді де. Мұ ның екі тү рлі себебі бар-ды.

Біріншісі – ағ ыс. Дик Сэнд ағ ыс тездігін нашар білетін. Бірақ бұ л арадағ ы ағ ыс кү шті еді, жай қ арағ анда байқ алмағ анымен, кемені бет алғ ан жағ ынан бұ рып басқ а жақ қ а ә кете берді.

Екіншісі – арам ниетті Негороның қ олы бү лдіріп теріс бағ ыт кө рсеткен компас. Қ осалқ ы компас сынып істен шық қ ан, соның нә тижесінде қ олда қ алғ ан компасты Дик Сэнд тексере алмады.

Жас капитан кемені тура шығ ысқ а қ арай жү ргізуге тырысты, бірақ іс жү зінде оң тү стік-шығ ысқ а қ арай алып кетті! Компас ә рқ ашан оның кө з алдында. Ә рбір отыз минут ү немі лаг тастатып отырады. Осы екі қ ұ рал кеменің жү рген жолын мө лшерлеп есебін шығ аруғ а, кемені бағ ытқ а қ арай тура алып жү руіне мү мкіндік береді. Бірақ осы сияқ ты мө лшер

есеппен қ анағ аттануғ а бола ма? Ә рине, болмайды!

Кейде кү нілгері ү рейленіп мазасы кететін миссис Уэлдонды тыныштандырудың қ амын қ арастырып Дик Сэнд барынша тырысып бақ ты.

Бір жеті ерте, бір жеті кеш, – деді ол қ айталап, – ә йтеуір Америка жағ алауына жетуіміз анық. Қ ай жер болса, ол жер болсын... Ең қ ажеттісі, ә йтеуір жерге жетеміз!

– Дик, мен бұ ғ ан кү мә нданбаймын!

– Тү сінікті ғ ой, миссис Узлдон, егер «Пилигрим» бортында сіз болмасаң ыз, мағ ан анағ ұ рлым жең іл болар еді, егер мен тек қ ана экипажғ а жауапты болсам, бірақ...

– Бірақ, егер кездейсоқ жағ дай сіздерге бізді, апатқ а ұ шырағ ан негрлерді кезіктірмесе, балам, сағ ан екеуден-екеу

– Негоромен қ алуғ а тура келер еді... Сен сонда қ айтер едің? Сенің оғ ан сенбейтінің ді білемін.

– Ең алдымен, – деді жас капитан тұ жыра сө йлеп, – Негороны ө зіме зиян келтіре алмайтын етер едім...

– Сонда сен кемені жалғ ыз басқ арар ма едің?

– Ие, жалғ ыз!

Бала жігіттің қ атал да тұ жырымды ү ні миссис Уэлдонның кө ң ілін орнық тырды.

Дегенмен ә йелдің кө зі ө зінің бө бегіне тү сіп, мазасыздық сезімнен арыла алмады. Ержү рек саяхатшы ә йел ө зінің мазасызданғ анын сездірмеуге тырысты, ә йтсе де оның кө ң ілі ө зінен-ө зі қ обалжып жай таппады.

Жас капитан навигация теориясын астрономия жолымен анық тауды жеткіліксіз білетін-ді, бірақ онда «ауа райына» қ арап келешекті болжайтын қ асиет бар-ды. Біріншіден, аспан мен тең іздің қ ұ былыс, екіншіден, барометрдегі сынап бағ анасының тө мендеуі, осы екі сезім оның кө з алдында кү тілмеген болашақ ты кө рсетіп отырады.

Капитан Гуль ауа райын алдын ала болжауғ а озат кісі еді. Ол барометрдің кө рсеткенін қ алай ажыратып тү сінуді Дикке ү йреткен болатын. Біз бұ л тамаша қ ұ ралды қ алай пайдаланудың жайын қ ысқ аша айтып ө тейік1.

1. Ауа райы ұ зақ уақ ыт жақ сы болғ ан кезде барометр бірден тоқ таусыз тө мендей берсе, бұ л – ақ иқ ат жаң бырдың белгісі. Сө йтсе де ауа райы ө те ұ зақ уақ ыт ашық болғ ан жағ дайда да сынап бағ анасы екі-ү ш кү н қ атарынан тө мендесе, ауа райында нендей де болса елеулі ө згеріс болуы мү мкін. Мұ ндай жағ дайда сынап бағ анасының тө мендеуімен жаң бырдың басталуы арасындағ ы уақ ыт неғ ұ рлым ұ зақ қ а созылса, жаң быр да ұ зақ жауып, соң ы ақ жауынғ а айналады.

2. Жаң быр ұ зақ қ а созылғ ан кездерде, барометр сынабы жайыменен тоқ таусыз жоғ арылай берсе, ауа райы қ айтадан жақ сарады деп сенімді тү рде шамалауғ а болады. Алғ ашқ ы шуақ кү н мен сынап бағ анасының жоғ арылауы арасындағ ы уақ ыт неғ ұ рлым ұ зақ болса, ауа райының жақ сы болуы да соғ ұ рлым ұ зақ қ а созылады.

3. Бұ л екі жағ дайдың екеуінде де, яғ ни сынап бағ анасы кө терілгеннің немесе тө мен тү скеннің артынша ө згерген ауа райы сол кү йінде ұ зақ тұ рмайды.

1 Vогеріегге суреттеген сө здіктен алынды (автордың ескертуі).

4. Егер барометр сынабы жайымен, бірақ тоқ таусыз екі- ү ш кү н, одан да артығ ырақ уақ ыт кө теріле берсе, тіптен бұ л кү ндері тоқ таусыз жаң быр қ ұ йып тұ рса да, бұ л ауа райының тү зеліп кететіндігінің белгісі1. Бірақ барометр жаң бырлы кү ндері кө теріліп, кү н ашылып жадырасымен тө мендей бастаса, жадырағ ан ауа райы ұ зақ қ а созылмайды2.

5. Кө ктемде жә не кү здің кү ні барометрдің бірден тө мендеп кетуі, ауа райының желді болуын білдіреді. Жаздың ми қ айнатқ ан ыстық кү ндерінде барометрдің бірден тө мен тү суі, дауылдатқ ан нө сер қ ұ ятындығ ының нышаны. Қ ыстың кү ні, ә сіресе ұ зақ қ а созылғ ан аяздан кейін сынап бағ анасының тез тө мендеуі, кү н жылынып, жаң быр жауып, жел ың ғ айының басқ а жақ қ а ауысатындығ ының белгісі. Керісінше, ұ зақ қ а созылғ ан аяз кү ндері сынап бағ анасының жоғ ары кө терілуі қ ар жауатындығ ын хабарлайды.

6. Сынап бағ анасының бір жоғ ары кө теріліп, бір тө мен тү сіп қ обалжуы, ауа райының ұ зақ қ а созылатын қ ұ рғ ақ немесе жаң бырлы мерзімінің таянғ андық белгісі деп жоруғ а мү лдем болмайды. Тек сынап бағ анасы жайыменен бірте-бірте тө мендесе немесе жоғ ары кө терілсе, ауа райы ұ зақ уақ ыт бір қ алыпта тұ рады деп болжамдауғ а болады.

7. Кү здің ақ ырында, ұ зақ қ а созылғ ан желді де жаң бырлы мерзімдерден кейін барометрдің сынабы кө теріле бастаса, солтү стіктен жел тұ рып аяз болуының нышаны».

Дик Сэнд барометр ерекшелігін жақ сы білетін. Ол тең десі жоқ жә не ә рбір тең ізшінің жә рдемшісі болғ ан осы қ ұ ралдың болжалдап кө рсеткенінің дұ рыс екендігін талай рет кө зімен кө ріп сенген еді. Ол қ апелімде ауа райының ө згеруіне кезігіп қ алмау ү шін, барометрмен кү н сайын кең есіп тұ ратын-ды.

Жас капитан барометрге қ айта-қ айта келіп жү рді, бірақ ақ панның жиырмасы кү ні сынап бағ анасының бұ рынғ ы

1 Керісінше, барометрдің ашық кү ндерде тө мен тү суі, алдағ ы кү ндерде жаң быр болуының белгісі болады.

2 Нақ сол сияқ ты жаң быр соң ынан іле-шала кө терілген сынап бағ анасы ашық кү ні тө мен тү ссе, лайсаң ның ұ зақ қ а созылмай, кү ннің жадырап кететіндігінің белгісі.

қ алпынан ө згере қ алғ анын байқ ады. Барометр жайыменен тоқ таусыз тө мендеп бара жатыр. Бұ л жауын-шашынның белгісі болатын. Сынап бағ анасы тө мендеген ү стіне тө мендей берді, ә йтсе де жауын-шашын бола қ оймағ ан соң, лайсаң ды ауа ұ зақ қ а созылады екен деп шамалады Дик.

Бірақ жылдың бұ л маусымында жауғ ан жаң бырмен қ абаттаса кү шті жел де тұ руғ а тиіс, шынында да солай болды. Бір кү ннен соң желге жан еніп кү шейе тү сті, оның еліргендігі сонша, жел ағ ысының кө шуі сағ атына алпыс километрге жетті1. Жел екпіні «Пилигримнің» желкендерін жыртып, мачталарын қ иратып кетпеу ү шін, кейбір сақ тық шараларын

қ олдану керек болды.

Жас капитан бом-брамсельді, топсель мен сыртқ ы кливерді тү сіріп қ оюғ а бұ йырды. Бірақ бұ л шаралар жеткіліксіз тә різді. Ол тағ ы брамсельді тү сіруге, марсельді екі риф2жиырып, аумағ ын азайтуғ а бұ йырды.

Соң ғ ы маневрді жаң а келген тә жірибесіз экипажбен орындау қ иын еді. Бірақ қ иыншылық қ а тізе бү гіп тоқ тап қ алуғ а болмайды, шынында да бұ л қ иыншылық тар ешкімге бө геу бола алмады.

Жас капитан Бат пен Остинді ертіп рейге шық ты да, брамсельді тү сірді, бұ л маневрді жасау ү шін шынында да аз қ иналғ ан жоқ. Егер де барометрдің тө мендеуі соншалық ты қ ауіпті болмаса, екі рейді де алмай мачтада қ алдырар еді. Бірақ жел қ ұ йынғ а айналып кетсе, желкендерді азайтумен ғ ана қ анағ аттанбай, мачтаның да жү гін жең ілдету керек: жү гі жең іл болса, мачта қ атты шайқ алмайды. Сондық тан Дик Сэнд екі рейдің екеуін де палубағ а тү сіртті.

Бұ л жұ мыс аяқ талғ ан соң (мұ ны орындау ү шін екі сағ ат шамасындай уақ ыт кетті), Дик Сэнд жә рдемшілерінің кө мегімен марсель желкенінің аумағ ын кішірейтуге кірісті.

1 Жел ағ ысының шапшаң дығ ы сағ атына 60 километрге, яғ ни секундына 17 метрге шамалас, ондай желдің кү ші сегіз бал шамасы кү шті толқ ын кө тереді.

2 Желкеннің аумағ ын кішірейту ү шін, тартқ анда жиырылатын етіп желкеннің ә р

Басқ а кемелердің кө бісінде болатын екі қ абат марсель

«Пилигримде» жоқ болатын. Сондық тан «Пилигрим» экипажы ескі заманның ә дісін қ олданып, рей ү стімен жү ріп, жел екпінімен желпілдеп тұ рғ ан желкеннің етегін тартып, линьмен1нығ ыта байлап қ оюлары қ ажет. Бұ л – ө те қ иын, ұ зақ уақ ыт алатын жұ мыс. Сонда да болса марсель желкенінің аумағ ы кішірейтілді. Енді кеме бір тегіс жү ріске басты.

Мачта басында жұ мыс істеп жү рген Дик Сэнд пен негр матростар аса кү шті таза жел (қ ұ рлық тағ ы дауыл деп аталатын атмосфера жағ дайын тең ізшілер осылай атайды) соғ ып тұ рғ анда да жү зе алатын етіп «Пилигримді» ә бден дайындап болып, палубағ а тү сті.

Келесі ү ш кү ннің ішінде желдің кү ші де, ың ғ ай соғ уы да ө згерген жоқ. Барометр ү здіксіз тө мендеп барып, 22 ақ пан кү ні жиырма жеті де, жеті ондық дюймге2барып тоқ тады. Енді таяу кү ндердің ішінде барометрді жоғ ары кө теріледі деп ү міттенуге болмай қ алды. Аспан ә лемі қ абағ ын тастай тү йіп алғ ан, жел қ ұ лақ жара ысқ ырып тұ р. Тең із бетін тұ тасымен тұ ман басып жатыр. Кө к жү зін кара бұ лт қ ұ рсап, кү ннің қ ай жақ тан шығ ып, қ ай жақ қ а бататынын да ажыратып

болар емес.

Диктің мазасы кете бастады. Ол аттап шық пастан ү немі капитан мінбесінде болды, жө нді ұ йық тағ ан да жоқ. Сонда да болса сыр білдірмей тыныш қ алпында жү ре берді.

23 ақ пан кү ні ертең гісін жел аздап бә сең деген тә різденді. Бірақ Диктің ауа райы тү зеліп кете қ ояды деген ү міті жоқ - ты. Шынында да оның шамалауы дұ рысқ а шық ты: тү стен кейін жел қ айта кү шейіп, тең із бетінде кү шті толқ ын пайда болды.

Камбузынан сирек шығ атын Негоро кү ндізгі сағ ат тө рттің шамасында палубағ а кө терілді. Динго кеменің бір тү кпірінде ұ йық тап жатса керек, бұ л жолы кеме аспазына абалағ ан жоқ.

1 Линь – екі жарым сантиметрдей жің ішкерек арқ ан.

2 Ағ ылшын, америка барометрінің дюмі мен сызық қ а бө лінген шкаласы 28, 7 дюйм, 728 миллиметрге тең. (Автордың ескертуі)

Негоро қ ашан да болса ө зінің ү ндемейтін тұ йық ә детінше, кө кжиекке кө зін қ адап жарты сағ аттай палубада тұ рды.

Мұ хит бетінде жал-жал толқ ындар сырғ ып жатты. Олар бірін-бірі қ уып кимелей тү седі, бірақ біріне-бірі ә лі соқ тығ ысқ ан жоқ. Жайшылық тағ ы толқ ыннан мына толқ ын биіктеу. Бұ ғ ан қ арағ анда онша қ ашық та емес, батыс жақ тың бір жерінде кү шті дауыл соғ ып тұ р, кө п кешікпей кемені қ уып жетеді деп шамалауғ а дә лел бар-ды.

Негоро «Пилигримнің» маң айын кө зімен бір шолып ө тті де, сосын ө зінің қ обалжымайтын суық кө зін кө кке қ арай аударды.

Аспан рең і ү рейлі еді.

Бұ лттың ү стің гі қ абаты астың ғ ы қ абатынан анағ ұ рлым тез кө шіп жатыр. Аспан биігіндегі ауа ағ ысы жуық арада тө мендеп, тең із бетін басқ алы тұ рғ андай. Олай болса «тап- таза» жел сұ рапылғ а айналады...

Негоро тең із ісінен мү лдем хабары жоқ, немесе тең із апатынан сескене білмейтін жансыз болуы керек. Оның жү зінде абыржу дегеннің аз да болса нышаны жоқ. Оғ ан ү стеме зұ лымдана кү лімсіреп ернін қ исайта тү сетінін қ айтерсің. Мұ нысына қ арағ анда ауа райының қ азіргі тү рі оны қ орқ ыту былай тұ рсын, қ айта қ уанта тү сетін сияқ ты.

Негоро бушпритке атша мініп алып, ұ шына қ арай ө рмеледі. Сың айы кө кжиектен ә лденені кө руге тырысқ ан тә різді. Сосын палубағ а тү сіп, бір ауыз тіл қ атпастан каютасына кіріп кетті. Соғ ып тұ рғ ан желдің қ ұ йынды дауылғ а айналып кетуі мен нө серлеп жаң быр жаууы сияқ ты ә бігерлі нышанның арасында «Пилигрим» ү шін бір ғ ана қ олайлы жағ дай болды: бұ л жел ө тінің бірың ғ ай соғ уынан айнымауы еді. Жел неғ ұ рлым кү шейіп қ ұ йынғ а айналып кетсе, кеме де соғ ұ рлым тез жү зіп Америка жағ алауына тез жететіндерін «Пилигрим» бортындағ ылар тегіс білді. Барынша берік жасалғ ан кемеге желдің қ ұ тырына соғ уы ә зірге ешқ андай қ ауіп тө ндірген жоқ,

бірақ бейтаныс жағ алауғ а барып тіреле қ алса, шын қ ауіп сонда тө неді.

Бұ л ой Дикті аса абыржытты. Егер сол жағ алауды жақ сы білетін боцман табылмайтын иесіз жағ алауғ а барып қ алса, бұ лар нендей шара қ олданбақ? Егер ауа райы лайсаң ғ а айналып, белгісіз жағ алаудың бірер тү кпірінен баспана іздеуге мә жбү р болса, жас капитанның қ олданатын шарасы қ андай болмақ? Қ азір бұ л сияқ ты қ иялдармен бас қ атыратын уақ ыт емес, бірақ ерте ме, кеш пе, ә йтеуір бұ л мә селенің болатыны сө зсіз, сол уақ ытта тезінен бір шара қ олдану керек болады.

Сасатын тү к те жоқ, Дик Сэнд бұ л шараларды уақ ытында қ олдана жатар!

Соң ғ ы он ү ш кү н бойы 24 ақ паннан 9 наурызғ а дейін ауа райы ө згермеді деуге болады. Кө к ә лемін бұ рынғ ысынша қ ара бұ лт қ ұ рсап алғ ан. Жел ара-тұ ра шамалы уақ ыт бә сең сіген болады, бірақ бірнеше сағ аттан соң баяғ ы қ алпынша қ айта ұ ли бастайды. Барометрдің сынап бағ анасы бір-екі рет аздап жоғ арылағ ан болды, бірақ бірнеше сызық кө теріліп барып қ айта тө мендеді. Атмосфера қ ысымы кенет қ обалжыды, бұ ғ ан қ арағ анда жуық кү ндердің ішінде ауа райының тү зеле қ оятын тү рі жоқ.

Бірнеше рет кө к жарылғ андай боп кү н кү ркіреді, бұ л жағ дай жас капитанды қ атты абыржытты. Кемеден небары бір кабельтов жерден суғ а жасыл тү сіп жатты. Ара-тұ ра нө серлеп жаң быр қ ұ йып ө тті, «Пилигрим» енді қ алың тұ манның ортасында қ алды. Кө кжиекті бақ ылап вахтада тұ рғ ан адам ұ дайы бір сағ ат бойы ешнә рсе кө ре алмай, кеменің беталды бағ дарлап тартқ ан кездері болды.

Кеме тең із толқ ынына ойдағ ыдай тө теп берді, ә йтсе де толқ ын қ атты шайқ ады. Бір жақ сы жері, миссис Уэлдон тең із ауруына шалдық қ ан жоқ. Бірақ Джек бейшара науқ астанып қ атты қ иналды, анасы жанынан аттап шық пай кү зетіп отырды.

Уақ ытының бә рін шыбын-шіркейлер арасында ө ткізген Бенедикт ағ айдың кеме шайқ алуынан кө рген азабы америка

тарақ анының азабынан артық емес. Ғ алым ө зінің Сан- Францискодағ ы ың -шың сыз тыныш кабинетінде отырғ ан тә різді, ұ зақ ты кү н коллекциясын зерттеумен болды.

Бір жақ сы жері, Том жә не оның жолдастары тең із науқ асына шалдық пады, жас капитанның басшылығ ымен жұ мысты бұ рынғ ысынша атқ ара берді. Капитанның ө зі кеме шайқ алуына кө птен кө ндігіп қ алғ ан бала еді.

«Пилигрим» кө терілген желкенінің аздығ ына қ арамастан алғ а қ арай тез ұ мтылуда. Дик Сэнд қ алғ ан желкендерді ә лде де болса азайта тү су керек болар деп шамалады. Дегенмен тікелей тө ніп тұ рғ ан қ ауіп болмағ ан соң, бұ л іске кірісе қ оюғ а асық қ ан жоқ.

Диктің есебінше, кеме қ ұ рғ ақ жерге жақ ындап қ алғ ан. Ол вахта бақ ылаушысына сақ бол деп мұ қ ият тапсырды. Бірақ жас капитан, тә жірибесіз матростар жерді алыстан кө ре қ ояды деп сенбеді. Кө кжиектен кү ң гірттеніп кө рінетін жер бейнесін ажырату ү шін кө з жанарының ө ткір болуы жеткіліксіз. Сондық тан да Диктің ө зі мачтағ а шығ ып кө кжиекке ұ зақ уақ ыт кө з жіберіп тұ ратын-ды.

Бірақ Америка жағ алауы ә лі кө рінер емес. Бұ л жағ дай жас капитанды ойғ а қ алдырды, ол ө з кү дігін миссис Уэлдоннан жасырғ ан жоқ.

Тоғ ызыншы наурыз кү ні Дик Сэнд кеменің тұ мсығ ында тұ р еді. Ол біресе тең ізге, біресе жел екпінімен иіліп-бү гіліп тұ рғ ан «Пилигримнің» мачтасына кө з тастады.

– Дик, ешнә рсе кө рінбей ме? – деп сұ рады миссис Уэлдон бала жігіт кө зін подзор дү рбіден алғ ан кезде.

– Тү к те кө рінбейді, миссис Уэлдон, тү к те... жел ә лде де болса кү шейе тү скен тә різді, тең із бетіндегі тұ манды таратып жіберді...

– Алайда сен бұ рынғ ысынша Америка жағ алауы қ ашық болмауғ а тиіс деп шамалайсың ба?

– Кү мә н жоқ, миссис Уэлдон. Бірақ ол жағ алаудың ә лі кү нге кө рінбеуіне таң ым бар.

– Кеме ү немі бағ ытқ а қ арай дұ рыс жү ріп келе жатты ма?

– Сө з бар дейсіз бе! Жел солтү стік-батыстан тұ рғ алы бір бағ ытта келе жатыр, – деді Дик. – Есің ізде болар деймін, капитан Гуль мен «Пилигрим» экипажы тү гелдей қ аза тапқ ан қ айырсыз кү ні жел сол жағ ымыздан тұ рғ ан еді, сол ың ғ айынан ә лі ауғ ан жоқ. Бү гін наурыздың тоғ ызы, оныншы ақ паннан бері жиырма жеті кү н уақ ыт ө тті!

– Ол кезде біз материктен қ анша қ ашық та едік? – деп сұ рады миссис Уэлдон.

– Тө рт мың бес жү з миль шамасы, миссис Уэлдон. Бұ л есеп дә л болмаса да соғ ан жуық. Есептегі қ атенің айырмасы жиырма миль не артық, не кем, одан ары болуы мү мкін емес.

– Ал кеменің жү ріс тездігі қ анша еді?

– Желдің кү шейген кү нінен бастап орта есеппен кү ніне бір жү з сексен миль жол жү рдік. Сондық тан да жердің ә лі кү нге кө рінбеуіне таң ым бар. Тағ ы бір ерекше таң қ аларлық нә рсе, бұ л араның суында кеме кө п жү руші еді, бізге бірде- бір кеме кездеспеді ғ ой.

– Кеменің жү ріс тездігін есептеуден жаң ылғ ан жоқ сың ба? – деп сұ рады миссис Уэлдон.

– Жоқ, миссис Уэлдон. Бұ л жө нінде менің ешқ андай кү дігім жоқ. Ағ аттық болуы мү мкін емес. Ә рбір жарты сағ ат сайын лаг тастап, лагтың кө рсеткенін ө з қ олыммен ү немі жазып отырдым. Тілесең із, мен қ азір лаг тастайын, сағ атына он миль, яғ ни тә улігіне екі жү з мильден астамырақ тездікте жол жү ріп келе жатқ анымызды ө з кө зің ізбен кө рің із!

Дик Сэнд Томды шақ ырып алып, лаг тастауғ а бұ йырды. Қ арт негр бұ л операцияны жақ сы орындайтын болып жаттығ ып алғ ан еді. Ол лагтың арқ анғ а байланғ ан жерін тексеріп қ арады да, лақ тырып суғ а тү сірді. Лаг байланғ ан арқ анды жиырма бес ярд1шамасы тарқ атқ ан кезде, арқ ан суғ а батпай салбырады да қ алды.

– Аһ, капитан! – деп айқ айлап жіберді қ арт негр.

1 Ярд – ағ ылшын ө лшемі. Бір ярд ү ш фунтқ а тең, немесе 91, 4 сантиметр.

– Не болды, Том?

– Арқ ан ү зіліп кетті!

– Арқ ан ү зілді? – деп айқ айлады Дик. – Демек, лаг қ ұ рыды десейші!

Қ арт негр жауап қ айырудың орнына, қ олында қ алғ ан арқ анның ү зігін кө рсетті.

Том бұ л жө нінде айыпты емес. Лаг берік байланғ ан болатын, арқ ан қ ақ ортасынан ү зіліп кетіпті. Арқ ан маниль торқ асының сапалы сортынан есілген-ді. Оның бір жері ә бден қ ажалып қ ырқ ылғ анда ғ ана болмаса, ү зілуге тиіс емес. Шынында да солай болып шық ты. Мұ ның анығ ына Дик Сэнд арқ анның ү зігін қ олына алып қ арағ анда ғ ана сенді. Бірақ арқ ан неліктен қ ажалғ ан?

Жасө спірім бұ л сұ рақ қ а жауап таппады.

Қ алай болса да, лагтың қ арасы ө шті, Диктің ендігі жерде кеме жү рісінің тездігін ө лшейтін мү мкіндігі жоқ. Оның бұ дан былай пайдаланатын бірден-бір қ ұ ралы – компас.

Бірақ бұ л компастың теріс бағ ыт керсететінін Дик Сэнд білген жоқ -ты...

Миссис Уэлдон бұ л уақ иғ аның Дикті аса қ атты кү йзелткенін кө рді де, қ айтып ешнә рсе сұ рамады. Жү регін қ айғ ы кернеп ө з каютасына кетті.

Бірақ кеме жү рісінің кемімегенін компассыз-ақ байқ ауғ а болатын еді.

Ертең іне, наурыздың оны кү ні, барометр тө мендеп, жиырма сегіз де оннан екі дюмге1жетті. Барометрдің бұ л тө мендеуі сағ атына жү з километр тездіктегі қ ұ йынды желдің таянғ андығ ының нышаны еді.

Кемені қ ауіптен сақ тандыру ү шін, кө терулі желкендерді тезінен тағ ы да азайту керек болды.

Дик Сэнд марсель мен фокты да тү сіруге, тек қ ана бом- кливермен, кө лбеу гротпен жү зуге ұ йғ арды.

Ол Том бастағ ан негр матростарды палубағ а шақ ырып алып, бұ л қ иын маневр бү кіл экипаж болып бірлесіп істесе ғ ана орындалатынын айтты. Мұ ның бір жаман жері, желкендерді тү сіру ү шін кө п уақ ыт кететін болды, ал дауыл минут сайын бірден-бірге ү деп барады.

Дик Сэнд, Остин мен Актеон, Бат тө ртеуі рейге ө рмеледі. Том штурвалда қ алды. Геркулес керек болғ ан кезде шкотты тарту ү шін палубада тұ р.

Бұ лар ұ зақ ә уреленіп, ақ ырында марсель мен фокты тү сірді. Мачталардың ерсілі-қ арсылы шайқ алуы, желдің қ ұ тырына соғ уы ержү рек матростарды жазым ете жаздады. Олар ә лденеше рет жығ ылып кетудің аз-ақ алдында қ алды, сонда да болса тә уекелге бел байлап, ақ ырында кө лбеу гроттың желкенін жиырды. Ең соң ында ішкі кливерді де тү сірді, кеме енді тек кө лбеу гротпен, бом-кливермен ғ ана жү зді.

«Пилигрим» желкен аумағ ының аздығ ына қ арамастан, толқ ын бетімен бұ рынғ ысынша алғ а қ арай тез зымырауда еді.

12 наурыз кү ні ауа райы бұ рынғ ысынан да бетер нашарлай тү сті. Сол кү ні Дик Сэнд барометрге қ арап, қ орық қ анынан денесі мұ здап қ оя берді: барометрдің сынап бағ анасы тө мендеп, жиырма жеті де оннан тоғ ыз дюймге1жеткен екен.

Бұ л белгі ө те кү шті қ ұ йынның нышаны еді. «Пилигримге» ендігі қ алғ ан аз желкеннің де қ ажеттігі қ алмады.

Жел кө лбеу грот желкенінің парша-паршасын шығ арып жыртатын болды. Дик Сэнд мұ ның солай боларын біліп, оны да тү сіруге бұ йырды.

Бірақ кешірек бұ йырып қ алды. Кенет соқ қ ан қ ұ йынды дауыл кемеге килігіп, кө зді ашып-жұ мғ анша болмай желкенді жұ лып ә кетті. Брам-рейдің ү стінде тұ рғ ан Остинді жел ү йіріп апарып брам-стенгіге ұ рды. Остин ү сті-басы қ ан-қ ан болып палубағ а ә зер тү сті.

Диктің денесін қ орқ ынышты абыржушылық биледі: оның есебінше, осы қ азір ғ ана жер кө рінуге тиіс, жас капитанның абыржитын себебі, бар екпінімен заулап келе жатқ ан кеме жағ алау маң ындағ ы су асты қ ұ здарының біріне барып ұ рынуы мү мкін.

Ол жү гіріп тұ мсық қ а барды да, алысқ а кө з жіберді. Бірақ алдың ғ ы жақ тан жер қ арасының ешқ андай нышаны кө рінбеді. Дик Сэнд қ айтадан штурвалғ а келді. Сосын бір минуттан соң Негоро палубағ а шық ты. Ол ө зін-ө зі зорлағ ан тә різденіп, кө кжиектің бір шетіне қ арай қ олын созды. Оны қ алың тұ манның арасынан бір биік жағ алау кө рген екен деуге

боларлық еді...

Португалдың бетінде зымияндық кү лкі тағ ы ойнады. Негоро жақ ашып, тіл қ атпастан камбузына қ айта кіріп кетті.