АУҒА ДАЙЫНДАЛУ

Сү тқ оректі алыптың кө рінуі «Пилигрим» экипажына неліктен бұ л сияқ ты қ озғ ау салуы, ә рине, тү сінікті мә селе. Тең із бетінде қ ызыл алаптың ортасында жү зіп жү рген кит орасан ірі кө рінді.

Бұ л китті соғ ып алып кеме трюмін толтырсақ деген ү міт

– олқ ы қ ұ марлық емес! Аң шылар бұ л сияқ ты ұ тыры келіп тұ рғ ан жағ дайдан қ айтып қ ана қ ұ ралақ ан қ ала алсын?

Миссис Уэлдон капитан Гульден:

– Бұ л китке шабуыл жасау қ ауіпті емес пе? – деп сұ рады.

– Жоқ, миссис Уэлдон, – деп жауап қ атты капитан Гуль. – Ешқ андай қ ауіп жоқ.... Китті жалғ ыз қ айық пен ә лденеше рет аулағ аным бар, кө здеген мақ сатыма жетпей қ айтқ ан сапарым болғ ан емес. Қ айталап айтамын, бізге тө ніп тұ рғ ан ешқ андай қ ауіп жоқ, ендеше, сізге де қ ауіп жоқ.

Миссис Уэлдонның кө ң ілі орнық қ андай болды, ол басқ а жағ ын қ айтып сұ рамады да.

Капитан Гуль сол сағ атында жолақ жонды аулауғ а керекті дайындық тар жасауғ а бұ йырды. Ол осы жолғ ы аушылық тың қ иынғ а соғ атынын жақ сы білді, сондық тан да сақ тануғ а қ ажетті барлық шараларды қ олдануғ а ұ йғ арды. Кит аулауғ а ү ш қ айық баруы керек еді, капитан Гуль сол ү ш қ айық тың орнына болғ аны жалғ ыз-ақ қ айық жібере алатын болды. Кит аулау маусымында «Пилигримнің» тұ рақ ты командасына жә рдемдесу ү шін Жаң а Зеландиядан матростар мен гарпуншылар алғ анын жоғ арыда айтып ө ттік. Қ азіргі кезең де ол жә рдемші команда жоқ, енді «Пилигримнің» ауғ а шығ ара алатыны – тек болғ аны бес-ақ матрос, былай айтқ анда, бір

қ айық ты басқ аруда қ анша адам керек болса, сонша адам шығ ара алады. Ө з ең бектерін асығ а ұ сынғ ан бес негрдің жә рдемін капитан Гуль қ абылдамады: ө йткені кит аулауда қ айық ты басқ ару тек қ ана тә жірибелі тең ізшінің қ олынан келеді. Китке шабуыл жасағ ан кезде рульдің епсіз қ имылы немесе ескектің мезгілсіз есілуі қ айық ты апатқ а ұ шыратуы ық тимал.

Тағ ы бір қ иын мә селе, капитан Гуль кемеде ең болмаса бір тә жірибелі матрос қ алдырмай кете алмайды, дү ние деген алмағ айып нә рсе ғ ой.

Бірақ кит аулайтын қ айық қ а адамның ә лдісі керек, капитан амалсыздан кемені Дикке тапсыратын болды.

– Дик, – деді ол, – ауғ а кеткен уақ ытымда сені ө зімнің орынбасарым етіп қ алдырамын. Аушылық ұ зақ қ а созылмас деймін.

– Қ ұ п болады, капитан! – деп жауап қ атты жасө спірім.

Диктің ө зі де кит аулау ісіне қ атысқ ысы келіп еді, бірақ ол қ айық ү стінде тә жірибелі кит аулаушы пайдалырақ екенін жә не «Пилигримде» капитан Гульдің орнын ө зі ғ ана баса алатынын ескерді. Сондық тан да ол сө з қ айырмай капитанның бұ йрығ ына бағ ынды.

Сө йтіп, «Пилигрим» командасы тү гелдей ауғ а аттанды. Тө рт матрос ескек есуге отырды, ал боцман Говик ө зінің ү йреніп қ алғ ан жұ мысы рульді – артқ ы ескекті ұ стады. Руль тез маневр жасауғ а мү мкіндік бермейді. Егер китке шабуыл жасағ ан кезде ескек кү ректер жазатайым сынып қ алса, шебер тең ізші жалғ ыз артқ ы кү ректің ө зімен-ақ, жараланып жанұ шырғ ан хайуанғ а қ айық ты соқ тырмай аман ә кете алады. Капитан Гуль гарпуншы орнында тұ рады, бұ л міндет оның бірінші рет атқ арғ алы тұ рғ ан ісі емес, осы орында тұ рып талай китті гарпундағ ан болатын. Оның атқ аратын міндеті – китке гарпун лақ тыру, гарпун сабына байлағ ан ұ зын арқ анньң тарқ атылуын қ адағ алау жә не жараланғ ан китті мұ хит бетінде

жү зіп жү ргенінде шанышқ ылап ө лтіру еді.

Кейде кит аулау кә сібіне дә рімен атылатын зең бірек сияқ ты қ арулар да қ олданылатын. Кеме бортына немесе қ айық тың тұ мсығ ына ерекше жасалғ ан зең бірек орнатады да, жарылатын снаряд немесе сабына арқ ан байлағ ан гарпун атады. Бірақ

«Пилигримде» бұ л сияқ ты қ ұ ралдар жоқ -ты. Дұ рысын айтқ анда, тең ізшілер мұ ндай жаң а ә дістер қ ымбатқ а тү седі жә не оның тетігін кім кө рінген біле бермейді деп жаратың қ ырамайтын, сондық тан да ө здерінің ү йреніп қ алғ ан қ арапайым қ ұ ралы – гарпунды қ олданатын-ды. Сө йтіп, капитан Гуль ө зінің ескілікті қ аруымен ғ ана ауғ а аттанды. Жолақ жон «Пилигримнен» бес миль шамасы қ ашық та еді. Ауа райы да аң шыларғ а кесірін тигізбей жә рдем еткісі келген тә різді. Тең із де тыныш, бұ л жағ дай қ айық ты басқ ару ісіне жең ілдік береді. Жел жоқ кезде экипаж ауда жү ргенде

«Пилигримді» бір жақ қ а жел айдап ә кетеді деп қ ауіптенудің орны жоқ.

Штирборттағ ы қ айық суғ а тү сірілді, тө рт матрос қ айық қ а тү сіп, ө з орындарына отырды.

Боцман Говик оларғ а екі гарпун жә не ұ шына ө ткір ұ штық қ адағ ан бірнеше шанышқ ы ә келіп берді. Шабуылғ а керекті бұ л қ ұ ралдардың ү стіне, ә рқ айсысының ұ зындығ ы алты жү з футтан келетін бес шумақ сым арқ ан алды. Бір шумақ арқ ан тарқ атылып жатқ анда, матростар оның ұ шына екінші шумақ ты жалғ айды, одан соң ү шіншісін, тө ртіншісін жалғ ай береді. Бірақ кейде ү ш мың фут арқ анның да жетпей қ алатын кездері болады.

Гарпундар, шанышқ ылар мен арқ андар – кит аулауғ а керекті жабдық тар – тә ртібімен тү п-тү гел қ айық тың тұ мсығ ына қ ойылды. Говик ө з орнына тұ рды да, қ айық ты шешіп, арқ анның ұ шын бер деген бұ йрық кү тті. Енді қ айық тың ішінде бір ғ ана бос орын қ алды, бұ ғ ан капитан Гульдің ө зі тұ руғ а тиіс.

Бұ лар ауғ а аттанар алдында кемені дрейфке тоқ татқ ан- ды, басқ аша айтқ анда, желкендердің біреуі ілгері тартқ анда, екіншісі қ арсы итеретін етіп қ ойылғ ан. Желкендердің қ арама-

қ арсы ә рекетінің нә тижесінде «Пилигримді» бір орыннан қ озғ алмайды деп сенуге болатын-ды.

Қ айық қ а тү сер алдында капитан Гуль ақ ырғ ы рет мачтағ а кө зін салды. Желкендер нық бекітілген, арқ андары берік тартулы. Дик Сэнд кемеде жалғ ыз қ алатын болды, мү мкін, оның жалғ ыз болуы бірсыпыра уақ ытқ а созылар. Капитан желкендерді ауыстыру ә урешілігінен Дикті қ ұ тқ арудың ә рекетін ойлап еді.

Бә рі де дұ рыс, орын-орынында екеніне кө зі жеткен соң, капитан жасө спірімді шақ ырып алып, былай деді:

– Дик, мен сені жалғ ыз қ алдырып бара жатырмын. Бекем, сақ бол! Егер ойдағ ымыз болмай шық са, «Пилигрим» біздің алдымыздан шығ атын болар, Том қ арт пен оның жолдастары сағ ан желкендерді ауыстырып қ оюғ а кө мектесер. Не істеу керек екенін оларғ а ө зің жақ сылап тү сіндірерсің, оларды қ олынан іс келетін адамдар деп сенемін.

– Капитан Гуль, – деді Том қ арт, – Дикке ө зіміз де қ уана-қ уана кө мектесеміз.

– Ол тек қ ана жұ мыс бұ йырсын! – деді Бат. – Біз оғ ан жұ мысты қ алай істейтінімізді кө рсетеміз!

– Нені тарту керек? – деп сұ рады Геркулес, білегін сыбана тү сіп.

– Қ азір тарта қ оятын тү к те жоқ, – деп кү лді жасө спірім.

– Мен ә зірмін, – деді алып.

– Бү гінгі ауа райы аса жақ сы, – деп капитан Гуль сө зін жалғ астырды, – жел де ауыса қ оймас деймін. Дик, нендей қ иын уақ иғ а болса да қ айық ты суғ а тү сіруші болма жә не ешуақ ытта да кемені иесіз тастап кетпе!

– Қ ұ п болады, капитан!

– Біздер китті қ уып бір жақ қ а ұ зап кете қ алсақ,

«Пилигрим» біздің артымыздан келетін болсын, мен багорге байлап жалауша кө теріп белгі берермін.

– Ол жағ ынан қ ам жемей-ақ қ ойың ыз, капитан. Мен сіздің қ айық тан кө зімді айырмаймын, – деп жауап қ атты Дик Сэнд.

– Ә бден жақ сы, – деді капитан Гуль. – Аса пайымды да, батыр бол, сен енді капитанның орынбасары болдың. Абайла, атағ ың а дақ тү сіріп алма! Сенің жасың да ә лі кү нге дейін бұ л дә режеге ешкім ие болып кө рген емес.

Дик Сэнд оғ ан жауап қ айырғ ан жоқ, тек қ ана қ ызарып кү лімсірей берді. Капитан Гуль оның қ ызаруы мен кү лімсіреуінің мә нісіне тү сіне қ алды.

«Қ андай сү йкімді бала! – деп ойлады ол. – Кішіпейілділік пен батылдық – Диктің кү ллі мінезі осы екі сө здің ішінде!» Капитан Гульдің қ оштасардағ ы тапсырмалары мен ө сиет сө здеріне қ арағ анда, ол ұ зақ уақ ытқ а кетіп бара жатпаса да, ешқ андай қ ауіп-қ атер байқ алмаса да, оның кемені амалсыз

қ алдырып бара жатқ анын оң ай тү сінуге боларлық еді.

Тең із бетінің толқ ынсыз тыныш болуы, кит аулау сапарын оң айлататын тә різденді. Аң шылық қ ұ марының ыстық сезімі мен кеме жү гін толтырсам деген ашкө здік ү міт капитанды итермелеп еркіне қ оймады. Капитанның командасы да, оның ө зі де ө здерін итермелеген ішкі сезімге қ арсы тұ ра алмады. Мұ ның ү стіне ауғ а керекті жабдық тар дайын еді, сондық тан капитанның соң ғ ы ой-пікірі ө зінің бойындағ ы барлық сезімдердің бә рінен басым болды.

Ол батыл аттап қ айық қ а тү сірілген арқ ан басқ ышқ а барды.

– Жолдарың болсын! – деді миссис Уэлдон тілеу тілеп.

– Рақ мет! Айтқ аның ыз келсін!

– Капитан Гуль, ол бейшара китті қ атты ұ ра кө рмең із! – деп айқ айлады кішкентай Джек.

– Есте болар, балапаным! – деп жауап қ атты капитан.

– Оны қ атты ұ стамаң ыз!...

– Ие... ие... қ олыма қ олғ ап киермін!

– Кейде бұ л сү тқ оректілердің арқ асында қ ызғ ылық ты жә ндіктер де болатын, – деді Бенедикт ағ ай.

– Несі бар, Бенедикт мырза, – деді капитан Гуль кү ліп,

– жолақ жонды желкелеп ә келіп «Пилигрим» бортына шығ арсақ, оның ү стін тінтуің ізге ешкім кедергі жасай қ оймас!

Сосын Томғ а қ арап:

– Том, біздер китті соғ ып ала алсақ, сіздер оны союғ а жә рдемдесер деп сенемін... – деді.

– Қ ызметің ізге дайынбыз, капитан мырза!

– Рақ мет! – деді капитан Гуль. – Дик, біздер ауда жү ргенімізде, мына мейірбан адамдар бос кеспектерді палубағ а шығ арып қ оюғ а жә рдемдесер. Біздер қ айтып оралғ ан қ арсаң ғ а бә рі де дайын тұ рсын, жұ мыстың қ арқ ынды жү руіне себеп болар.

– Қ ұ п болады, капитан! Бә рі де істеледі!

Капитан Гуль борттан асып, арқ ан басқ ышпен қ айық тың тұ мсығ ына тү сті.

Миссис Уэлдон, Джек, Бенедикт ағ ай, Том жә не оның жолдастары капитанғ а жолың болсын деп ақ ырғ ы рет тілеу тіледі.

Тіптен Динго да, екі артқ ы аяғ ымен тік тұ рып басын борттан шығ арып, экипажбен қ оштасқ ан сияқ танды.

Бұ дан соң «Пилигрим» жолаушылары қ атерлі аң шылық ты анық таң қ ырап байқ ау ү шін кеменің тұ мсығ ына жиналды.

Арқ анның ұ шы кемеден шешіліп қ айық тағ ыларғ а тасталды, қ айық тең ескен тө рт ескектің айдауымен «Пилигримнен» ұ зап та кетті.

– Дик мен сағ ан сенемін! – деп айқ айлады капитан Гуль жасө спірімге ақ ырғ ы рет.

– Қ ұ п болады, капитан!

– Бір кө зің кемеде болсын да, енді бір кө зің қ айық та болсын. Осыны ұ мытпа!

Жең іл қ айық «Пилигримнен» бірнеше фут ұ зап та кеткен еді. Капитан Гуль қ айық тың тұ мсығ ында тұ рғ ан-ды. Ол ә лі де болса бірдең елер айтып дауыстап бара жатты. Бірақ оның даусы естілмей кетті, тек қ ана капитаның қ олын сермеп тапсырмалар беріп бара жатқ анын Дик анық білді.

Динго осы сә тте борттан кетпей, аянышты тү рде ұ ли берді. Миссис Уэлдон не болса соғ ан илана беретін ырымшыл ә йел емес еді, сонда да болса оның денесі тү ршігейін деді.

– Ө шір ү нің ді, Динго! – деді ол. – Ұ ялсайшы! Аң ғ а кетіп бара жатқ ан досың а осылай тілеу тілей ме екен? Қ ане, арсалаң дап ү рші!

Динго тына қ алды да, кертеден аяғ ын алып, жайыменен миссис Уэлдонғ а келіп, қ олын жалады.

– Динго қ ұ йрығ ын бұ лаң датып кө ң ілденбейді, – деп кү ң кілдеді Том. – Жаман ырым! Жаман ырым!

Динго кенет арқ а жү нін тікірейтіп ырылдап қ оя берді. Миссис Уэлдон бұ рылып, оның ырылдағ ан жағ ына қ арады, Негоро каютадан шық қ ан екен. Аң шылық оны да еліктірген сияқ ты.

Динго кеме аспазына дү рсе қ оя берді. Ызағ а булық қ ан ит қ алш-қ алш етеді. Оның неліктен ү йтетіні ә лі кү нге тү сініксіз еді.

Негоро палубада жатқ ан қ олшығ ырдың келдек тұ тқ асын алып қ орғ ана бастады.

Ит оның кең ірдегінен алуғ а ың ғ айланды.

– Динго, кейін! – деп айқ айлады Дик Сэнд.

Кетіп бара жатқ ан қ айық ты қ адағ алап тұ рғ ан Дик кеме кормосына қ арай тұ ра жү гірді. Миссис Уэлдон да Негороны иттен арашалай бастады. Динго амалсыз кө нді. Ырылдай тү сіп, жайымен бала жігітке қ арай бұ рылды.

Негоро тіс жарып ү ндеген жоқ. Бірақ ол ө те сұ рланып кеткен еді. Қ олындағ ы келдек ағ ашты палубағ а тастады да, кері бұ рылып каютасына кіріп кетті.

– Геркулес, – деді Дик Сэнд, – осы кісіні бақ ылап жү руді сізге тапсырсам деймін!

– Орындалады, – деп жайбарақ ат жауап қ айырды алып шоқ пардай ү лкен жұ дырығ ын тү йе тү сіп.

Миссис Уэлдон мен Дик Сэнд кемеден тез ұ зап бара жатқ ан қ айық қ а кө здерін қ айта тікті.

Бұ л уақ ытта қ айық шексіз тең іздің ортасында кішкене ғ ана нү ктедей боп кетіп бара жатыр еді.